Жоспар:
- Лимфа жүйесі
2.Лимфа түйіндері,лімфа бездері
3.Қан жасайтын органдар
Лекция мәтіні
Лимфа жүйесі деп вена жүйесін толықтырып тұратын тамырлар жүйесін айтамыз. Лимфа жүйесіне лимфа саңылаулары,лимфа капиллярлары,лимфа тамырлары мен лимфа бездері жатады. Лимфа жүйесінің ағза үшін маңызы өте зор.Ол зат алмасу және фагоцитарлық процесстерге қатысады.
Лимфа капиллярлары лимфа жүйесінің бастапқы тамыры болып табылады.
Лимфа саңылауларына плевра мен жүрек қабының қуысы,мижәне жұлын қабықтарының аралықтары,ішектің сероздық қуысы,ми қарыншаларының қуысы,жұлын каналы, ішкі құлақтың лимфа қуысы ,буын қуыстары жатады.
Лимфа тамырлары лимфа капиллярларының бірігуінен пайда болады.Олар орналасуына қарай беткей және терең тамырлар болып екіге бөлінеді
Лимфа бездері тізе буынында ,тақым астында,жамбас,шат,шынтақ буынында,қолтық,жақ астында,мойында,бронхыда,ішек шажырақайында кездеседі.
Ағзадағы барлық лимфа тамырлары көкірек және оң жақ лимфа өзектеріне барып аяқталады.
Қан жасайтын мүшелерге сүйек майлары , лимфа бездері және көкбауыр жатады.
Қан және лимфа тамырлары әр уақытта қүрамына формалық элементтер кіретін қан жәнс лимфамен толтырылған. Олардың қызметі мен қүрылысы әр алуан (эритроциттер оттегі мен көмір қышқыл газын тасымалдайды, әртүрлі лейкоциттер организмнің рсттеуші және қорғаныс реакцияларына қатысады). Мүндай реакциялардьгң ішінде бөтентекті заттар мен жасушаларды залалсыздандыруға арналған иммундық реак-циялар ерекше бөлінеді. Бүл реакциялар негізінсн лимфоциттер және макрофагтардың қызметі арқылы жүзеге асады.
Формалық элементтер жілік майындағы бағаналық жасушалардың өсіп-өну нәтижесінде дамиды. Жасушалардың бір бөлігі осы жерде пайда болып, одан әрі айырша безде дамиды. Сондықтан жілік майы мен айырша без орталық қан өндіруші ағзалар деп аталады) Жасушалардың арнаулы формаларға айналу жолдарындағы өзгерістерінің едәуір бөлігі лимфа түйіндері мен көкбауырда іске асады. Сондықтан оларды шеткі қан өндіруші және иммундык жүйе ағзалары деп атайды. М.Р. Сапиннің деректері бойынша иммундык жүйе ағзаларына жілік майы, айырша без, қуыс ағзалар, асқорыту жәнс тынысалу жүйелеріндегі қуыс ағзалар қабырғаларындағы лимфоидты тін жиынтықтары (мықын ішек пен соқыр ішектің лимфоидты топтары және жекеленген лимфа түйіндері), лимфа түйіндері, көкбауыр жатадьт.
Иммундык жүйенің орталық ағзасы айырша без болып табылады.
Тимус – айырша без – көкірек артында средостепияда орналасқан, кішкентай мимфойдты мүше. Тимус балалық кезде жақсы дамып , жас өспірім кезеңде жойылады. Тимустың эндокринді емес ролінің негізі – тимуста –Т – лимфоциттері пісіп жетіледі, олар иммундық реакцияға жауапты. Тимустың эндокринді қызметі – тимозин және тимопоэтин гормоны түзіледі, олар иммундық жүйенің дамуы мен түзілуін реттейді. Егер тимустың белсенділігі ересек кезеңде сақталса, аутоиммунды аурулар дамиды, әғни өзінің антиденелері өздерінің белоктарын жояды. Мұндай ауруларға миастения жатады Сүт қоректілердің айырша безі тимус сыртынан дәнекер капсуламен қапталған жұп бөлімді мүше. Ол сыртынан капсуламен қапталады, одан шығатын жапырақтар паренхиманы бөліктерге бөледі. Құстарда тимустың бөліктері мойын бөлімінде өңештің екі жағында орналасады. Әр бөліктің қыртыс, милық заттары болады.Сыртқы қыртыс қабықта пісіп жетілмеген бөлінуге ұшырайтын клеткалар лимфобластар орналасады, оларда Т- лимфоциттер түзіледі. Лимфобластарды үлкен алып эпиталды клеткалар күтуші клеткалар қоршап тұрады. Ал мишық қабатта азғантай мөлшерді лимфоциттер көп мөлшерде жұлдыз тәрізді эпителиальды клеткалар мен Гассаль денешіктері болады .Гассаль денешігі деп- ортасында секрет бөлетін клеткаларын мүйізделген эпителиальды клеткалар қоршаған концентрлі жиынтықты айтады. Тимустың қыртыс қабатында сонымен қатар макрофагттар аз мөлшерде микрофагтар (эозинофил, нейтрфил) клеткалары семіз клеткалар болады. Тимуста митоз процесі өте интенсивті жүреді. Тимустың иммундық жүйенің орталық мүшелерінің бірі ретіндегі маңызын 1961 ж Джон Миллер дәлелдеді. Ол тимоэктомерленген тышқандарда 1,5-3 айдан кейін вассинг синдромы, азып кету синдромы дамитынын клеткалық иммунитеттің күшті бұзылатынын анықтады Қазіргі уақыта тимус ұлпасынан он шақты пептидті гуморальды факторлар бөліп алынып идентификацияланып химиялық жолмен синтезделген
Иммундық жүйе ағзалары сырттан келетін немесе организмнің өзінде түзілетін генетикалық жағынан бөтентектіжасушалар мен заттардан организмнің қорғануын (иммунитетін) қамтамасыз етеді
Көкбауыр, liеп (грекше — splen), кан тамырларымсн молынан жабдықталған лимфоидты ағза. Көкбауырда қантамыр жүйесі тінмен тығыз араласқан, соның нәтижесінде бұл жерде қан көкбауырда пайда болып дамитын лейкоциттердің жаңа қорымен молығады. Сонымен қатар көкбауыр арқылы өтетін қан ондағы макрофагтардың фагоцитоздык кызметін аяқтағаи қызыл қан түйіршіктер (эритроциттер «бейіті») мен
қан арнасына келіп түсксн ауру тудырушы микробтардан, бөгде заттардан және т. б. арылады.
Бір адамның өзінде, тамырларының көкбауырдың көлемі ондағы тамырлардың қанға азырақ немесе көбірек толуына байланысты едәуір дәрежеде өзгеріп отырады. Орташа есеппен алғанда көкбауырдың ұзындығы 12 см. ені 8 см, қалыңдығы 3-4 см, салмағы 170 г шамасындай (100-200 г). асқорыту кезінде көкбауыр үлкейеді. Оның беті күлгін реңді қошқыл қызғылт түсті.
Пішіні жағынан көкбауыр кофе дәні сияқты. Көкбауырдың екі беті (facies diaphragmatica, facies visceralis), екі жиегі (жоғарғы жоне төменгі), екі шеті (алдыңғы және артқы) болады. Ең жалпақ және
латералды жаққа қараған facies diaphragmatica дөңес және көкетке жанасып жатады. Висцералды ойыс бетінде, асқазанға жанасып жатқан алаңның facies gastrica астында бойлық жүлге hylus lienalis қақпа бар, ол арқылы көкбауырға тамырлар мсн нервтер кіреді. Қақпаның артқы жағында facics gastrica жатады, бұл жерде көкбауыр сол жақ бүйрекүсті безімен және бүйрекпен жанасады. Көкбауырдың алдыңғы шеті жанында оның colon-мен және lig. phrenicocolicum жанасып тұратын жері байқалады, бұл facies colica.