1.Кәсіптік деструкциялар — бұл еңбек өнімділігіне және осы процеске қатысушы басқа адамдармен болған өзара әрекетіне, сонымен бірге өзінің тұлғалық дамуына кері әсерін тигізуші жеке тұлғаның және іс — әрекеттің қалыпты құрылымының бірте — бірте бұзылуы.
А. К. Маркова кәсіптік деструкциялар дамуының мынадай негізгі үрдістерін атап көрсетеді:
жас және әлеуметтік нормалармен салыстырып қарағанда кәсіптік дамудың артта қалуы мен кешеуілдеуі;
кәсіптік әрекеттің қалыптаспауы;
кәсіптік дамудың дезинтеграциясы (бұзылуы), мақсаттың нақты болмауының және кәсіптік келіспеушіліктердің салдарынан кәсіптік сананың құлдырауы;
кәсіптікоңтайлылықтың төмендігі, еңбектің жаңа жағдайларына көндіге алмау және дезадаптация ( бейімделе алмау );
бір сфера алға шығып, екіншісі арта қалып қойған кезде пайда болатын кәсіптік дамудың кейбір звеноларының (буындарының ) келіспеушілігі;
кәсіптік қабілеттің азайуы, кәсіптік ойлаудың әлсіреуі;
кәсіптік дамудың бұрмалануы; бұрын болмаған жағымсыз қасиеттердің пайда болуы, кәсіптік дамудың әлеуметтік және даралық нормалардан ауытқуы арқылы адам кескінінің (профилінің) өзгеруі;
тұлғалық деормацияның пайда болуы;
еңбек қабілеттілігін жоғалту немесе кәсіби ауруларға байланысты кәсіптік дамудыңтоқтауы.
Кәсіптік деформациялар тұлғаның біртұтастығын бұзады, оның тұрақтылығы мен бейімділігін төмендетеді, әрекет өнімділігіне кері әсер етеді.
- Кәсіптік деструкцияларды детерминдеуші факторлардың негізгі топтарыәлеуметтік- кәсіптік ортамен байланысқан объективтік, кәсіптік өзара әрекет сипаттарымен және тұлғалық ерекшеліктермен шектелген субъективтік, жетекшілердің кәсіпқойлығы мен басқару сапасының, кәсіптік процесті ұйымдастыру мен жүйесінің арқасында туындаған объективті-субъективтіктоптар болып табылады.
- Кәсіптік деструкциялардыңмынадай типтері бөліп көрсетілген:
белгілі бір кәсіптің жұмысшыларына тән болған жалпы кәсіптік деструкциялар;
мамандандыру процесінде туындаған арнайы кәсіптік деструкциялар;
кәсіптік – типологиялық деструкциялар ( тұлғаның дара – психологиялық ерекшеліктерін кәсіптік әрекеттің психологиялық құрылымына жатқызуменкеліп шыққан);
әртүрлі кәсіп иелерінің ерекшеліктерінен келіп шыққан даралықдеструкциялар: кейбір кәсіптік маңызы бар сапа шамадан тыс дамып кетеді де, ол ең жоғарғы сапаның келіп шығуына себепші болады.
Педагогтыңкәсіптік деструкцияларының мысалы:
педагоикалық агрессия. Себептері:
даралық ерекшеліктер;
психологиялық қорғаныс;
кез – келген тәртіп ережелерінің ауытқуынан туындаған шыдамсыздық;
өктемдік (авторитарность). Себептері:
психологиялық қорғаныс;
өзін-өзі тым жоғары бағалау;
өктемдік;
оқушыларды типтерге нобайлау;
дидактикалық. Себептері:
ойлаудың стереотиптері;
сөйлеу үлгілері;
кәсіптік акцентуация;
педагогикалықдогматизм; Себептері:
ойлаудың стереотиптері;
теңсіздік;
оқушылардың кемшіліктеріне төзбеушілік;
мінез акцентуациясы;
педагогикалық енжарлық. Себептері:
әлеуметтік кедергілер;
педагогикалық әрекеттің жүктемесінің шамадан тыс көп болуы;
синдром «эмоциянального сгорания»