Құрғақшылық немесе аридті ұғымы экожүйедегі ылғалдылықтың жетіспеушілігін білдіреді. Аридті экожүйлердің бірнеше түрі бар. Аридті – экожүйелердің ылғалдылығы жоқ аймақ қалыптасқан. Мысалы : Орталық және Шығыс Сахарада қалыптасқан. Экожүйелердің шөлдері жоғары сатылы өсмдіктер кездесетіні мүмкін емес. Түрлік құрамы өте аз. Орталық Сахарада жұпжапырақтылар мен қатар түйетікенділер кездеседі.
Шөлді – экожүйелерде жаңбыр болмайды, бірақ ылғылдылықтың кейбірі жиі-жиі түсетін тумендардың есебінен алынады. Мысалы:Атокаша, Намиб қалыптасқан. Шөл өсімдіктерінің сәл байрақ туман дар ылғалдан учаскілер жапырақ тәрізді қыналар жабынымен қапталған. Жуп жапырақты зигофилиумсинплекс. Эфимерлі сукулектер кездеседі. Аристика тұқымдастар дәнді дақылдар бірлестігі Аморонт тұқымдасы көп жылдық өсімдіктер өседі. Алоэ жартастарда қыналар көп. Көбінесе бұл өсімдктер бойы 3-4 см болады. Оның көп бөлігі топыраққа енген.
Намиб шөлінде сонымен қатар Вельвичия, Мирабелла ашық тұқымдастар өсімдігі кездеседі. Оң. Америка Тынық мұхит жағалауы Атакала шөлдерде өсімдіктерінен банан гвоздикалар, дәнді дақылдар, кактус тар кездеседі.
Мальта – Скраба, Орталық Австралия және Оңтүстік Сахара жатады. Бұл аймақ мөлшері жауын шашынмен сипатталады. Шөлдері Акациялы болады. Орталық Австралия, Малго-скраб, аймағына тән “Малга” — акация деген ұғмды береді. Аласа эфкалипті түрлері әртүрлі шөптесін проталық амарант тар – көп жылдық өсімдіктер жекеленген сукулент малочай — бұталы ағаштар кездеседі.
Орта Азия, Қазақстан – жазғы кезеңдерде жауын шашын максимальні болады, бірақ қыс уақытында суық болады. Америка солт. Евразия осы аймақтар көп жылдық бұталы ағаштар, сексеуілдер, марифті өсімдіктер кездеседі. Дәнді дақылдардың кейбір түрі мен қатар Евразияда типчак оппусниялар үш түсті болып кездеседі.
Жартылай шөл Патогониялар құрайды. Қысы аязды келеді. өсімдіктері бұталы ағаштерға бай келеді. Орталық бөлігінде күрделі гүлдер бірлестігі орнасасқан. Бұршақ тәрізділерден және ұсақ кактустар, барбарис, смородина, түрлерінен тұрады.
Тропиктік және субтропиктік кеңістікті құрайды.т бұл типке сонарлық шөл Сахараның кейбір аймақтары жоғары және алкен Карро, солт. Шығыс Австралия, Бригелау скрабы жатады. өсімдіктері тікенді және бұталы және сукулентілігімен ерекшеленеді. Дәнді дақылды жабын және нашар дамыған. Солт. және оң. Америка, Агентина және Порагвайда кактус тар тұқымдасы көп кейде олар Альп түрлі ұзындығы 15 м болады.
Субтропикалық және аз жылитын шөлдерімен сукулентті және тікенді бұталы өсімдіктер мен ылғалды қыс кезеңдері және ұзақ жазғы құрғақшылықпен ерекшеленеді. Сукулент тер өте көп. Аморалистілер, иристерге, әсіресе алкен Карро аймағына байланысты, күрделі гүлдер алоэ, тамариска, семенкалар, лебедалар, малочайные сукулент, түйе тікенді жерсінген. Пальма оазистер капрес акациялары Финипгті пальмалар кездеседі. Сонымен қатар фисталикалар (дәнек) злила бұтақшалары және крест гүлдері эриханды роза кездеседі. Қарақұм, Қызылқұм, (қо) болады. Мунда ақ, қара сексеуіл бойы 5 м суккулентті галофиттер кандималар, оссоко тән. Осы экожүйелерде тюльпан, герань, лютиктер, феррулалар, скорционалар кездеседі.
Субтропиктің және тропиканың ендерінің аридті экожүйе термиттер ерекше орын алады. Олар саванна сияқты термитниктер қөұрмайды. Бірақ терең жолдар салып тастайды.
Топырақ қабатында көптеген қоңыздардың жұмыртқалары өсіп жатыр. Олар жысыл өсімлдіктермен өсімдк тұқымдарымен, ол кейбір тамырлармен қоректенеді. Көбінесе гетеротрафтылар вертикальды, горизонтальды жер асты жолдары салады. Жанды өсімдіктер массаларын қорек шегірткелер, кеміргіштер жатады. Кеміргіштердің көп түрі қыс мезгілінде ұйқыға кетеді. Шөппен қоректенетіндер қатарына Австралиядағы кенгуру мен Велловия жатады. Әрі жабайы есектер, Азия құландары, приживальский жабайы аттары жатады. Губби шөлінде қазірге кезге дейн жабайы түйелер сақталған.
Зоофагтарға — өрмекшілер, сарышаяндар, жарғақ қанаттылар, жатады. Рептелий кәдімгі зоофактарға, ұсақ кесірткелер олар насекомдармен омыртқасыздармен қоректенеді. Ірі кесірткелер (Игуановты және агановты) түрлері кеміргіштерді және ұсақ рептелилерді аулайды. Барлық жыландар (зоофактар) ұсақтары, тау өрмекші,шегіртке, кеміргіштермен, құстармен қоректенеді.
Орнитофауна – жағынан яғни құстың түрі аз Австралия тоты құс, кептерлер, буркіт, үкілер, мекендейді. Африкада кірпі, секіргіштер, Австралияда ұсақ қалталылар, Африка мен Азияда мысық тұқымдасы тән. Гепардтан бастап борхонды және бұланды мысықтарға дейін кездеседі. Итттер, қаздарда, корсок, Орталық Азияда Караганда, Африкада фенник, Австралияда динго кездеседі.
Тікенді ксерофиттер – шөлдерде (өсетін) аймақтарда беиімделген өсімдіктер. Мысалы:жантақ, кактус.
Өсімдіктер жен-жануарлар үшін өмір сүруге өте қолаисыз, ағаш өсімдігі өспеитін, бұта шөптесін өсімдіктері сирек, кебір жерлерде мүлдем өсімдік өспеиді, климаты құрғақ, жазы өте ыстық, қысы суық, ауа температурсы тәулігіне өзгеріп отырады. Шөл дала аимақтары Африканың оңтүстік жағы ; (Намиб, Карру, Коллахори) Африканың солт-де Сахара, Қазақстанның жерінің 80%, Өзбекістанның 70% шөл дала алып жатыр. Шөл далада өсетін өсімдіктер ; сексеуіл, жыңғыл қуаты, мол отын, жусан, жантақ, қияқ және т.б өсімдіктер бар.
Орта Азия және Қазақстан шөлдері. Сармаи және Хвалын теңіздерінің тобаны. Кейіннен биологиялық, техтоникалық жағдайлардың әсерінен ойпаттар Амудария, Сырдария арналары пайда болған. Орта Азия және Қазақстан шөлді үстірт тегістігі, теңіз тобаны алып жатыр. Материктері басқа шөлдермен салыстырғанда плиоцен, үздіксіз жел соққан эрозиясынан пайда болған “жас” гуран аймақ ойпаты. Жазы ыстық,қысы суық, жаңбыр 160-250 мм жауады. Сотүстіктегі шөл – сырдария ойпаты, Бетбақдала, Мойынқұм, Балқаш құмдары жатады. Ал оңтүстіктегі шөл – Каспий Қарақұмы, Қызылқұм, жатады.
Планетаның 16-180С 9 млн. км2 аумақты алыпжатқан үлкен шөл – Африка – Сахарадан, Намиб, Карру, Калахари шөлдері орналасқн. Африка шөлі – үстірт, қырлы жота, биік жазық, биік шың таулары жоқ. климаты топикалық, құрғақ, және өте ыстық, жылдың температурасының ауытқуы 30 градустан аспаиды. Ең салқын кезеңі – Январь. Ең төменгі температурасы 50 –қа деиін жетеді. Құмды шөлдерде – элак тұқымдастар өкілі өсімдігі өседі. Тамыр тереңдігі 10-15 м-гедеиін жетеді. Бір жылдық өсімдіктер эфемерлер, эфемероидтар, қылшан немесе альфа.
Америка шөлдері – Орталық Азия шөлдерінде пайда болған. Америка шөлдерінде – қысы аяз, жаңбыры аз болса 120-360 мм деиін жетеді. Шөл шекарасы – үлкен алаб, махабия, хил, Коларадо, Колифорния түбегі. Оңтүстік Американың оң. жерінде Анд тауы ылғалды батыс желінен қорғап, құм, сор, тұзды көлдер алып жатыр. Өсімдіктері алабұта, теріскен, саркобатос – солтүстік Америка шөлінде орта Азия, оңтүстік Қазақстан жерінде өседі.
Шөлдала өсімдіктерінің құрылысы аиырмашылықтарын және сыртқы ортаның қолаисыз жағдаиларына тіршілік ету процесі — ксерофит гректің “ксерос — құрғақ”, “фитон өсімдік – деген термин. Шөл дала судың тапшы, күннің ыстық жағдаиында өсетін ксерофиттер өсімдіктері, орман өңірінде ылғалы мол, қоңыр салқын жерде өсетін өсімдіктер оларды мезофиттер деп атаиды. Мезофиттер биік, жалпақ жапырақты, түсі ашық жасыл болып келеді. Ал ксерофиттер болса, аласа, сидиған, жапырақтары өте кішкентаи, түсті болады. Бірақ өсімдіктер организімінің құрылысы тұрақсыз, тұқымқуалаушылық қасиетіне саи, сыртқы ортаның ерекшеліктерін сақтп дамиды. Суккуленттер мен ксерофиттер аирықша бір түрі латынша суккулентуз – шырынды сөзінен шыққан. Олар екі топқа бөлінеді:
А) сабақты суккулентер- кактустар, сүттігіндер.
Б) жапырақты – алоэ, агавалар жатады.
Тозаң топырақты шөл даланың топық диметрі 0,05-0,001 мм-ге деиін жетеді. Мұнда маида тозаңдар бір-бірімен қатты нығыздалып, аралық қуыстар өте кішкентаи болғандықтан толып су өткізгіштігі өте нашар болады. Сондықтан жауын, қар суы, сіңбеиді. Мұндаи топырақтар 1 –1,5 мм деиін жер қабаттары құрғақ болады. Қиыршықты шөл далада — өсімдік өсуіне ең қолаисыз орта оның себебі, топырақта су сыиымдылығы төмендеп, өсімдік өте сирек кездеседі, аласа келеді. Жер бауырлап өседі. Ал тасты шөл далада – таста, мүк, қынадан бсқа өсімдіктер өсе алмаиды. өиткені тстардың жарықтарында тас, құм, тозаң жиналады. Қиыршық шөл далада өсетін өсімдіктер хасмофиттер деп аталады. Ал тасты шөл далада өсетін өсімдіктерді митофиттер деп атайды.