Кеңес қоғамындағы тоталитарлық жүйе. «Тотолитаризм» ұғымы латынның «тотальді» деген сөзінен шыққан, ол саяси сөздікте тек ХХ ғасырдың ортасында пайда болған. Аталмыш ұғым саяси жүйені сипаттайды, онда:
- билік ең жоғары шекте ортаталықтандырылған;
- бір ғана ресми идиалагия үстемдік еткен;
- мемлекет қоғам өмірінің барлық саласында толық бақылауды жүзеге асыратын саяси жуйені сипаттайды.
Тоталитарлық жүйені, ең алдымен, Л.И.Брежневтің айналасындағы адамдар қалыптастырды. Оладың көпшілігі Л.И.Брежнев Украйна, Молдавияның партия ұйымдарын басқарған кезде бірге қызмет істегендер -И.Тихонов, Н. Щелоков, К. Черненко М. Суслов, С. Трапезников және басқалар еді. Олар Л.И. Брежневтің сіңірген еңбегін асыра мақтаумен болды. 70 — жылдары Л.И. Брежневті ұлықтау науқаны күшйе түсті.
1965 — 1972 жылдары елде бұл режіммен келіспейтін бейресми қоғамдық — диссиденттік қозғалыс рәсімделді. Оның бастауында А. Гинзбург, А. Сахаров, В. Буковский, Л. Богараз, т.б. тұрды. Өкімет олардың қызметін тоқтату үшін батыл шаралар қабылдады. 70 — жылдары биліктің нақты механизмі партия — мемлекеттік аппараттың қолына бұрынғыдан да көп шоғырланды. Кеңестер екінші орынға ысырылды. Кеңестердің мәртебесінің құлауы көптеген қосалқы заң актілерімен ауыстырылып отырған заңның беделінің төмендеуіне алып келді.
Кеңес әскерлерінің Ауғанстанға енуі. Ауған соғысы. 70- жылдардың басына қарай КСРО мен АҚШ арасында әскери — стратегиялық тепе — теңдік орнады.Осы кезеңде КСРО -ның Батыс Еуропа елдерімен және АҚШ — пен өзара жақындасулары болды.
Ауғаныстанға кеңес әскерлерін енгізу туралы Кеңес Одағының шешімі басқа елдердің оған деген сенімін жоғалтты. Бұл ағат шешім халықтан құпия, Л.И. Брежнев басқарған КСРО — ның саяси басшылығының ат төбеліндей адамдармен ғана қабылданды.
1978 жылы 27 сәуірде Ауғанстандағы көтеріліс Барысында билік басына КСРО-ның қолдануына сүйенген үкімет келіп, Ауғанстан Демократиялық Республикасы (АДР) жарияланды. Сотциялизм ешқандай алғышарты жасалмаған елде «социялистік қайта құрулар» жасау әрекеті жаңа режімге жаппай қарсыласуды туғызды. АДР басшылығы республикаға әскери көмек көрсету жөнне КСРО-ға өтініш жасады. Сонымен 1979 жылы желтоқсанда Ауғаныстан аумағыны кеңес әскерлері енгізілді.
Ауғанстанға әскер кіргізу туралы КСРО саяси басшылығының шешімі, дүние жүзінде басқыншылық саясат ретінде қабылданды. БҰҰ Бас Ассамблеясының төтенше сессиясы толық құрамда КСРО — ның әрекетін айтады. Батыс еледері Ауған жеріне әскерлердің енгізілуіне кем көлемді экономика және саяси ықпал ету шаралары бойынша жауап берді. Ислам әлемінде ауған оқиғалары ислам діні ықпалы өсуіне әсер етті. 1988 жылы 14 сәуірде Ауған мәселесін реттеу жөніндегі Женева келісіміне қол қойылды. 1989 жылдың 15 ақпанына қарай КСРО-ның бүкіл әскерей бөлімшелері Ауғанстаннан толығымен шығарылды.
80-жылдары кеңестік қоғамда болған өзгерістер Л.И.Брежнев қайтыс болғанымен құлдырай топтай қойған жоқ. Жалпыұттық дағдарыс күнен күнге пісіп — жетіліп келе жатты. Л.И. Брежневтен кейін өкімет басына келген Ю.В.Андроповтың (1982-1984жж) оны тежеу әрекеттері әсерлі бола қоймады, К.У.Черненко кезінде (1984-1985жж) бұл үдерістер тіптен жеделдетілді.
80-жылдардың ортасына қарай кеңестік қоғамның ауқымды экономика, алеуметтік, саяси дағдарысы пісіп — жетілді. Ең алдымен, ол басқарушы партияның монопологияның жоғалтумен көрніс тапты. Іле — шала оның идиалогиясы оның идиалогиясы жалғыз дара әрі үстемдік идиалогиясы болудан қалды.
Қоғамды ана құрлым терең реформалардың басталуы, 1985 жылы наурызда комонистік партианың жаңа басшысы болған М.С Гарбачевтің есімімен байланысты. Бастапқыда алеуметтік дамуды жеделдетуге бағыт алынып, 1987 жылдан бастап қайта құру концентратциясы ұсынылды. Халық шаруашылығын басқару құрылымының өзгерту қысарту мерзім ішінде экономиканы көтеруге тоқыры құбылыстарының кеңес адамдардың материалдық жағдайдың елеулі түрде жақсарту көзделді. Біртіндеп шағын кәсіп орындар, аксианерлік қоғамдар бірлескен кәсіп орындар комертссиялық банк туралы заңдар,қабылданып комертссиялық құрлымдарды дамыту үшін негізі қалады.
Бір депутаттық орнына бір ғана кондинатпен «комунистер мен партияда жоқтар» сайлау блогі жойылды. Сайлау баламалы және бәсекелі өтетін болды. КСРО коституйиясына СОКП-ның жетекшілік рөлі туралы алты бап аланып тасталды, бірінғай СКОП жекеленген фракциларға бөлініп, СОКП қатарынан жаппай шыңу басталды.
80 жылдардың соңыны қарай елдер жаңа әлеуметтік құрлымы қалаптасты. Экономика саласында жеке меншіктің жеке және аралас түрлері пайда болып туып келе жаттқан нарықтық механизімдер арқылы мемлекеттік және коперативтиік — ұжымшарлық жеке меншікті қайта бөлу басталды.
КСРО мен АҚШ-тың жақындасуы. 80-90-жылдардың аралығында КСРО-ның сыртқы саяси бағытының өзгеруі жаңаша саяси ойлаумен байланысты болды. СОКП-ның съезінің адамзаттың өмір сүруі үшін ядролық қару мен жаппай қаруланудың өлім қауіптері, қазіргі әлемнің тұтастығы мен дара байланыстылығы, әлеуметтік-саяси сайлау бостандығы туралы жасаған қортындысы, оның қалыптасуының басқа мемлекеттердің ісіне араластырмауы, қарудың күшімен халықаралық мәселелерді шешуден бас тартуды білдірді. Қайта құру мен жаңаша саяси ойлаудың нәтижесінде, КСРО мен АҚШ-тың арасында қарама-қарсылықтан өзара түсіністікке бетбұрыс болды. «Қырғи қабақ соғысқа» нүкте қойлды. Бұл өзгерістер басшылардың кеңес-американ кездесулерін ұйымдастыруда көрніс тапты.
1989-1991 жылдары шығыс еуропалық елдердің ішкі саяси көзқарастардың оппозициялық күштері келді. Бұл үдерістер социялистік лагерь бірлігінің құлауы негіз дайындап берді.
М.С.Горбачевтің кеңес қоғамын қайта құру туралы идялогиялық күйреуі. М.С Горбачев тобының «жеделдету» және «қайта құруға» алған бағыты, алдымен экономика саласына, содан кейін КСРО-ның саяси қайта құрлымдағы өзгерістерге қатысты болды.
Биліктің ескі топтық- әкімшілік жүйесінің сақталуы кезінде реформаға горбачаевтік әрекет жасау сәтсіздікке ұшырады. Реформалар мұқият ұйымдастыру даярлығынсыз асығыс түрде өткізді. Мысалы, ХІХ Бүкілордалық партия кофенграциясының (1988ж.) шешеімдеріне сәйкес билікті СОКП-дан Кеңестергеберу үдерісі басталды. Алайда Кеңес қоғамындағы партианың ерекше ролі ескерілмеді СОКП көптеген онжылдықтағы ағымындағы, айналасында қоғамдық саяси және экономикалық өмір қалыптасқан қоғамның өзегі болды. Атылмыс жүйеде басқарудың мемлекеттік ұйымдары көпшілігінде жетілдірілмеді. Сондықтан СОКП-ның басшылықтан шектеліуі елді басқарудан айырылуға, көп партиялық жүйенің қалыптасуына, ұлттық қозғалыстарының дамуына әкеліп соқты. 1990 жылы маусымда РКФСР — дің мемлекеттік егемендігі жариаланды РКФСР-дың жариалануы КСРО-ны одан әрі әлсіретті РКСФР-дың үлгісін ала, орталықтың нұсқауынан құтылуға ұмтыла отырып, басқа одақтас Республикалар өз тәуелсіздігін жариалады. 1991 жылы КСРО тарихындағы бетбұрыс жылы болды. Наразылық білдірген адамдардың қалың бұхарасы көшеге шықты. Сансыз шерулер өткізген адамдар қайта құру барысында ашық наразылықтарын білдіріп, үкіметті қайта құру көсемі М.С.Гарбачевті сынға алды. СОКП-ның құралуы КСРО-ның ыдырауына негізі дариалап берді.