- Батырлық жырлардың дүниетанымдық мәні.
Қазақ халық педагогикасындағы аса бай мұра – батырлық жырлар. Батырлық жырларда ел қорғау, басқыншыларға қарсы күресу кезінде көрсеткен батырлардың ерліктері жырланады, батырлардың от басына, еліне,Отанына деген сүйіспеншілігі — шынайы патриоттығы дәріптеледі.
Батырлыќжырлардыњ д‰ниетанымдыќ жєне тєрбиелік мєні.
Ќандай шыѓарма болса да, оныњ негізгі маќсаты – тєрбие. Ауыз єдебиеті — халыќтыњ ой-санасы мен мінез – ќ±лќын ќалыптастыратын тарихи мектебі. Батырлыќ жырлар – сол мектептіњ мањызды ќ±ралы.
Батырлыќ жырлар эмоциялыќ єсермен тыњдаушыныњ ынтасын арттырып, кµріктілігімен кµкейге ќонады: ол шаттандырады, ондаѓы трагедиялыќ жєне ќуанышты жайларды тыњдаушы µміріне, тебірене сезініп, ыстыќ жаспен, ынталы ыќыласпен ќабылдайды. Сондыќтан аќын болмаса да, асыл жырларды жаттап алушылар кµп болѓан. Жаттампаздыќ ќ±рѓаќ жаттау емес, жадына жаќсыны саќтап, µнегелі µмірге пайдалана білуді халыќ єрќашан да маќсат еткен. Ел Ер Тарѓындай ер болуды, Ќобыландыдай батыр болуды, Ќамбардай ќамќоршы болуды ±рпаќтарына ‰лгі еткен.
Ќара т‰некті, ќайѓылы, ќасіретті заманда эпостыќ шыѓармалар халыќтыњ кµњілін сергітті , ерлікке ќ±лшындырды, ойын µрістетті , келешекке сенімін арттырып, намысын ќозѓады. Жарќын жырлардаѓы парасатты ой сєулелері жалпы ж±рттыњ жанын жадыратты. Ондай шыѓармаларды ж±рт жалыќпай тыњдап, жан азыѓы етті.
“ Сµз с‰йектен µтеді ” деген халыќ, сµз µнерін тєрбиеніњ к‰шті ќаруы етіп, µмірге пайдалана білді. ¤мірдіњ µзі т‰сіндіретін халыќ философиясы ауыз єдебиеті болды.
“Ќара ќылды ќаќ жаратын ” єділдік, арды, намысты аяќќа басќан з±лымдыќ, ел с‰йіндірген ерлік, дарќан ойлы даналыќ, ќояннан жаман ќорќаќтыќ эпостыќ жырларда айќын сарапталып, аќылмен екшеленіп, ерекше єсерлерімен тыњдаушыларын баурап отырды.
Ќаршадайынан халыќтыњ ауыз єдебиетін с‰йе тыњдап µскен єрбір ќоѓам м‰шесі еліне пайда тигізетін ер болуды армандады. Жеке адамдардыњ жетесіне жеткен ќара бастыњ ќамын ойлайтын психологияѓа эпостыќ жырлардаѓы халыќтыќ ойлар ќарсы ќойылып отырды. Халыќ ер мен езді, аќылды мен аќымаќты, ењбекшіл мен тірліксізді айќын баѓалап, ±рпаќтарына жаќсыны ‰йретті, жаманнан жирентті.
Тєрбие м‰ддесіне сай, халыќ эпостыќ шыѓармаларѓа тыњдаушы сезінетіндей етіп, эмоциялыќ єсері к‰шті сюжеттер ендірді, мінездеу мен кульминация неѓ±рлым єсерлі болуын ќарастырды, жеке образдар кµркем де шебер жасалынып, есте мєњгі ќалатындай єсерлі болды, ой т‰йіндері µнегелі µрнекпен ќ±рылды.
- Халық эпостық шығармаларының тәрбиелік рөлі.
Ѓашыќтыќ жырларда мµлдір махаббат ќастерлене жырланады. Єйелдерде зорлыќ неке мен ќорлауѓа ќалыњ малѓа сатуѓа /єйелдіњ шашы ±зын –аќылы ќысќа/ деп кемітуге ќарсы, махаббат беріктік, адалдыќ жырланады. Онда ескілікке ќарсы к‰ресіп, махаббат еркіндігін, єйелдіњ бас бостандыѓын ањсаѓан жалынды жастар бейнесі суреттелінеді. Олар ескіліктіњ шырмауын б±зып, жањаша µмір с‰руді армандайды, сол арманѓа жету ‰шін аямай к‰реседі, к‰рес ‰стінде махаббат ќ±діреті ,ерлік салтанаты, жан ќиарлыќ достыќ кµрінеді, заман аѓымына байланысты, олар ќаншы к‰рессе де, кµпнесе µз маќсаттарына жете алмай мерт болады.
Ғашықтық жырлардың трагедиямен аяқталуына да халықтық азатшылдық арман – мүддесі бар.
Мөлдір махаббат иелері Қозы Көрпеш пен Баян Сұлу.
Батырлық жырлар мен ғашықтық жырлар – эпостық шығармалар деп аталады. Халық эпостық шығармаларды тәрбие ісінің аса маңызды құралдары деп қарайды, ол жырларды қастерлеп, жаттап алып, ұрпақтан –ұрпаққа мұра етеді.