Тақырыптың жоспары
- Тәрбиенің бала дамуындағы ролі.
- Белсенділік, оның түрлері және тұлға дамуындағы ролі.
- Педалогия- бала психологиясын зерттеу туралы.
- Жас ерекшеліктері туралы ұғым.
- Белгілі кезеңдерге бөлінуі
- Тәрбие және балалардың дербес ерекшеліктері.
- Бала дамуына әсер ететін әлеуметтік, биологиялық, психологиялық факторлар.
- Акселерация, оның әлеуметтік және педагогикалық мәні.
Тұтас жеке адамда қоғымдық тұлға ретінде, жеке адамның биологиялық белгілері мен ерекшеліктері ұштасады. Бұл белгілер бір- біріненажырағысыз және жеке адмғы пәрменді түрде ықпал етеді.Алайда жеке адамның әлеуметтік сипаттамасы, оның себептері, мүдделері, мақсаттары анықтауышқасиеттерболып табылады. Бұлардың жеке адам дене кемшіліктерін, мінез-құлық өзгешеліктерін тежеумен жою үшін, сондай-ақ оңдықасиеттерін жетілдіру үшінқажыр-қайраттабады.
Жекеадам болу үшінпсихикалық дамудыңбелгілі бірдәрежесіне жетуі және басқа адамдарға қарағандаерекшелігі бар екенінбілетіндейбіртұтастұлға болуы тиіс.
Өмір бойы, сондай-ақ даму мен тәрбиеніңнәтижесіндежеке адамның орнығып жетілуінқалыптасу деп атайды.
Жеке адамның қалыптасуы — күрделі, қарама-қайшы процесс. Ол өзінеорганизмніңөсуі мен жетілуін, стихиялы әсерлерді, мақсат, ұйымдасқан тәрбиені қамтиды.
Жеке адамның қалыптасуы туу сәтінен басталады, жеткіншек және жасөспірімшақта айрықша интенсивтіжүреді де, ересек болған кезде өзінің біршамааяқталу кезеңіне жетеді.
Сондай-ақ жеке адамның дамуы деген ұғымды анықталық.
Даму ұғымына организмнің өсуі мен пісіп жетілу процесін жатқызады. Бұл процестер психикалық дамумен өзара тығыз байланыста өтеді, оған ықпалжасайды, бірақ адамның жеке адам ретінде қалыптасуын белгілепбере алмайды.
Жеке адамның дамуы бұл оның рухани өсуінің жетілуінің процесі жеке адам үшін елеулі болып табылатын барлықсфераларды ә-іс-әрекетте, өзін қоршаған құбылыстарға, адамдарғадеген қарым – қатынасқа, танымдық процестерінде болатын сапалық өзгерістер процесі.
Жеке адамның, әсіресебалалық және жасөспірім шақтарында дамып, жетілуі ең алдыментәрбиеніңықпалы арқылы жүріп отырады. Бірақ тәрбие әсерінің дәрежесі менсипатыкөп жағдайда тәрбиенің даму заңдылықтарын қаншалықты ескергеніне байланысты болады. Сөйтіп, тәрбие мен дамудың арасында екі жақты байланысты болады. Сондықтан жеке адамның даму заңдылықтарын тереңірек қарастырған жөн.
Жеке тұлға мен қоғамдық ортаның қарым-қатынасы философия, психология, педагогика т.б. қоғамдықғылымдардыңкөптен айналысыпжүрген көкейтестімәселелері. Бұл жөнінде кейінгі жылдары жарық көрген философиялық, педагогикалық, психологиялық, этикалық, ұлтаралық қарым-қатынастарға арналған еңбектерден басқа П.И.Пидкасистыйдың, М.Ф. Харламовтың «Педагогика» (М.1996-1997) В.М. Гинецинскийдің «Тәрбие теориясына кіріспе» (М. 1994), Б.С. Гершунскийдің «XXI ғасырда білім берудің философиясы» (1993), Г.К. Нұрғалиеваның«Тұлғаның құндылық бағытын қалыптастырудың методологиясы, практикасы» (А.1995) секілді ондаған монографиялық еңбектер жарық көрді.
Адам баласы материалдықжәне рухани өмірдіңортасында тіршілік етеді де, өзі өмір сүріп отырғанқоғамның, ұжымның, ұлттың, рудың мүшесі ретінде өзіндік ақыл-парасатымен, жеке бастың өзіне тәнақыл-ой, ерік-жігер, мінез-құлық ерекшелігімен көрінуге тырысады.Қоғам мүшелерінің бәріне ортақ біркелкі мінез- құлықтң қасиеттіңболуы мүмкін емес. Әр адам өзінше жеке тұлға.
Жеке тұлғаныңерекшелігі дегеніміз- ол оның өзіне тән мінез-құлқындағы, іс-әрекетіндегі, көзқарасындағыерекшелігімен дараланады.
Тұқым қуалаушылық- ұрпақтың ата-ананың биологиялықұқсастығын елестетеуі. Кейбіреулері баланың сыртқы пішініне қарап, бірден қалай әкесіне не шешесінеұқсап қалған деп таңданады. Әрине бұл кездейсоқ нәрсе емес. Өйткенібаланың шашы мен көзініңбояуы, терісінің пигменті, бет келбеті мен басының формасы,жүрісі мен өзін ұастау қалпы тұқым қуалаушылық арқылы берілетінбиологиялық ұқсастықты еске түсіреді.
Орта – адам дамуынатабиғи және әлеуметтік орта ықпал жасайды.
Табиғи орта- бұл түрлі табиғат жағдайының адам тұрмысына қызметіне ықпал жасауы. Жылы және суық климат жағдайы халықтардың тұрмысына әрекетіне елеулі ықпал етеді. Климаты ыстық жерлерде егін шаруашылығымен шұғылданады. Ал солтүстіктегі жерде балық, бұғышаруашылығыменайналысады. Табиғатжағдайына байланысты олардың мінез-құлықтары да ерекшеліктербайқалады, адамгершілік қасиеттеріне, эстетикалық талғамдарына зиянды әсерін тигізеді.
Әлеуметтік орта- жеке адамның мінез- құлқының дамуына ықпал жасайтын әлеуметтік қатынас, олардың көп қырлы іс-әрекеттері. Әлеуметтік ортаға мектептің ықпал жасауы нәтижесінде дүниегекөзқарасы, құлықтық, эстетикалық және осы сияқты болымды қасиеттері дамып қалыптасады.Егер адамдардың қалыптасуынаортаның қатысы шамалы болса, онда орта адамдардың талабынқанағаттандырмайды. Сондықтан адам өзінің дамуы үшін қажетті материалдардыосы әлеуметтік ортадан жинайды. Егер бала әлеуметтік ортадан тыс қалса, онда оның даму дәрежесі жануарлардан жоғары болмайды.