Тұлғааралық қақтығыстың интеракциялық жагы — бұл адамдардың қарым-катышсының белсенді жағын білдіретін шартты уғым.
Ортақтасу барысында адамдар ақпарат алмасып қана, озара түсінісіп қана қоймайды, олар іс-әрекеттерін жоспарлайды, бір-бірімен әрскет,қимыл алмасады,өзара әрекеттің түрімен нормаларын анықтайды.’ Бүл әрекстке бір сотге көп адамдардын катынасуы әркім өзінің үлесін қосуын талаи етеді. Бірлескен орекетте білім және идеялармен алмасу жеткіліксіз, жалпы эрекетгі үйымдастыру, оны жоспарлау да аса маңызды. Үйымдастыру меи жоспарлаудажекеадамбасындапісіпжетілгенойлардың басқаларды орекетке жүмыддырудағы рөлі зор.
Ендеше, сөз болатын жайт — ортақтасу ссріктерінің ішкі мақсаттары, ортақтасуга қай мотивпен қатысатыны, әрекеттія түрлеріл тандағаида қандай мотивті қолданатыны.
Түлгааралык, өзара әрекет стратсгияларының сипаттамасы
/Озара әрекет жасаганда адамдар эртүрлі мотивтерді мақсат түтады. Солардьщ ішіндегі маныздылары:
-коорерация, жалпы үтысты кобейту,
-индивидуализм, оз үтысын көбейту,
-конкуренция, салыстырмалы үтысты кобейту,
-альтруизм, өзгенің үтысын көбейту,
-агрессия, озгенің үтысын азайту,
-тепе теңдік, үтыстардың айырмашылықтарын азайту.
Осы кестеге әлеуметтік өзара әрекетке түрткі болатын мотивтің барлышн енгізе аламыз. Ортақтасудың қүралдары, нәтижелері, адамдардың қатынастары қатысушылардың йіотивтерінің сипатьша теуелді.
Мақсатына қарай тиімді және тиімсіз ортақтасуды ажыратуга болады. Адамдардьщ мақсаттары сәйкес келген жагдайда ортақтасу нәтижелі болмақ (кооперация). Ең үтымсыз мотивтер индивидуализм және агрессия, ортақтасу серігінің қызытушылығы мулдем назарға алынбағандықтан оның да қоргану слратегиялары қоздырылады.
Ортақтасуға қатысушылардың бастапқы олеумеггік мотивтеріне қарай олардың озара әрекеггесу барысындағы бес негізгі стратеі ияеын белгілеуге болады.
- Карсыласу стратегиясы, оз үтысын кобейту мотивіле сойкес.
Адам тек қаиа озінің мақсатына багытталып, өзгенің мақсатын ссспке алмайды. «Саған емес, маған».
- Кашу стратегиясы, өзгенің үтысыи азайту мотивіне сойксс. шынайы озара орекеттен қашу, байланыстан бой тарту, өзгенің ұтысын азайту үшін өзініц де мақсатына жетпеу. «Саған де емес, мага да емес».
- Жол беру стратегиясы, өзгенің үтысын кобейту мотивіне сойкес.
Ортақтасусерігімақсатынажетуіушінөзмақсатыи күрбандыққа салу. «Саган, маган емес».
- Компромисс стратегиясы,ұтыстардыңайырмашылықтарын азайту мотивін жүзеге асырады. Шартты тендік үшін ортактасу ссріктері өз мақсаттарына толық жетпейді. «Саған қанша болса, маган да сонша».
- Ынтымақтастық стратегиясы,кооперацияменбәсскелестік моивтерін жузегс асырады. Бірлескен орекетке қатысушылардың иисуметтік қажсітіліктерін толыққанды отеу. «Барлығы саған да, маган да».
Соңгы аталган страгегия озара әрекетгің тиімділігі, к.атысушылардың көңіл-күйі мен өзара қатынастары жағынан ец м;і-|-цжелі болын келеді. Сонымен қатар, бұл стратегия орындалуы жагыиан ең қиыны. Ол қатысушылардан психолоіиялық оіліктілікті, унамды псмхологиялық жагдайды, өзара түсінушілікті, опсііің ниеттеріие қүрмсгті талап етеді. Адамдарды ынтымақтастық гортіпке үйретудің ең тиімді жолы — әлеуметтік-психологиялық машықтар (тренингтер).
Ынтымақтастық — педагогтық ықнал етудің де тиімді страгегиясы. Бүл жағдайда мүғалім баланы білім алуда өз мақсаты бар адам ретінде карастырады. Оз мақсатынан бас тартпай түрьш мүіалім баланың түлғасын зорламай, бағындырмай, өз мақсатына ()аулап алғаны жон. Ынтымақтастык. стратегиясы үстаздың сөзінен дс, іс-әрекетіиен де, ым-ишарасынан да көрініп түруы керек. Шәкіртке сүрақ қойғанда, жауап алғанда, өз сезімдерін білдіргенде мүғалімнің ішкі үстанымы — шәкірттің козқарастарын, тілектерін к.үрметпен қабылдауы айдан анық болуы шарт.
Тулгааралық өзара әрекетің күрылымы
Ортақтасу серіктерінің өзара орекет алмасуының қай жақтары маңызды, қай жақтары қосымша роль атқарады? Ортақтасудын иптсракциялық жагын зерттеген ғалым Р. Бейлс оны сипаггаудың сьпбасын жасаган. Оньщ пікірінше, түлкааралық өзара орекетті 4 катсгория арқылы сипаттауға болады.
Сызба бойынша нақты өзара орекеттің барысында жеке категориялардың жиілігін және коріиісін тіркей отырьш, оның ерекшеліктеріи түсінугс болады. Қай салада қарым-қатынас басталды, оның бағыты қандай, қатысушылар мәселені шешуге тырысты ма?
Екіиші сызбаның авторы Н. Фландерс педагогтық қарым-қатынастың ерекшеліктеріне назар аударады. Оқытушы мен оқушы арасында сабақта кездесетін типтік озара әрекеггерді тіркеу сызбасывда Юкатегория анықталған.