Қара металлургияның қасиеттері мен қолданылуы

Дүние жүзіндегі қазіргі ауыр өнеркәсіп салаларының ішіндегі қара металлургия ең ежелгісі саналады. Қара металлургия географиясы 150ж астам уақыт бойы тас көмір алабының негізінде дамыды. Болатың 80 % АҚШ-та Ұлыбританияда, Германияда, Бельгияда, Люксенбургте және Ресейде шоғырланған. Өнеркәсіптің бұл салаларын техникалық тұрғыдан жарқаттандыруүшін маңызы зор.Дүние жүзінде кенді шикзаттарды экспортқа шығаруда Қытай, Бразиля Үндістан,Либерия,Австралия,ОАР.алдыңғы қатарда. Шығыс Еуропаның темір кенінің негізгі экспорттаушы елдер Ресей,Украйна сырттан әкелетін кендер, кейде кокстелетін көмір де Батыс Еуропа елдерімен Жапонияда жағаларындағы металдардың қалыптасуына ықпалынт тигізеді . Қазақстан металлургиясы құрамында бес сала қалыптасқан :тау-кен өнімдерін шығаратын, отқа төзімді материалдар шығаратын метал сынықтарын өңдейтін салалар.Бұл салаларда жұмыс істейтін темір кенін шығаратын кәсіп орындар (Соколов-Сарыбай, Лисановск,Қашар КБК және Атасу кен басқармасы ) хромит шығаратын (Дон КБК) марганец ( Жезді кен баскармасы) қарағанды металлургия комбинаты, және екі ферроқорытпа завоттары ( Ақсу және Ақтөбе қалалары) Ақсу қаласының ферроқорытпи заводы істейді ол 1971-1975 жж бүкіл КСРО –ң ферроқорытпалығың өнімін жалғыз өзі берді. Ақсу заводы республикадағы шетелге товар шығарушы кәсіпорын Соколов және Сарыбай өте ірі магнитті темір кені табылды. Осылардың негізінде 1954ж. Тау-кен байту комбинаты салына бастады. Алт және Лисалков пен орындарында солитті (ұсақ-түйірлі темір кенінен ірі қоры салынды).Шығарылатын темір кенінің 80% Оралға,Батыс Сібірге, Орта Азияға, Грузияға, Латвияға тасымалданады.Орталық Қазақстан Республика қара металлургиясының шойын болат,прокат,кокс,химиялык өнімдер өндіруге маманданған салалардың өнімдерін өндіретін жетекші аудан. Ақтөбе ауданы өте ірі храмит кенін шығаратын база.Мұнда ТМД елдерінің храмит кенінің 95% өндіріледі. АҚШ, Жапония, Франция, ГФР –де және Ресейде орналасқан.Францияда 78% Бельгия және Корея Республикада 50% Жапония 30 % Электр энергиясын қолданады.Ал,Ресейде 11,2%.

Металлургия адамзатты конструкциялық материалдармен – қара және түсті металдармен қамтамасз етеді. Пластмассалардың бәсекелестігі күшейгенінен қарамастан, болат дүние жүзінде экономикада негізгі конструкциялық материал болып отыр. Дүниежүзілік болат өндірісі жыл сайын шамамен 800млн. тонна мөлшерінде. Бұл орайда осы мөлшердің 80 пайызына жуығы дамығанг елдердің, ал 20 пайызы дамушы елдердің үлесіне келеді. Болатты көп өндіретін елдер- Жапония, АҚШ, Ресей, Украина, ҚХР, ГФР.Батыстың дамыған елдерінде қара металлургияның дамуының соңғы жылдарға тән ерекшелігі болатты өндіру мен тұтынудың азаюы болып табылады. Тосыннан қарағанда мұндай оқаш беталыстың үш себебі бар. Бірішіден, дүние жүзінде өнімге жұмсалатын металдың жалпы азаюының прогресті процесі жүріп жатыр. Екіншіден, металдарды пластмассалар пәрменді түрде ығыстыруда. Үшіншіден, қара металлургияның біразы онша “таза” өндіріс болмағандықтан.Ресейде өнім жасауға металдың жұмсалуын азайту бағыты көзделіп отыр. Алайда ондағы машина жасауда металл емес конструкциялық материалдардың үлесі АҚШ- тағыдан аз. Металл сынықтарын пайдалану деңгейі де төмен. Соңғы жылдары дүниежүзілік темір руда базасының географиясы көп өзгерді. Дамушы елдерден келетін бай руданың пайдаланылуы және жергілікті жұмыс күшінің арзан болуы Батыс Еуропаның темір рудасы бассейндерінің біразында өндірудің тоқтатылуына әкеп тіреді.Руда шикізатының негізгі экспортшылары – Бразилия, Үндістан, Либерия, Австралия, ОАР. Шығыс еуропа елдерінде темір рудасын ең көп жіберетін ел- Рсей болып табылады.Импорттық руданың ағыл- тегіл әкелінуі Батыс Еуропа елдерінің көптеген елдері мен Жапонияда теңіз жағасындағы металлургияны дамытты. Батыстың дамыған елдерінен АҚШ пен ГФР- де ғана қара металлургияның ішкі орталықтары басым. АҚШ- та олар Ұлы көлдерге орналасқан. Германияда Рур және Саар металлургия аудандары басым. Шикізат пен кокс импортынан тәуелсіз елдерде металлургия комбинаттары көмір және темір рудасыбазалары маңында не олардың арасында орналасқан. Металл өндірушілер арасында Польша да елеулі орын алады.Қара металлургия дамушы елдерде шапшаң қарқынмен дамып келеді. Металыд көп өндірушілер қатарына Бразилия, Үндістан, Корея Республикасы қосылды.

Екі салааралық кеешндер мен екі өнеркісіп салалары шикізатты конструкциялық материалдарға айналдырады. Дайывн өнім шығару мен құрылыст қолданылатын материалдар конструкциялық материалдар деп аталады.Қазіргі заманғы техника берік әрі әр алуан конструкциялық материалдарды қамтамасыз етеді. Сондықтан олардың түрлері үнемі молайып отырады. Металл пластиктердің, металл керамиканың, темір бетонның, яғны аралс материалдардың маңызы артуда. Олар қазіргі технологиялық процестерге тән жоғары қысымға, үлкен жылдамдықтар мен температуралық ауытқуларға төзімді келеді.

Конструкциялық материалдар салалары өндірістің барлық сатыларын – шикізатты өндіруді, өңдеуді, дайын өнім алуды тұтастай қамтиды. Олар – табиғи қорлардың ірі тұтынушылары әрі қоршаған ортаны ластаушылары болып табылады.Қарапайым механизмдерден күрделі машиналарға дейінгі негізгі өндірісм құралдары металдан жасалған. Сондықтан металл өндіретін салалардың үлкен шаруашылық маңызы зор. Тығыз байланыстар арқылы олар біртұтас металлургия кешенін құрайды. Бұл кешен металдар мен олардың қорытпаларын шығарады. Металлургия өнеркәсібі екі салаға бөлінді: қара және түсті болып.Қара металлургия ең жаппай қолданылатын конструкциялық материал- болат шығарады. Оны негізінен шойыннан алады. Болат пен шойын темірдің көміртектік қорытпасы. Болат қорыту үшін шикізат пен отын қажет. Отынды кокстелетін тас көмірден алады. Ал негізгі шикізат темір кені болып табылады.