Өсімдік денесінде үздіксіз су алмасып тұрады. Бұны су режимі дейді .
Ол 3 сатыда барады.
- Тамырдың суды соруы.
- Өсімдік денесі бойлап әрекеті және бөлшектенуі.
- Жапырақтар арқылы булануы- транспирация
Топырақ құрамындағы су түрлері. Топырақ құрамында айтарлықдай таза су болмайды. Барлық уақытта мәлім концентрацияда ерітінді күйінде табиғатта болады. Топырақ су бөлшектерімен түрліше қосылыстарда түрлі формалары кездеседі.
- Гравитациялық су — сумен толған және әрекетте болатын топырақ ірі түтікшелері суы, оны өсімдіктер жақсы меңгереді.
- Капиляр су — топырақтың молекулалары аралығында пайда болатын су төмен түсіп кетпейді.Тартылу күшімен тұрады. Оны тамыр жіпшелері жақсы сорады.
- Перделі су — топырақ түтікшелерінде молекулалық тартылу күші есебіне абсорбциялық күшпен сақталады.өсімдік өте қиын меңгере алады.
- Гигроскопиялық су — топырақ түйіршіктері үлкен сору күйімен (1000 атм) ұстап тұрады. Өсімдіктер меңгере алмайды.
- Имбибицион су – химиялық, біріккен су топырақ коллоид заттармен байланған. Өсімдік меңгере алмайды.
Өсімдіктер меңгере алмайтын сулар судың өлік қорлары делінеді. Топырақтың ылғалдылықпен толығу қабілеті ылғалдық сығымы дейіледі. Мәселен, ірі құм 23,4%, майда құм 28%, жеңіл топырақ 33,4%, ауыр топырақ 47,2%, ауыр саз топырақ 64,6% сығымға ие.
Өсімдік тамыр жүйелері және судың сорылуы тамыр жүйелерінде төмендегі ұлпаларды көреміз (сурет) тамыр қыны, апикал мерисистема бірінші қабық, эндодерма, перицикл және Өткізуші ұлпалар. Топырақтың өсетін бөлігі 1-см меристема (2мм) созылғанда (8мм) меристема ұздіксіз бөлініп тұрады. Ол өсуді қамтамасыз етеді бөліну тоқтағында созылу басталады бұнда тамыр деференцировкасы аяқталып тамыр сабағы (түк)басталады. Ризодерма бір қабат жайғасқан жасушалардан құралған ол тамыр сабақтарын пайда етеді, жіпшелер көп бөлсе сору көлемі артады жепшілер капиярлар ішіне кіріп суды сорады. Жіпшілердің жоғары бөлігі төмен сорушы есептеледі олардың қабырғалары қалыптасып пропкаланып көптеген жасушалар өлеңі суды сармайды. Тамыр жүйелері көптеген өсімдіктерде жер үсті сабақтарына қарағанда жылдам өркендейді және көлемі бойынша 100 есе көбіректе болады. 1-түп сұлы қалыпты жағдайда өскенде 14,000 тамыр пайда етеді,бір гектарда оның саны 600 мл көлемі 225 м2 оларда 15 млярд сабағы болып ұзындығы 10000 км 60 млн тамыр сабағы болады. Сорған су алғаш паренхима жасушаларына кейін перицикл, орталық паринхима және өткізуші түтіктері ұзатылады.Судың сорылуы 3 түрлі:
- Апопласт.
- Спмпоаст
- Трансвакуляр
су тамыр сабақтарынан симпласт жолмен өткізуші түтікшелерге әрекеттенеді. Симпласт бұл судың жасуша цитоплазмасымен әрекеттенуінде АТФ әсеріде бар деген болжамдар бар.
Апопласт – судың жасуша қабығымен әрекеті, бұл жерде су әрекетіне қарсылық өте кем. Бұл резордерма тамыр сабағы қабығынан басталып эндодерма жасушаларына дейін жалғасады. Эндодерма жасушалары қабығы өте қалың онда су өткізбейтін жасушалар қабатта бар олардың ішінде арнайы арнайы су өткізетін жасушалар болып олар ксилеммаға тұтасқан жасушалар болып олар су өткізуші жасушалар цитоплазмасына өтіп симплест жолмен әрекеттесіп түтікшелерге дейін жалғасады.
Трансвокуляр – бұл суддың жасуша шырыны мен әрекетін білдіреді. Судың кіруі және әрекеті жасуша шырынының осмотикалық қысымымен байланысты болады, осмотикалық қысым үлкен болса жасуша сору күші артады нәтижеде су ксилемма түтігіне өтіп жоғары көтерілуі гидростикалық қысым пайда болады бұл тамыр қысымы шөптес өсімдіктерде 1-3 атм ағаштарды біраз жоғары болады. Көктемде кесілген бұтақтардан судың ағып түсуі тамыр қысымынан дерек береді түбектерде отырғызылған су пайда болады бұл гуттация дейіледі ол тропикалық өсімдіктерге тиісті қасиет есептеледі.
Сырт орта факторларының суды соруға әсері.
- Температура күшті әсер етушілердің бірі топырақ температурасы төмендесе тамыр суды баяу сорады, температура бірден төмендеп кетсе өсімдік солып бастайды қалыпты температураға көшірілгенде қайтадан өсімдік алдынғы күйіне қайта бастайды. Төмен температурада протоплазманың тұтқырлығы арта барады.Солғанда устица жабылады трансирация және фотосинтез төмендейді.
- Оттегі протоплазма суды әрекетке алып келуші энергия қажет болады ол тыныс алу процесінде пайда болады тығыз қатқалақты топырақта өсімдік жақсы өркендемейді себебі бұл жағдайда оттегі жетіспей тамырда тыныс алу бояулайды немесе тоқтайды жасушаларда спирт органикалық заттар және көмірсулар топтала бастайды протоплазманың осмотикалық қасиеті өзгере бастайды.
- Судың сорылуы және әрекеттке келуіне топырақ ерітіндісінің РН дәрежесі және түздар концентрациясы үлкен әсер етеді топырақтың ерітінді концентрациясынан өсімдік жасушалар концентрациясы жоғары болғанда ғана сору процесі жүреді. Соның үшін сорланған топырақта тек галафиттер өсе алады топырақта ерітінді РН төмен болса (РН 2-3) тамыр суды сора алмайды тек нитрал дәрежеге жақындағанда суды сора алады.