Оңтүстік және Оңтүстік – Шығыс Азия елдері

Үндістан түбегі мен оған жалғасып жатқан аралдарды қамтитын Оңтүстік Азия елдері Азияның басқа бөлігінен Гималай таулары мен Үнді Ганг ойпаты арқылы бөлініп жатыр. Оңтүстік Азияның құрамына Пакистан, Үндістан, Бангладеш, Непал, Бутан, Шри-Ланка, Мальдив Республикасы кіреді. Аймақтағы ең үлкен ел – Үндістан, ал ең кішкентай елдер Бутан корольдігі мен маржандық аралдарда орналасқан Мальдив республикасы. Бутан мен Непал тау елдері болып табылады.

Оңтүстік Азияның жер бедері өте күрделі. Мұнда асқақтаған Гималай таулары мен ойпаттық жазықтар, үстірттер мен аласа таулар көршілес орналасқан. Гималай тауларынң етегіндегі Үнді-Ганг ойпаты оңтүстікке қарай біртіндеп, Декан таулы үстіртіне ұласады. Тауды үстірттің батыс мен шығысындағы көтеріңкі бөлігі батыс және шығыс Гат тауларына ұласады. Гат таулары Үнді мұхиты жағалауларында тік жартасты болып келеді.

Гималай тауларының атауы непал тілінен аударғанда «қар мекені» дегенді білдіреді. Мұндағы көптеген тау шыңдары 8000 м-ден асады.ең биік нүктесі – Джомолунгманың атауы «таудың ана құдай» деген мағына береді. Ғаламшардың ең биік нүктесі болып табылатын бұл шыңға адам баласы тұңғыш рет тек 1953 жылы көтерілген. Қ.Уәлиев бастаған Қазақстан альпенистері де бұл шыңға 1982 жылы «бағындырған».

Оңтүстік Азия пайдалы қазбаларға бай. Үндістан түбегніде темір, мыс, марганец, хромит, алтын, алмас, грфит кен орындары бар. Жағалық жазықтарда мұнай мен табиғи газ кездеседі. Аймақ аз кездесетін асыл тастарға да бай болып келеді.

Климатын қалыптастыруда аймақтьың оңтүстіктегі орны мен Үнді мұхитынан соғатын муссондардың ықпалы зор. Климаты субэкваторлық ауыспалы ылғалды болып келеді. Аптапты ыстық ауа райы сәуір мен мамыр аралығында , жазғы муссондың алдында орнайды. Ауа температурасы +500С-қа жетіп, жер бетін күйдіріп, құрғатып жібереді. Маусым мен қыркүйек айларында байқалатын Оңтүстік Батыс муссондар найзағайлы нөсер жаңбырды әкеледі. Әсіресе Гималайдың Оңтүстік Шығысында жауын-шашын өте мол түсьеді. Ал Үнді өзенінің төменгі ағысын алып жатқан тар шөлінің ең құрғақ ыстық аудандар қатарына жатады. Аймақ арқылы Азияның Гималайдан басталатын Ганг, Брахмапутра, Үнді сиқты ірі өзендері ағып өтеді. Ганг өзенін үнді халқы өте қасиетті деп есептеп, пір тұтады.

Оңтүстік Азияда халық саны көп және тығыз орналасақан. Үндістанның өзінде ғана Африка мен Оңтүстік Аменика халқын қосқандағыдай халық тұрады. Аймақтағы халықтың ұлттық және тілдік құрамы да өте күрделі. Саны жағынан ең көп халық үнділер, олардың тілі хинда де кеңінен тараған. Оңтүстік Азияғы Гималай тауларының баурайы әлемдік дін юолып есептелетін буддизмның пайдаа болған жері.

Бұл аймақтағы елдерідің халқы ежелден-ақ егін шаруашылығымен айналысып келеді. Осында өсірілетін шай, мақта, джут, күріш, қант қамысы, бидай өнімдерін дүние жүзінің көптеген елдері сатып алады. Шри-Ланка аралында өсірілетін цейлон шайы мен үнді шайы дүние жүзіне әйгілі. Үнділер сиыр малын қасиетті деп есептейтіндіктен, күш – көлік ретінде ғана пайдаланылады. Халықтың біраз бөлігі теңіз кәсіпшілігмен де айналысады. Атадан балаға мирас болып келе жатқан қолөнерде халықтың күн көріс көзі болып табылады.

Оңтүстік Азия елдері ұзақ уақыт Ұлыбританияның отары болғандықтан табиғат байлықтары аяусыз тоналып, халқы езгіге ұшыраған. Елдердің шаруашылығы мен тұрмыс жағдай өте төмен дәрежеде қалып қойған. Тәуелсіздік алғаннан кейін ғана бұл елдер дамудың жаңа жолына бағыт алды. Үндістанда сәулет өнерінің теңдессіз ғимараттары көп. Олардың әйгілісі – Агра қаласындағы Тәж-Махал сарайы.

Оңтүстік-Шығыс Азияның құрамына Үндіқытай түбегі, Филиппин аралдары және Малая архипелагында орналасқан елдер жатады. Бұл елдердің қатарына Индонезия, Лаос, Мьянма, Таиланд, Вьетнам, Камбоджа, Филиппин, Малазия, Бруней және Малакка түбегіндегінің оңтүстігіндегі аралдарда орналасқан қала-мемлекет Сингапурда кіреді. Аймақтағы ең ірі мемлекет – Индонезия. Бұл елде 150-ден астам ұлттар тұрады, олардың кейбіреулері жеке аралдарда басқа ұлттардан оқшау өмір сүреді. Халық әсіресе ежелден игерілген Ява аралында тығыз қоныстанған. Оңтүстік-Шығыс Азия елдері Еуразия мен Аустралия аралындағы құрлықтық «көпір» болып табылады. Ол ірі теңіз жолдарының тоғысқан аймағында орналасқан. Аймақтағы елдердің түбектер мен экватордың екі жағындағы аралдарда орналасуы халқының шаруашылығ мен тұрмыс тіршілігне өзіндік сипат береді.

Оңтүстік-Шығыс Азияның аралдарындағы өзендер қысқа, мол суы болып келеді. Ал Үндіқытай түбегіндегі мол сулы өзен жүйелері өтеді. Оңтүстік-Шығыс Азияның жартысынан астамын алып жатқан ылғалды экваторлық ормандарда негізінен ағаштар мен пальманың бағалы түрлері лианалар мен орхидеялар өседі. Аралдарда орманның түр құрамы күрделен түседі, тек ағаштардың 2000-нан астам түрі бар.

Оңтүстік-Шығыс Азия халықтарының құрамы да Азияның басқа аймақтарындағы сияқты өте күрделі болады. Саны жағынан басым халықтарға вьетнамддар, лао, тай, бирмалықтар, малайялықтар жатады. Халық әсіресе өзен аңғарлары мен атырауларында тығыз қоныстанған, тіпті таулардың беткейлерінде тегістеп, террсаларға айналдырған. Оңтүстік Азиядағы сияқты мұнда да өсімдік шаруашылығы жетекші орын алады. Ең көп өсірілетін дақыл – күріш, сонымен қатар, маниок, батат, жүгері, банан, ананас, папайя, саго және кокос пальмалары, гевея, темегі, шай, кофе, қант қамысы, қош иісті тағамдық шөптер, көкөністер жыл бойы өсірілп, бірнеш рет өнім алынады. Аймақта ауыл шаруашылық өнімдерін өңдейтін көптеген шағын кәсіп орындар: диірмендер, тоқыма фабрикалары, қант және консерві жасау зауыттары бар. Елдердің шаруашылық құрамында балық және теңіз өнімдерін аулаудың, бағалы ағаш сүрегін дайындауда, маңызы зор. Осындағы дүние жүзіндегі ең ірі порттардың бірі – Сингапур. өнеркәсібі күшті дамыған Сингапур елі «Азия айдаһарларының» тобына енеді. Оңтүстік-Шығыс Азиядағы табиғи ортасы салыстырмалы түрде өзгеріссіз жақсы сақталған аймақтар қатарына жатады. Әсіресе Сингапур экологиялық жағынан ең таза қала болып есептелінеді.