Астрономиялық қашықтық өлшеу бірлігі.
Астрономиялық өлшем дегеніміз астрономиядағы (аспан денелері) қашықтықты өлшеу бірлігі. Голактика дегеніміз — жүздеген миллиард жұлдызы бар және өте үлкен жұлдызды жүйелер. Гемотоцентризм (грек helios-күн) ал күнмен жұлдыздардың оны айналып жүретін сипатталады.
Гиоцентризм (грек гео-жер) әлемнің ортасында жердің тұрғанын, ал күн мен жұлдыздардың айналып жүретін сипатталады.
жұлдыздар деген қатты қызған газдардан тұратын жарқыраған аспан денелері.
Макромир-адам өмір сүріп, іс-әрекет жасайтын және өзінің сезім мүшелері арқылы жалпы әлемді қабылдаған немесе танитын болып табылады.
Лейкромир-адам өзінің іс-әрекетін танымай жасай алмайтын әлем бөлімі.
Мигамер дегеніміз-астрономиялық зерттеуге жасауға мүмкіндік бар, бүкіл әлемдік материяның бір бөлігі.
Бүкіл әлемді зерттейтін космология ғылымы, космостық денелер мен оларды түзететін әр түрлі жүелердің құрылымы мен дамуын зерттейтін ерте заманғы ғылым астрономия деп атайды. (яғни астрономияның дамуынан) Ал астрономия адамзаттың күнделікті тұрмыс қажеттілікті және маусымдық құбылыстарды, уақыт өлшеу және т.б. қалыптастырады. Ал қазіргі таңда астрономия телескоптар, компьютерлік есептеу техникасы, комостық зерттеу техникалар тез дамуы нәтижесінде болып саналады.
Космостық ұшулар, космостық денелердің құрылысын, құрамын, физикалық, химиялық құбылыс-ды және бүкіл әлемдегі сәулелерді зерттейтін ғылымы болып табылды. Оптикалық астрономия көзге көрінетін жұлдыздардың сәулеленуін зерттейді. Мысалы: аспан ашық кезде жәй-көзбен 2000-3000 ға жуық жұлдыздарды көруге болады. Олардың көбісі бір келкі орналаспаған олар біздердің голоктикмыз. Жер шарын барлық жағынан қоршап тұратын аспан. Қазіргі заманда жұлдыздар катологында 20 млн-ға жуық жұлдыздар мен астрономиялық обектілер бар деген жормал. Ал күнге ең жақын орналасқан жұлдыз Центавра, ол одан кейінгі күнге жақындау Сириус Галактикада жұлдыздардан басқа шаңдар мен газдар көп кездеседі. 1931 жылы атмосфералық радио кедерілерді зерттей отырып, американдардың ғалымы К.Янский радио сәулелерді ашты. 1961-1964 жылы көптеген космостық обектілерді (күннің, жұлдыздардың, радио сәулеленулері анықталып радио астрономия ілімін дамыта бастады.
Астрономиялық масштабтардағы материяның бүкіл әлемдік үш құрылымдық деңгейге бөлінеді.
- Мегамир
- Микромир
- Макромир.
Астрономиядағы материяның құрылымының деңгейі; планета, жұлдыз, голактика және метаголактика болып бөлінеді.
Күн жүйесі-күннің тартылыс күші әсер ететін кеңістік аймағын қамтиды. Күн мен жердің арасындағы қашықтықтың 2*105 есе үлкен. күн мен жердің жәйсары корлик (түсті) қатты қызған плазмалық шар. Ол өз осінен жерменен бір бағытта айналады және өз магниттік өрісі бар. Күннің айналасындағы планеталар екі топқа бөлінеді:
1.Ішкі планетаға жататындар; Меркурий, Венера, Жер, Марс,
2.Сыртқысына жататындар; Юпитер, Сатурын, Уран, Нептун планеталар жатады. Ал Плутон өзінің физикалық қасиетін басқа плпнеталардан өзгеше. И.С.Школовский жұлдыздардың пайда болуы былай деп түсіндірген. Қайсы бір себептердің салдарынан газды шаңды жұлдыз аралық бұлттар салқындап жинақтала бастайды да, осы бұлттан тығыз газды шар түзіледі. Бұл шарды әлі жұлдыз атауға болмайды, себебі оның температурасы реакция жүру үшін әлі жеткіліксіз болады. Сондықтан бұларды жұлдыз деп атайды. Жұлдыздардың температурасы жоғары дәрежесіне жеткен соң, термодерлық реакциялар жүре бастайды.
Жердің құрылысы мен эволюциясы.
Жер планетасы-жер-күннен санағанда 3-ші планета ол өз осінен 23 сағат 56 минут 4,1 секундық периодпен, ол күнді әллиптік орбитадан 356, 24 тәулік ішінде айналады оның өз осінен айналуы күн мен түннің ауысуын, ол күнді айнала қозғалуы жыл мезгілдерінің ауысуын қамтамасыз етеді. Эволюциялық даму барысында жердің құрылысы түзіледі. жердің ортасында радиусы 1500 км тең ядросы орналасқан, ядромантия мен, ал мантияны радиусы 6000 км болатын жер қыртысы құрайды. Жер қыртысына жердегі барлық су обьектілерін біріктіретін гидросфера кіреді жер өзімен бірге қозғалатын газды атмосферадан қоршалған.
Атмосфера негізінен азоттан (78,1%), оттегіден (21%) бірақ олар біркелкі орналаспаған мұхит деңгейінен әр түрлі биіктік пен кеңдік белдеулерге күн энергиясының біртексіз түсуі климаттың, өсімдіктер мен жануарлардың топырақ құрамының әркелкілігін қамтамасыз етеді. Жер бетінің климаты оның ұзақ уақыттық эволюциялық даму барысында қалыптасқан. Олар даму кезіндегі қалыптасқан көмірқышқыл газының жер қыртысы мен атмосферадағы айналымы жерге күн энергиясының бір бөлігін өткізіп, екінші бөлігі жерден шағылысып атмосфераға қайта ыдырап кетуін қамтамасыз етеді. Адамзаттың тіршілік әрекеттерінің нәтижесінде атмосферадағы көмірқышқыл газының мөлшері тым көбейіп барады, осының нәтижесінде парник эффектісі пайда болады. Климатың жалпы жылынуы байқалуда жердің жас шамасы шамамен 4,7 млрярд жыл Геохроналогия деректері бойынша литосфераның, гидросфераның, атмосфераның химиялық құрамының өзеруі жер биосфераның қамтамасыз етті. Биосфера-атмосфераның төменгі аймағын гидросфераны және литосфераның жоғарғы жағын қамтитын тіршілік иелері өмір сүретін аймақ. Биогеоценоз-тірі мен өлі компоненттерінің белгілі бір құрамы және олардың бір-бір мен тығыз байланыстылығы бар жер бетінің біркелкі бөлімдері. Тірі зат — өзін-өзі тууға қабілеті бар, жер биосферасындағы тірі организмдердің жиынтығын білдіреді.