Қылмыстық іс қозғау қылмыстық сот ісін жүргізудің жауапты сатысы болып тұрады.Заңды, негізді жәнеуақытында кылмыстық іс козғау кылмысты тез және толық ашылуының қалай болса, онын толық, объективті және жан-жакты тергеуінің де солай кепілі болады. Керісінше, заңсыз, негізсіз, кешіктіріп кылмыстық іс козғау дәлелдердің жойлуына, соңында-кылмыскерлер жазаға тартылмай қалуына әкеп соғады.
Қылмыстык іс қозғау кылмыстық сот ісін жүргізудің дербес сатысы болып тұрады. Процестің осы сатысына қылмыстык іс жүргізу кодексінің арнайы, 23-ші тарау арналған. Оның ішінде жеке 190 бап прокурордың қылмыстык іс козғаудың занды болуын қадағапауына арналған.
Қылмыстык іс жургізу кодексі 8-тарауында кылмыстык іс козғау субъектілерінің қылмысық тізімін белгілейді. Солай етіп, онда кылмыстык ізге түсу функциясын жүзеге асыратын мемлекеттік органдар мен лауазымды адамдар ретінде прокурор (62-бабы),тергеу белімінің бастығы (63-бап), тергеуші (64-бап), аныктау органы (65 бап), аныктау органынн бастыгы (66-бап), аныктаушы (67-бап) көрсетілген.
Қылмыстык іс козғауга себептер мен негіздер ретінде занда мыналар танылған : 1) азаматтын арыздары; 2) кінәсін мойындап келу; 3)мемлекеттік орган лауазымды адамынын немесе ұйымда баскару функцияларын аткарып отырган адамнын; 4)бұкаралык акпарат кұралдарындағы хабар; 5)лауазымды адамдардын және кылмыстык іс козгауга кукык берілген органдардын кылмыс туралы мәліметтерді аныктауы.
Әрине , негіздер мен себептер іс козғау кезінде дұрыс бағалануы тиіс. Олардыбалау кезде, ягни, іс козғау тураулы каулы шығарған кезде актіде мыналар анык болу тиіс:
-толыктығы, яғни, онда қылмыстын жері, уакыты, баска да мэн-жайлары көрсетілуі тиіс;
-негізділігі, ягни, кылмысты накты адаммен жасалғаны туралы накты мәліметтер тиіс;
-аныктыгы, яғни, жасалған қылмыс туралы жорамал емес, бәлкім накты қорытынды шыгарылу тиіс (ягни, ол токталу, дайындалу сатысында болуы);
-зандылығы, ягни, материалдык пен іс жүргізу зандардын накты нормаларын камтуы тиіс. Пікірімізше, іс осы талаптарга жауап беретін негіздер бойыншаболса, онда негізді іс козғау фактілері кемейген болар еді.
Егер жетерлі негіз болмаса, іс козгаудын субъектісі іс козгаудан бас тарту туралы қаулы шыгаруы тиіс. Бул қаулы да жогарыда койылган талаптарга сэйкес болуы керек. бұндай нәтиже туралы арызбен жүгінген адамдар хабарлануы тиіс.
Кылмыстык іс козгау сатысындагы прокурорлык бакылау кылмыстык іс козгау сатысындағы прокурорлык бакылау кылмыстық сот ісін жүргізуде зандылыктың келілі болып, тұлга кол сугылмаушылык куқығын, айыпсыздыктын презумпциясын т.б. қамтамасыз етеді.
Кылмыстык іс козғау сатысындагы прокурорлық бакылау екі бағытта жүзеге «асырылады:
1)қылмыстык іс козгау жоніндегі каулылардын заңдылыгы мен негізділігін пркурормен тексеру;
2)кылмыстык іс козгаудан бас тарту туралы каулылардын зандылығын прокурормен тексеру.
Бірінші багыттагы бакылаудың мүмкіншілігін кылмыстык іс козгау туралы каулы прокурорға дереу жіберілуі туралы нормамен камтамасыз етіледі. Қаулымен танысу ісінде прокурор онын зандылыіы мен негізділігін тексеруді гана емес, бә-лкім тергеу зандарынын әрекетіне дұрыс бағыт беруді камтамасыз етеді.
Егер іс қозгауды негізсіз деп тапса, прокурор өзінің каулысымен тергеу каулысынын күшін жояды.
Прокурорлық бакылаудын екінші бағыты бойынша прокурор кылмыстык іс козғаудан бас тартуга негіз болып барлык іс-жургізу әрекеттердін зандылығын тексереді. Әдеттегі кағидалар бойынша іс козгаудан бас тарту материалдары прокурормен 1 айдатексерілуі тиіс. Егер прокурор іс козғаудан бас тарту туралы заңсыз немесе негізсіз деп тапса, оны осы каулылардын күшін жояды және іс жүргізуді қосымша тексеру аркылы жалғастыруды талап етеді.