Адамға карсы жасалатын кылмыстардың ішінде ең кауіптісі кісі өлтіру кылмысы болып табылады. Бұл кылмыстарды ашу ерекше киын және жұмыс көлемі үлкен болғандықтан, кісі елтіру бойынша істерді күрделілігіне карап, жоғары категорияға жаткызуға болады.
Қылмыстық іс қозгау және кісі өлтірудің криминалистік сипаттамасы
Кісі өлтіру Казакстан Республикасынын Кылмыстық кодек-сінін 96-бабында карастырылып, айтылғандай бұл басқа адамға, кұкыққа карсы касақана келтірілген өлім болып табылады.
Кісі өлтіру туралы кылмыстык, іс қозғау негіздері мыналар:
а) Кісі өлтіру белгілері бар мәйіттің (немесе оның белік-терінің)табылуы;
ә) Өлтірілуі мүмкін екендігі нұскдлған жағдайда адамның жоғалуы;
Мәйіттің (немесе оның бөліктерінің) табылған жағдайында іс қозғау туралы мәселені шешу-ерекше киыншылыктартудыр-майды.
Егер оқиға болған жерде мәйітті карағанда касақана кісі өлтірілгенін, езін-өзі өлтіргенін немесе жазатайым жағдайда өлгенін анықтау қиын болса, осы мәселені тергеу барысында шешу үшін қылмыстық іс козғау қажетгілігі өзінен-өзі туа-тындығыбелгілі.
Дене зақымын келтіру аркылы жәбірленушіні өмірінен айы-ру немесе мұндай мақсатсыз кісі елтірушілікке кастандык жағ-дайларында да мәселе оңай шешіледі.
Адам жоғалған жағдайда іс күрделі болатүседі. Өйткені, із-түссіз жоғалушының кай жерде екендігі жайлы мәліметтердің жоқтығы, оның езінің жакындарына кайда және неліктен жо-ғалғандығын хабарлау мүмкіндігінің болмауы. Сондыктан адам жоғалуына байланысты іс козғар алдынан тексеру жүрізіледі, оның мақсаты: жоғалған адам тірі ме, болмаса оның жоғалуы зорлап елтіруге байланысты ма екенін аныктау.
Егер тексеруде жоғалған адамды белгілі бір мерзімге дейін ешкім көрмесе немесе одан хабар болмаса, ол туыс-туғандары-на бармаса және туыстарына өзінін бір жакка кеткендігін ха-барламаса, ол өзі тұратын үй басқармасын, жұмыс орнын неме-се оқитын жерін және баскд да ұйымдарды хабарландырмаса, ал оның жеке құжаттары және нәрселері үйінде калса, оның бір жакка кетуі туралы ойлары белгілі болмаса, онда жоғалған адамның зорлыкпен елтірілуі мүмкіндігі негізді деп есептеліп, оның өлтірілуі туралы кылмыстык іс козғалады.
Кісі өлтірудің криминалистік сипаттамасы.
Кісі өлтірудін криминалистік сипаттамасын мына элемент-тер кұрайды: кылмысты жасыру; кылмыскердің жеке тұлғасы мен жәбірленуші туралы мәліметтер.
Қылмысты жасалу тәсіліне қарай кісі өлтіруді екі негізгі түрге бөліп карауға болады:
—ашыктүрде кісі өлтіру, яғни кісі елтірушінің жанында оны білетін адамдардын болуы.Егер көрген адам болмаған жағдай-дың әзінде де, кісі өлтіруші езінің істеген ісін және кінәсін жасырмаган жағдайда.
— жасырын түрде кісі өлтіру, яғни кылмыстың ешкім көрме-ген жағдайда жасалуы, кылмыскердің өз кінәсін белсенді түрде жасыруға тырысуы, куәгерлер катынаскан жағдайдың өзінде бейтаныс адамның қылмыс жасап, жауапкершіліктен күтылып мақсатын іске асыруы.
Қылмыстың бұл түрі тергеу үшін күрделі болады. Тергеу әдістемесін жасағанда кісі елтірудің әдістерін зерттеу мен катар, олардың қылмыстарын жасыру тәсілдерін де зерттеу керек. Кісі өлтірушілер кебінесе бір нәрсені теріс көрсетуге тырысып, түрлі айла жасайды. Әр түрлі жағдайларға сәйкес олар: табиғи бол-ған өлім, өзін-өзі өлтіру, жазатайым жағдайда, абайсызда бол-ған елім және т. б. көріністер.
Қылмыстының айлаларын анықтау барысында мына негізгі факторларға кеңіл бөлінуі кажет: жәбіренушілерге өлтіру уақытында жасалған закымдардың сипаттамасы және өзін актайтын дәлелдердің шынайылығы.
Кісі өлтірушілер мәйітті немесе оның беліктерін жәбір-ленушінің кім екендігін танытпау үшін жасыруға тырысады. Мәйіт басының кесіліп алынуы, бүлдірілуі (қүлақ, мүрын, ерін, көз шығарулары мүмкін), бас терісін сыпыруы, өртеуі суға ба-тырылуы, дененің бөлшектелініп тасталуы мүмкін.
Қылмыскер өлім болған жердегі өз ізін және киіміне түскен таңбаларды жоюға тырысады. Іздер мен баска да заттай айғак-тар сәйкес материалдары болуға, қылмыскердің іс-әрекетгері туралы айтуға мүмкіндік береді.
Өлтіру күралдарындағы қол іздер кейде кісі өлтірушінің со-лакай екендігін анықтауға мүмкіндік туғызады.
Қылмыс жасау тәсілдері туралы мәліметтерді пайдаланып, негізгі тұлағалардың арасынан қылмысты кім жасағанын анык-тап, болжауға болады.
Қылмыстар деректі жағдайда жасалынады. Жағдайды зерт-теп, кылмыскер мен жәбірленушінін әрекеттеріне әсер еткен объективтік факторларды, окиға тетігін, өлтіру тәсілдерін анык-тауға болады.
Мысалы: каладан алыс емес (ағаш отырғызылған) жерден жас ер адамның мәйіті табылған. Мәйіттің жанында жаткдн қанды еске түсіретін, қызыл кышқыл түсті шаш жабысқан үлкен тас, тергеушінің пікірінше кісі өлтіру құралы деп танылды. Оқиға болған жерде алыс-жұлыс іздері болмаған. Өлтірілген адамның жаңа костюмі мен аяқкиімі, калтасында ақша болған. Осылар-дың бәрі өлтіру қасақана емес, таластан, кек алудан, жәбірлену-шінің таныстары тарапынан болған деген ойға әкелді.
Қылмыскер мен жәбірленуші туралы мәліметтер кримина-листік сипаттаманың маңызды бөлігін кұрайды. Оларды зерт-теу, әсіресе тергеудің бастапкы кезеңінде жасалған кылмыстың себебі мен оларға әсер еткен жағдайларды ашуға кемектеседі. Көптеген адамдар кылмыс жасағандарына дейін жүйелі түрде қоғамдықтәртіпті бұзып, күш көрсетумен айналысатындығын байқатқан.
Қылмыскерлер жүйелі түрде спирт ішімдіктерін шамадан тыс ішіп, кұқык бұзу әрекеттерін мас күйлерінде жасайды. Өлтіру алдында жағдайлар болады, болашак жәбірленушілер кей жағ-дайларда өздерін дұрыс үстамайды. Көбінесе, әйелдер ерлерінің өмірі мен денсаулығына қастандық жасайды: мастыктан, қол жүмсаудан, корлык көрсетуден.
Егер өлтіру себептеріне кеңіл бөлінбесе, олар: бүзакылык, пиғылдар, кызғанушылық, пайдақорлық, баска қылмысты жа-сыруға тырысуы және т.б. онда кылмыскердің жеке тұлғасы толық зерттелмейді.
Кісі өлтірушілік кылмыстык-күкык классификациясы нор-малар негізінің әр түрлі классификациясына жатады, олардын негізі болып субъективтік тараптың (кінә түрі, ниет пен мак-саттары) моментгері болып табылады, өлтіру алдындағы жағ-дай, жәбірленушініңтәртібі (жан куйзелісі жағдайынла, кажетті корғаныстан аскан жағдайла өлтіру), мунда кримнналистік клас-сификация тәсіллері кең колданылады.