Бүкіл әлемде барлық адамдар белгілі уақыт бойынша өмір сүреді және жұмыс істейді.Уақытты өлшеу үшін сағат пайдаланылады.Бірақ уақытты есептеу тіпті тде қарапайым мәселе емес.Бүкіл дүние жүзі мемлекеттерінде уақыт бірдей өлшем өлшенеді.Ол өлшемдер:секунд,минут,сағат,тәулік,жыл.Әр елдің географиялық орны мен аумағының мөлшеріне қарай белдеулік,декреттік,жергілікті,ал кей елдерде уақыт деген ұғымдар туады.Уақыттың жылжу қозғалысы Жердің өз кіндігімен(тәулік) және Кунді(жыл) айналуының нәтижесінде екені белгілі.
Белдеулік уақыт. Адам өмірінде қолайсыздық тудырмау үшін Халықаралық келісім бойынша Жер шары 24 сағаттық белдеуге бөлінген.Әр сағаттық белдеу 15градустан тұрады.Белдеу ішінде уақытты барлық нүктеден ортаңғы меридиан бойынша есептеуге келісілген.Сондықтан бір сағаттық белдеудің ішіндегі уақытты Белдеулік уақыт деп атайды.24 сағаттық белдеудің өз нөмірлері (сандары)бар:0-ден 23-ке дейін.Гринвич меридианы 70 33’б.б және 7030’ш.б аралығы рөлдік белдеу (оның өзі 24-ші де).Белдеулерлдің есебі осыдан шығысқа қарай жургізіледі .Яғни 7030’ ш.б пен 22030’ ш.б. меридиандарының аралығы –бірінші белдеу,22 30 пен 37 30 аралығы –екінші белдеу, 37 30 пен 52 30 аралығы –ушінші белдеу , одан әрі төртінші ,бесінші болып 24-ше рөлдік белдеуге деін жалғасады.Әрбір белдуедегі уақыт көршілес белдеудегі уақытта дәл 1 сағат айырма жасайды.Мысалы,сағаттық белдеулер картасы бойынша мынаны анықтауға болады,Гринвич меридианында күндізгі 12:00 болғанда ,Замбийде 14 сағат,ал Гринвич меридианында 16:30 болғанд,Перуде 11:30.
Сағаттық белдеулер картасында белдеулердің шекаралары меридиандар бойынша дәл жургізілмендігін байқаймыз.Олар облыстардың, мемлекеттердің шекараларын бойлап немесе қалаларды айналып өтеді.Бұл бүкіл облыс (елді мекендерімен бірге) 1 сағаттық белдеуде жатып ,уакқыт өлшеміне қолайлы болу ушін жасалған.Біздің еліміз,төртінші,бесінші сағаттық белдеулерде жатыр.Қазақстан Республикасы Үкіметінің 20 шілде 200 жылғы (№775)”Қазақстан Респупликасы аумағында уақытты есептеп шығару туралы” қаулысына өзгерістер енгізілген.
Бұл өзгерістер бойынша Қазақстан Республикасы аумағы 6 және 5 сағаттық белдеулерде орналасқан.Батыс Қазақстан,Атытырау,Манғыстау облыстары 6 юелдеуде,ал қалған облыстар 2 белдеуге жатқызылған.Бұлардың барлығы (облыстарда жұстарды жеңілдету,еліміздің біріңғай экожуйесінің жұмасының тиянақтылығын қамтамасыз ету,телеқатынас жүйелерінің ішкі және сыртқы көлік жүк тасмалының үйлесіиділігі үшін)жасалған.Қаулы облыстар әкімшілігі мен экономика және әділет министірлігімен келісілген.
Жер шарының күнтүзбенің жаңа датасы.Еуразияның батысында кун батқан кезде, оның щығысында келесі куннің таңы ата бастайды.Сондықтан қандай сағаттық белдеуді жаңа тәуліктің басы деп есептеуге керек деген маңызды мәселе туады.Жылдың тәуліктерін шатастырмау ушін халықаралық келісім бойынша даталардың ауысу сызығы тағайындалды.Ол географиялық карталарда он екінші сағаттық белдеуде ,шамамен 1800меридиан бойымен солтустік подюстен оңтустік полюске дейінгі аралықты жургізілген.Бұл кунтізбенің датасының шамалаған шекарасы.Осы сызықтан батысқа қарай Жер шарында кунтізбенің жаңа датасы –жаңа куні басталды.
Декреттік уақыт.Ол 1930 жылы 16 маусымда КСРО үкіметінің декретімен енгізілген.Мұны декреттік уақыт деп атайды.Негізгі мақсаты –жұмыс куні ішінде жарықты толығырақ пайдалану және электр қуатын үнемдеу,Жарықты үнемдеу жағдайын дүние жузінднгі көптеген елдер әр турлі уақытта, яғни белдеулік орналасу ерекшеліктеріне қарай (мысалы,Еуропа,АҚШ,АУстралия, т.б)қолданады.Оның арнаулы шартты уақыты белгіленбеген.
Жергілікті уақыт.Жер шары өз білігінен батыстан шығысқа қарай бір тәулікте толық айналып шығады.Жепдің айналуына онша елстетейік.Мысалы,терезе жаққа глобустағы Қазақстан жерін қаратсақ,кундізгі уақыт екенін көреміз.Ал қарама-қарсы жағынан тун болады. Егео глобусты өз білегіне сәл ғана батыстан шығысқа ,Яғни сағат тілі қозғалысына қарсы бығытта айналдырсаң,кун мен тун өзгере бастайды.Сөйтіп,Кун сәулесі Жер бітіне біртіндеп таралады.Бұл сәтте әр меридиананың өз уақыты бар,ол солтүстік полюстен дейінгі аралықты болады.Бұл уақыт жергілікті уақыт деп атайды.Жер өз шеңберінен (3600)бір тәулікте (24сағатта)айналып шығады.
Арақашықты көп алшақ емес батыс не шығыс бағытындағы қандай бір меридианнан айырмашылық онша коп блолмайды . Мысалы, Қарасай, Алматы, Талғар әр мередианда орналасқан. Олардың жергілікті уақытында аздаған ғана айырмашылық бар. Бойлықтар бойынша бір-бірінен қашық жатқан елді мекендер мен мемлекеттер арасында уақыт айырмашылығы үлкен. Әр пунктің жергілікті уақыты қолданыла бермейді. Бұл дұрыс та. Егер әр пунктің өз уақыты бойынша қызмет істесе, әр аулдың уақыты әр турлі болар еді, ал аудан мен облыс орталығы да өзгеше уақытта қарар еді. Осындай жергілті уақыттар шаруашылық және мәдени қарым-қатынастар жасауда, темір жол қатынасы мен телеграф байланыстарында ыңғайсыздық туғызған.