Қалың Бұқара бірден құлақ түретін радиарнадан тіл қатудың қарапайым іс-әрекеті емес екендігі белгілі.Оның да өзіне тән бағытары мен баптары,тармақтары мен талаптары бар.Тікелей эфирде өз деңгейіндегі жүзеге асыру үшін,ең алдымен,шығармашылық тұтастық пен ұжымдық үйлесім қажет.
Әрине,тікелей эфир табиғатыының дүниежүзілік деңгейінде,көршілес мемлекеттерде қалыптасқан кәсіби әдіс-тәсілдері,шығармашылық сипаты,өзіндік ерекшеліктері бар.Ал біздің Қазақстан радиожурналистикасындағытікелей эфирдің негізгі нысаны –80 жылдық тарихы бар,үнмұнараның үздік үрдістерін Алтын Қорада сақтап,ұрпақтан-ұрпаққа аманат етіпкеле жатқан.Қазақ радиосы мен тәуелсіз радиоарналар.Тікелей эфирдегі хабарлар көбінесе,аяқ астынан үстірт,шала-шарпы дайындықпен,қалай болса солай өтіп жатады.Өйткені,оған алдын ала сценарилік жоба жасалмайды,сөз болатын әңгіменің өзекті,түйінді тұтастары белгіленіп,жүйелі жоспарәзірленбейді.Сондықтан да хабар қызықты,тартымды бола алмайды.
Журналистиканы қайта бағдарлау тұрғысынан келгенеде журналист батыл да бейім,табан астыанн әлдені ойлап тауып,қиынан қиыстырып,қисынын тауып алатын сегіз қырлы бір сырлы әмбебап әрекет иесі болуы тиіс.Ендігі жерде,журанлист эканомикалық теорианы игеру құқығына икемделуде,себебі,ол өз материалынынң тұтынушылыға жетуіне мейлінше мүдделі.Демек,журналистің жетекші ролі бірінші кезекке шығады.Бірақ,солай бола тұрса да тікелец эфрдегі шығармашылық тұтастықты журанлисттің жалғыз өзі жүзеге асыра алмайтынаы белгілі.Ал ұжымдық үйлесім мәнісі түсіндіру үшін тікелей эфирде кімдер қызмет ететініне тоқталып өткен жөн.
Тікелей эфир қызметкерлерін басқа барлық редакция ұжымдарындағы сияқты міндетті жауапкершілік тұрғысынан басқарушы топ,атқарушы топ ретінде екігі бөлуге болады.Әдетті,қалыптасқан тәртіп бойынша бас редактор,директор,үйлестіруші редактор нұсқаушылық,ұйымдастырукшылық қызметтерді ретке келтірсе,жүргізуші журанлисттер,тілшілер,аудармашылар,музыкалық жүргізушілер,дыбыс инженерлері өз тарптарынан орындаушылық қызмет атқарады.
Жалпы радиожурналистикадағы жұмыс процесін эфирге дейінгі,эфир кезіндегі деп екіеге бөліп қарастыратын болсақ,эфирге дейінгі жұмыс процесі ұжымдық үйлесім үлесіне тимек.
Шығармашылық тұтастық пен ұжымдық үйлесімді жүзеге асырудың ең басты критерийі кадр мәселесіне келіп тіреледі.Бұқаралық ақпарат құралдарына қызмет ететін басқарушы топ,я,атқарушы топ өкілдері үшін де ең алдымен журанлисттік қабылет,кәсіби білім деңгейі қажет.Ал қазіргі заман талабы тұрғысынан журанлмтика мамандығы бойынша жоғары блім міндетті түрде талап етілетіндігі өте құптарлық мәселе.
“Біз өмір сүріп отырған кезең-ақпарат ғасырында,сол ақпаратты өңдеу мен оны елге жеткізудің бар салмағы мамандарға түсетіні белгілі”.
Жалпы радиожуранлст өз ойын стилистикалық тұрғыда дұрыс жеткізе білу үшін эфирлік материалдарды әзірлегенде,өңдегенде эфирді жүргізгенде тілдің барлық мүмкіндіктерін белсенді түнрде пайдалануы қажет.Сонымен қатар,радиодағы журналисттік шығармашылықтың өзіне тән ерекшеліктерін меңгеру тиіс.Және де ол қоғамдағы радиожуралистиканың қоғамға ролі мен орны журналистиканың құқықтық негізгілері,радиохабар техникасын туралы мәселелерінен хабардар болуы тиіс.Тікеей эфирге шығудың өзіне тән ерекшеліктері мен әдіс-тәсілдерін принципті негізде үйреніп,біліп алу үшін сол жылдары Қазақ радиосының Ақпарат Бас Редакциясын басқарған А.Солдатенко мен осы Редакция журанлисті б.Табылдиев Мәскеуге барып тжірибе алмаып қайтты.1987 –1988 жылдары қазақрадиосында “кері байланыс”деген термин пайда болды.Өйткені тыңдаушылардың тікелей қарым-қатынас жақсарды.Телефон арқылы реадкцияға келіп түскен ақпараттың бәрі дерлік яғни,студияның телефоны берілмейтін ,негізінен,редакция телефон ұсынылып,таңертеңгі 10,00-ден кешкі сағат 18.00-оператор арнйы кезекші болатын.
Дәл осындай тікелей эфирге қызу дайындықты Қазақ радиосының Ақпарат Бас редакциясы 1988 жылдың қараша айынан бастады.Күн сайын таңертеңгі сағат 6.00 де бір кешкі 21.00+де бір 10 минуттан небәрі екі мәрте эфирге жаңлықтар деген ұсынатын бұл ұжфмға тікелей эфир орасан зоршығармашылқ мүмкіндіктер тудырды.Бұрын сол теңіз теңеіз тамшысындай 10 минттық ақпаратты директорлар ғана оқитын.Оның ішінде небәрі 1-2 минуттық дыбыстық жазбалар,яғни журанлстер даярлаған сұхбат,репартаж жанырындағы кадырлар берілетін.Сондықтан да редакция ұжымы таспаға түсірілетін ондай айтулы оқиғаға бірінің алдын бірі кесіп өтпей,өз ретімен кезекпен баратын.Өйткені жаңалықтар легніде өзі жасаған материалды ұсыну-қа йжуранлист үшін де үлкен мәртебе.Эфирден үні естіледі.аты аталады.Ал қаншама журанлст сол кездеде эфирдің сыртында жасырын жұмыс атқарып жүретін.Ал тікелей эфирге даярлық ең алғаш Мәскеуге барып тәжірибе алмаып келегн журналисттер қазақ тілінде Қайрат Мұсақұлов,орыс тілінде Болат Жұмағалиевтің кешкі сағат 21.00-дегі микрафон алдында оқулармен басталды.Ол кезде тек жалаң жаңалықтарды оқылады да арасында дыбыстық жазба беріледі.Алғашқы кездері басында,аяғында және ауа райын оқыған кезде музыка берілетін болды.Соның бәрі алдын ала әзірленіп сценарилік мәтінге “Музыка,жүргізуші,музыка,ауа райы”деп арнайы белгі соғылатын.Сол кездегі “Соңғы хабарлар”деп аталатын ақпарат бас реадкциясының жаңалықтар желісін эфирге алып шығатын режисер Б.Түлкібаевжұмыс процесіндегі ыждахаттылық пен жауапкерілікке бірінші күнне мән берді. Қазақстан радиожурналистикасындағы ресми сипаттағы әуе толқуынатұрақты түрде берілген тікелей эфирді.Қазақ радиосыныңАқпарат бас редакциясы тұңғыш рет өмірге әелді.Екі сағаттық эфирдің арнайы “сеткаы”,кестесі әзірленді.Деректі құжат ретінде эфрлік сетканың Қазақ радиосының мұрағатында ақталған нұсқасы пайдаланды:
“8.00-8.15 Жаңалықтар(орыс және қазақ тілдерінде).
8.15-8.17 Жарнама.
8.17-8.20 Ауа райы(орыс және қазақ тілдерінде).
8.20-8.30 Музыкалық сәлем(қазақ тілінде)
8.30-8.40 Музыкальный сувинир(орыс тілінде)
8 40-8.45 Спорт жаңалықтары(қазақ тілінде).
8.45-8.50 Спротивные новости (орыс тілінде)
8.50-8.55 Ән.
8.55-9.00 Біздің тілшілеріміз хабарлады.
9.00-9.05 Шетел жаңалықтары..
9.05-9.10 Зарубежные новости.
9.10-9.15 Ән.
9.15-9.20 Газеттрге шолу.
9.20-9.25 Обзор газеты.
9.25-9.27 Ауа райы.
9.27-9.30 Жарнама
9.35-9.35 Қылмыстық істер хроникасы.
9.35-9.38 Қос тіл-қос қанаттың.
Два языка-два крыля дружбы.
9.38-9.45 Ән.
9.45-9.50 Сообщеают наши кореспонденты.
9.50-9.58 Бүгінгі күнгі бағдарламасы.
9.58-9.59 Бағдарламаның жабылуы.