Әлеуметтік перцепция туралы тусінік
Түлгааралық ортақтасудың пайда болуы мен нотижелі дамуы оіан қатысушылардын. езін-өзі жоне өзара түсінісуіне байланысты. Лдамдар бірін-бірі қалай, қай деңгейдс қабылдайды, түсінеді, сезімдері мен қасиеттерін қалай бейнелейді, озге арқылы озін қалай іаниды, ортақтасу барысы да, арақатынастары да соған йайланысты. Сонымен, бір адамды екінші адамныц қабыддауы ортактасудың міндетті қүрамдас бөлігі ретіиде шартты түрде ортақтасудың перцепциялық жағы болып аталады. Әлеумсітік исрцепция — ортақтасу үрдісінде бірін-бірі озін-озі тану мен түсіиу.
Бақылаушы бақылануіиыны кергенде сыртқы физикалық сі-шатгарын қабылдайды. Ец аддымен сыртқы түрін (дене мен киім пініімін) және тәртібін (қимыл-қозғалысын) бағалайды. Сыртқы і-шіаттамасына қарай бақыланушының ішкі қасиеттері туралы да іүжырым жасайды. Бақылаушы озі берген бағага орай »>ақыланушыға белгілі козқараста болады, оған деген ішкі )моциялық қатынасын (үиайды — үнамайды) орнықтырады. Ьақылаушы бақыланушының сыртқы түріне карай оиың исихологиялық қасиеттерін таразьшап, одан не күтуге болатынын алдын-ала болжап, ол адамға қатысты өз іс-әрекетін бслгілейді.
Мысалы, корқақ адам түнде аядцамада қолын калтасына салып асығып келе жатқан біреуді кергенде, мына пәледен аулак болайым, исге қолы қалтасында, неге мен жаққа тез келе жатыр деп шетке іиегінсе, батыл адам керісінше, мынау өзі тоңып, бір жерге кешігіп бара жатқан жолаушы гой деи түра береді.
Әлеуметтік перцепция қүрылымы — адамның сыртқы келбетін кабылдау аркылы оның түлғалық психологиялық ерекшеліктсрін бағалау, талдау және оған орай өз эмоциялық қатынасын анықтау, соның негізіцде бақыланушының іс-әрекетіи болжау. Назар алатын жэйт: сыртқы бейнесіне қарап біз бақыланушының ішкі дуниесін «оқып»,тусінгендейболамыз,оғанбайланыстыөзіміздің сезімдеріміз арқылы іс-эрекстімізді анықтаймыз. Жалпы айтқанда, олеуметтік перцепция барысыида өзгеге эмоциялық баға беріледі, оның орекеттерінің себептерін түсінуге тырысамыз, тәртібін аддын-ала жоспарлаймыз, оз тортібіміздің бағытын белгілейміз. Мысалы, кімге сынақты қалай тапсыруға болатьшын, кімге пара беруге болатынын, кімге дауыс көтеруте болатынын аддын-ала сеземіз. Әлеуметтік перцепцияньщ қызметтері:
-өз-өзін тану,
— ортақгасу серігін тану,
-түсінісу негізінде озара іс-орекет ұйымдастыру,
— эмоциялық қатынас орнату.
Әлеуметгікперцеіщияның»әлсізжағы»дабар,өзгені объективті қабыдцаған кезде қателікке жол беретін жақтары -бакылаушының психологиялық ерекшеліктері мен ұстанымдары, бақыланушыныңқабыддаугақолжеткізетін(доступные) сипатгамалары, багалаудын шывдығы. Әлеуметтік перцепцияның барысын зертгегенде екі аспект козге түседі. Біріншісі қабылдау субъектісінің психологиялық және әлеуметгік ерекшеліктерімен байланысты болса, екіншісі түлгааралық бейнелеу механизмін талдаумен байланысты.
Адамдар бірін-бірі қабылдаіанда, бағалағанда олардың жасына, жынысьша,үлтына,мамандығына,жекемінездемесінеорай өзгешеліктер байқалады. Мысалы, жасына қарай. Балалар алдымен адамныңбетқимылдарынақарапбағалайды.Ересектермен салыстырғанда,балаларкөбінесесыртқыбелгілерге(киім, көзәйнек, шаш) бейімделген. Әлеумеггік статусына орай назарга алынатын жайтгер: мүғалімдер мен шәкіртгер бір-бірінің әртурлі қасиеттеріне мән береді.Үстаздар,ең аддымен,оқушының тәртібінекөңіл аударса,студенттерменшәкірттер олардың әділдігін, білімдарлығын бағалавды. Бастык пен бағынушылардың да өзара багалары сәйкес келмейді. Мамандыққа байланысты. Педагогтар адамдардың сөз байлығына, тіліне назар аударса, хореографтар мен тренерлер адамның денесіне баға береді.
Ортақтасу серігін бағалағанда, бақьшаушының психологиялық мінездсмесі жоие өз үстанымдар жүйесі үлкен рөл атқарады. Қабылдау субъектісінің ішкі психологиялық және олеуметтік үстанымдары басқа адамды қабылдау барысында, осіресс, бейтаныс адам туралы алғашқы осер қалыптасқанда, өзіне тон белгілі
шісуметтік перцепцияның схемасына орпықтырады. Мысалы, бай адам ушін 100 тенге аз болса, кедей үшін ол маңызды ақша болады. Лласа бойлы бастықты адамдар биік бойлы деп санаса, дәл сондай бсжлы қатардағы қызметкерді қысқа бойлыларға жатқызады.
Ортақтасу психологиясы қабылдау объектісінің де іісихологиялык қасиеттерін зерттейді. Бақыланушынын, қай жақтары ортақтасу серігі ушін аса маңызды? Бақыланушыныц кандай жақтары бақылаушы үшін көп ақпарат береді? Ортақтасу серігін бағалағанда, адамдар ең алдымен неге назар аударады? «Аігасына қарап қызын ал» мақалы әлеуметгік перцепцияның бір корінісі. Амасының психологиялық қасиеттерін қызына да тон деп санаймыз, ал шындығында, олай бола бермейді.
Бақыланушыныд маңызды жақтарьша мимикасы (бет кимылы), сезімдерін айқындайтын қол қимылы (жест), дене қимылы (поза), жүрісі, сыртқы бейнесі (киімі, шашы), дауысы мен созінің өзгешеліктері жатады. Осының бәрі ортақтасудың бейсоз госшдеріне жатады.
Бейсөз тәсілдер үлтгық жоне үлтаралық сипатта болуы мүмкін. Мысалы, басын не шашыы сипалап түру — сенімсіздікті, дайын смсстікті білдіреді. Саусақтардың үштарын қосу — үялу, бағыну бслгілері.
Белгілі үлттық-мәдени ортада өскен бала ортүрлі сезімдерді айқындайгын (экспрсссиялық) тәсіддсрді бойына сіңіреді.