Алғаищы әсер қалыптасуының типтік схемалары
Бірін-бірі көптен білетін адамдардың қарым-қатынастарын і ызбалау қиынға түседі, ал алгашқы кездесу кезіндегі осерлерді бір п.пбага келтіруге обден мүмкін. Адамдар бір-бірімен танысуының иасында озгенің қылықтары мсн сезімдерін қабыддағанда, өздерінің огксн өмірде қалыптасқан стереотиптерінің рөлі үлкен.
Адам туралы алғашқы әсер қалыптасуының типтік сызбалары: артықшылық факторы, бақылаушыға қатынас факторы, үнамдылық факторы.’). Аталған факторлар алғашқы танысу кезінде кейбір кателіктерге жол салады.
Артықшылық факторы әлеумеітік қабылдаудын механизмі рстінде ортақтасу серіктері тең болмаған жағдайларға тән/Дәлірек айтқанда, бүл қателіктер бақылауіиы бақыланушының өзімен салыстырғанда мацызды көрсеткіштер бойынша (ойы, бойы, когамдағы ориы, қызметі) кұштілігін сезінгенде жүзеге асады. Бір корсеткіш бойынша өзінен артық адамды басқа көрсеткіілтер іюйынша да артық деп санау, жалпы түлғалық қасиеттерін биік (іарежеге көтеру — алғашқы әсердің әлсіз жері. Өзіне сенбейтін, өзін ксм санайтын а;іамдар қиын-қыстау кезендерде, төтенше жағдайларда күиделікті тіршілікте сене бермейтін адамның соңынан і’ріп кетеді. Осыган дәлел — халық мақалы — «аузы қисық болса да, оайдың айтқаны дүрыс».
Үнамдыльгқ факторы қабылдаушы қабылданушының сыртқы сүлулығын басқа түлғалық қасиеттеріне де таратуымен байланысты. Одетте адамдар келбеті әдемі, беті сүлу адамның ішкі дүниесі де і»сем, керемет деп санайды^» Мысалы, ер кісілер сүлу әйелдерді (кіқытгы, тәртіиті, мейірімді деп есептейді екен. фойы үзын, иығы ксң жігіттерді батыл, сенімді, жеңімпаз деп қыздар үнатып түрады. Керісінше, бет-әлпеті келіспеген адамды үнатпау кең тараган. Классикалық одебиетте мүрнының үзындығынан бақытсыз өмір сүрген Сирано де Бержерак драмасы кең танымал. Зигмунд Фрейд мйгуынша, анатомия — адам тағдыры. Нәтижелі қарым-қатынас орнату үшін осы қателіктерді үмытпаған жөн.
Бақылаушыга қатынас факторының қайнар көзі — басқалардың оган деген қарым-қатынасыныц сипатьь Бізбен жақсы қатынас орнатқан кісінің ақылын, ісін жоғары, ал бізді менсінбейтін, не жек коретін адамның іс-орекстін де, мінезін де томен бағалаймыз. Үшінші сызбаның қателігі — озін жақсы коретін адамды жогары бағалау.Мысалы, «біздің ауылымыздың адамдары сүлу», «мені суйгенді суйем», «маған қарсы шыққандар — жаман адамдар»,
Сонымен, алғашқы танысудың механизмі: бейтаныс адамды басында белгілі топтың өкілі ретінде, содан кейін жеке тулға ретінде қабылдау. Алғашқыда топаралық қатынастар басымырак. болады, кейін тулғалық арақатынастар іске асады. Аталмыш факторлар оргақтасудың үрдісін, техни касын, кателіктерін анықтайды.