Жаһандандыру – қоғамдық санаға берік бекінген құбылыс. Осы қарама-қайшы процесте жағымды тенденциялар да, бірқатар жағымсыз моменттер жатыр. Бір жағынан жаһандандыру индивид мүмкіндіктерін арттыруға бағытталған, екінші жағынан дегуманизация элементтері болады. Жаһандандыру дәуірінде түрлі, — экономикалық, саяси, ақпараттық, мәдени, білім беру және т.б. салаларды қамтитын жаңа кеңістіктер құрылады. Білімге ауысқан ақпарат ақпараттық қоғамның басты ресурсы болып келеді. Алайдажаһандандыру процесімен қатар, бір аймаққа енетін облыстар немесе мемлекеттер арасында экономикалық, саяси және мәдени байланыстарды дамыту, нығайту енетін аймақтандыру процесі күш алып келеді. Осыған байланысты мемлекеттерді аймақтық біріктіру пайда болады.
Қазіргі кезде жаһандық кеңістікте мемлекет ұстанымына барған сайын көп көңіл аударылып келеді. Бәсекелестік күрес экономикалық, сондай-ақ саяси құралдармен жүргізілуде. Осы күресте әлемдік аренада кімнің ұстанымдары анағұрлым тұрақты болса, сол жеңеді. Ал тұрақты ұстанымды қалыптастырудың маңызды аспабы елдің имиджі болып табылады. Имидж қалыптастыру – әрбір ел үшін көптеген факторларды ескеру арқылы жүретін ұзақ және күрделі процесс, олардың арасында: географиялық орын, экономикалық және саяси даму, мәдениет, менталитет және т.б. ерекшеліктері.
Жаңа заманғы ақпараттық технологияларды дамыту болашақ адамзат баласына, — технологияны қажетті материалдық заттарды қалыптастырудан сана мен мәдениеттің қажетті типін қалыптастыруға қайта бағдарлауға үлкен әсер ететін түбегейлі жаңа құбылыстарғаалып келді. Осы өзгеріс технологиясы, қоршаған ортаны өзгертуге бағытталған дәстүрлі жоғары технологиялармен ұқсастық бойынша, — high-tech, high-hume атауын алды. Ақпараттық технологиялар мемлекеттің дамуы үшін де, сондай-ақ тұрақсыздануы үшін де пайдаланылуы мүмкін. «Ақпараттық бұғаттау», «ақпараттық соғыс» және т.б. сияқты жаңа ұғымдар пайда болды.
Жағымды имидж қалыптастыру әлемдегі саяси процестерді демократияландырумен, имидждік сипаттамаларды бұқара санасына енгізу саласында жаңа технологиялардың пайда болуына және кеңеюіне, сонымен қатар ақпарат көлемдерінің күрт артуына байланысты.
Халықаралық имидж әлемдік аренада саяси табыстарды нығайтуға көмектеседі, мемлекеттің практикалық түрде кез келген әрекетіне белгілі ассоциациялық қатар орнатады, халықаралық қарым-қатынастар саласында маңызды роль атқарады: ол жағымды немесе жағымсыз болып табылатынына елдің сыртқы саясатын жүргізу табыстылығы, басқа елдермен сауда-экономикалық қатынастарды дамыту тәуелді болады. Мемлекет имиджін қалыптастыру процесі көптеген факторларға –мемлекеттің сыртқы саясатын жүргізу табыстылығына, оның ішкі саясатын жүргізу ерекшеліктеріне, экономиканың тиімділігіне, қоғам көзқарастарының ерекшеліктеріне және т.б. тәуелді.
Мемлекеттің оң имиджін қалыптастырудағы анағұрлым маңызды факторлардың бірі оның көшбасшысының ролі болып табылады.Мемлекет көшбасшыларының жеке тұлғасын бағалау призмасы арқылы қоғам мен мемлекеттің даму деңгейінің жағдайын бағалау, оның саяси және экономикалық табыстары жүзеге асырылатынын атап өткен жөн. Нақ осы тұрғыдан мемлекет көшбасшысының ролі жаңа әлемде мемлекеттің оң имиджін қалыптастырудың түйінді факторларының бірі болып табылады.
Адамзат жадысында Әз-Жәнібек, Ярослав Мудрый, Давид Строитель, Шарль де Голь, Франклин Рузвельт, Мұстафа Кемал Ататүрік, Махатма Ганди, Дэн Сяопин, Ли Куан Ю, Махатхир Мохаммад сияқты көрнекті есімдер мәңгілікке қалды. Олардың жарқын өмірі, жемісті еңбектері қарапайым адам үшін ең қалаулы және тартымды мақсатқа – жарқын және тұрақты болашақ үшін халықты біріктіруге және тұтастыруға арналған болды. Олар туралы контексте тарихтағы тұлғалар ролінің айтылуы кездейсоқ емес, себебі осы адамдар өзінің ұлты мен мемлекеттерінің мүдддесі үшін ең бастысын жасады. Олар, экономикаға, саясатқа және мәдениетке стратегиялық серпілісті қамтамасыз етіп, өз елдерінің мәртебесі мен жаһандық ролін көтеріп қана қоймады. Ерекше маңыздысы – олар өз ұлтын көпшілігіне жақын және түсінікті оң идеялар айналасына біріктіру және тұтастыру факторы ретінде араласып, дамудың күрделі кезеңінде қоғамға сенімді жол ұсына білді. Қорытындысында олар өз халықтарының жадысында мәңгілікке қалды.
Осы ұлы атаулар тізіміне ешбір жалтақтамастан Тұңғыш Президент Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың есімін енгізуге болады. Оның мемлекет Басшысы орнында көрнекті қызметін ел тұрғындарының абсолютті көпшілігі тұтастай қолдайды (бұл туралы майын тамызып айтады, атап айтқанда, соңғы президенттік сайлау нәтижелері – 95,55% дауыс) және халықаралық институттар деңгейінде де, мемлекет басшылары мен әлемдік саясат саласында көрнекті сарапшылар деңгейінде де бүкіл әлем мойындады.
Қазақстан Кеңестер одағы құлдырағаннан кейін және басқа елдер сияқты тәуелсіздігін алғаннан соң, өзінің алдына жеке мемлекеттілік құру, нарықтық экономикаға ауысу, демократиялық қоғам құру және ұлттық өзіндік санасын нығайту мақсатын қойды. Біздің еліміздің басшылығы алдында реформалар реттілігін таңдаудың, даму басымдықтарын таңдаудың қиын мәселесітұрды.Президент Н.Ә. Назарбаев саяси өзгерістер алдында экономикалық даму міндетін қойып, экономиканы біртіндеп реформалау жолын таңдады. Өмір, Мемлекет басшысының таңдауы сенімді болғанын көрсетті. Н.Ә. Назарбаевтың формуласы «алдымен — экономика, сосын — саясат» посткеңестік кеңістікте табысты реформалар әдіснамасының классикалық өрнегі болды. Біздің еліміздің табысының арқасында «қазақстандық даму моделі» деген ұғым кең таралым алды, ол айқын берілген курс бойынша – таразыланған және тереңнен ойластырылған стратегия негізінде алға қарай ілгерілемелі жылжумен шектеледі. Тарихи өлшем бойынша қысқа уақыт аралығы ішінде Қазақстан өз бетіндік, саяси және экономикалық тәуелсіз мемлекетке айналды.
Мемлекеттің жалпы дамуының экономикалық және саяси факторларының алға жылжу шамасына қарай әлеуметтік, рухани және мәдени салаларындағы мәселелер алға жылжиды. Егер бірінші, яғни әлеуметтік бағыт бойынша практикалық түрде түрлі оқылу болмайтын болса, — арифметикалық прогрессияда экономиканың артуына қарай әлеуметтік салалар нығаятынболса, онда басқа даму векторлары тереңдік және жұқа материялар болып табылады. Әңгіме біздің жалпы рухани құндылықтарымыз бен мәдени жетістіктеріміз туралы болады, оларды біз сақтауымыз, қолдауымыз және жаһандық масштабта барлық жағынан алға жылжытуымыз керек. Бүгінгі күні барлық жерде және бәрінде төтенше бәсекелестік жүріп жатыр, барлық осы процестердің негізі ретінде, ең алдымен, қоғамдық құндылықтар мен идеялар бәсекелестігі орын алады.
Осы ракурста табыспен жүзеге асырылған және халықаралық қауымдастық мойындаған «қазақстандық даму жолын» біріктіргіштердің бірі болып табылатын идеяға ерекше назар аударған жөн. Біздің ноу-хау экономика басымдығын негізге алады – бұл Назарбаевтың уақыттың қатал сынынан сүрінбей өткен басты постулаты.Біздің табыстарымыз бізге ғана емес, әлемдік қауымдастыққа да әсер қалдырады. Экономиканы дамыту қарқыны бойынша әлемдегі табысты елдердіңбірде-бірі осындай динамикада дамыған емес.
Жаңа мемлекеттілікті табыспен қалыптастырған, әлем мойындаған, бүгінгі күні аймақта анағұрлым табысты экономиканың бірін игерген және ұлт аралық бірліктің бірегей тәжірибесіне ие болған Қазақстан үшін мемлекет-ұлт тақырыбы бүгінгі күні өте маңызды. Ол біздің өзіндік сәйкестендіру туралы, қазақстандық патриотизм туралы мәселелерге тығыз байланысты, оның үстіне осы мәселе мүлдем мағынасыз-теориялық емес. Көптеген посткеңестік елдерде жаңа мемлекеттілік құрылысының тәжірибесі, қоғам үшін, консервативтік көпшіліктің ұлттық жоғары мүдделерінен шыға отырып, ішкі балансты қамтамасыз ету қаншалықты маңызды екенін көрсетті. Кез келген, әсіресе полиэтникалыққоғамда, барлық уақытта жеке көшбасшылар мен саясаткерлер болады, олар үшін сол немесе басқа ұлттың, этникалық топтың мүдделері тұтастай ұлт мүддесінен жоғары. Жаңа тарих көрсеткендей, осындай саясаткерлер күш салмақтары белгілі кезінде, өздеріне билікке кіру жолын қамтамасыз етіп, мемлекеттілікті талқандауға және қоғамға көп қасірет әкелуге қабілетті. Ұлт көшбасшысы миссиясы, жеке алғанда, осындай саясаткерлерге және олардың идеяларына даму негізі қалмауынан, яғни қоғамда ұқсас әсерлерге белгілі бір иммунитет қалыптастырудан тұрады. Біздің еліміздің жаңа заманғы даму кезеңін кейбір политологтар, жеке алғанда, қалыптасқан тиімді полиэтникалық мемлекет ретінде анықтайды. Бізде азаматтық қауымдастық мемлекет-ұлт бар. Қарапайым және алуан түрлі адамдарға түсінікті көпшілік мүддесіне негізделген осы қауымдастықты сақтау өмірлік маңызды. Біздің республикамызда қауіпсіздік құрылымында жаңа пішімдер құрылған, соның жарқын үлгісі – Қазақстан халқы Ассамблеясы. Тұрақтылық пен келісімді нығайту – бұл үлкен күнделікті жұмыс, оны ұдайы жүргізу керек.Қандай этносқа немесе дінге жатса да әрбір қазақстандыққа келісім мен бірлікті сақтау керек, себебі бұған тек біздің мемлекетіміздің ғана емес, сондай-ақ оның әрбір азаматының игілігі тәуелді.
Тұңғыш Президент Н.А. Назарбаев елімізді күрделі кезеңде басқарды. Қазақстанның тәуелсіздігі оның қызметімен берік байланысты. Оның ұсынған «Қазақстан-2030» ұзақ мерзімді Стратегиясын жүзеге асыру барысында еліміз экономикалық тиімді және осыған орай әлеуметтік жайлы мемлекет құруда мойындарлық табысқа жетті, аймақтың көптеген басқа елдері үшін үлгі болды.
Президент көптеген маңызды халықаралық бастамалардың авторы болып табылады. Бүгінгі күні біздің елімізде ірі халықаралық форумдар өткізіледі, ТМД, ШЫҰ, ЕурАзЭС, ОБКБ саммиттері өткізілді. Президент Н.Ә. Назарбаев Кедендік және Еуразиялық одақ сияқты жобаларға тірек болды. Әлемдік және дәстүрлі діндердің үш съезі өтті. Қазір осы халықаралық құрылымдар мойындалған, құрметті және жеткілікті түрде тиімді. Барлық осы ұйымдар Нұрсұлтан Назарбаевтың бастамасы бойынша немесе белсенді араласуымен құрылғанын еске алған жөн. 2017 жылы Қазақстанда ЭКСПО көрмесі өтеді. 2010 жылы Қазақстан Республикасының ЕҚЫҰ-да және 2011 жылы Ислам Конференциясы Ұйымында Төрағалығы халықаралық қауымдастықтың Қазақстанның сыртқы саясатының нақты табыстарын сөзсіз мойындауы ретінде көрінеді, ол жалпы ұлт Көшбасшы Нұрсұлтан Назарбаевтың басшылығымен қалыптасады.
Соңында, ең бастысы, – қазақстандық ұлт Көшбасшы біздің барлық тарихымыз бойы барлық қазақстандық қоғамды біріктіруші фактор болған және бола береді. Республикада өткен барлық президенттік сайлау қорытындылары, Назарбаевтың бағытын халықтың басым көпшілігі қолдайтынын куәландырады.
Тарихи параллельдер жүргізген кезде Н.Ә. Назарбаевтың ролін ұлт көшбасшысы ретінде атап өтуге болады. ХХ ғасырдың барлық көрнекті көшбасшылары, әрқайсысы өз уақытында өзінің ұлты мен елі үшін белгілі бір стратегиялық мәселені шешуге лайықталған. Сонымен, мысалы, Рузвельт АҚШ-тың Ұлы депрессиядан шығуын қамтамасыз етті, Ататүрік Турцияның одан әрі дамуының негізгі бағыттарын жасады, Ли Куан Ю Сингапурдың жаңғыртуға ұмтылыс бағдарламасын жүзеге асырды, Дэн Сяопин қытайдың «толқу» кезеңінен кейін қайта өрлеу мәселесін шешті. Нұрсұлтан Назарбаевтың қызметінде және Қазақстанның дамуында сол параллельдерді – елдің және оның халқының барлық болашақ дамуы үшін маңызы бар кешенді стратегиялық мәселелердің: маңызды экономикалық, сондай-ақ саяси, әлеуметтік және мәдени-адамгершілік шешімін көреміз. Нақ сондықтан да 1990 жылдары «Назарбаев феномені» термині таралды, ол динамизмді,реформаларға талпынысты, «оңшылдарсыз» және «солшылдарсыз» центризм саясатын, мұқтаждық болдырмаудың икемді философиясын жүргізу, прагматизмді және басқарудың жоғары тиімділігін бірегей үйлестіру – осының бәрі қорыта келе, күшті экономиканың қалыптасуына және қазақстандық сәйкестіктің пайда болуына алып келді.
Мынадай бақылау да мұнда көрнекті. Егер қазақстандық қоғамның өз көшбасшысы тұлғасына қарым-қатынасын бақылайтын болсақ, 1980 жылдардың аяғында және тәуелсіздік таңында Нұрсұлтан Назарбаев тұлғасы көбінесе реформатордың, Тұңғыш Президенттің, жас тәуелсіз мемлекет басшысының бейнесімен ғана ассоциацияланғанын байқауға болады. Қазір 20 жыл өткеннен кейін еліміз жүріп өткен көптеген сынақтар мен даму кезеңдерінің биігінен Назарбаев бағасы қауымдастық тарапынан сапалы жағына ауысты. 1990 жылдары «Назарбаев феномені»динамизмді қалыптастырды, экономикалық реформаларға ұмтылыс және «оңшылдарсыз» және «солшылдарсыз» ішкі саясатты құруға бір мезгілде шақыру (яғни мұқтаждықсыз саясатты), рационализм жәнепарасатты есеп. Бүгінгі күні ассоциациялық қатар кеңейді. Енді әңгіме негізділік пен сенімділік туралы, қоғамдық тұрақтылық пен игілік, реформалардың табыстылығы, жаһандық саясатта, инновацияларда аймақтық мүдделерді жүзеге асыру туралы болады. Бұл кең мағынада Қазақстанның мемлекет-ұлт ретінде қарапайым табыстылығы ғана емес, алда болуға ұмтылысы.
Н.А. Назарбаевтың еңбегі, елдің дамуының жай басты бағытын ғана әзірлеп қоймауынан тұрады. Ең бастысы – өзі жариялаған сол қарапайым және табиғи құндылықтар жылдар бойы өз бетіндік құндылықтарға және қазақстандық қоғам басымдықтарына, қазақстандық сәйкестік факторларына рәсімделді. Олар қоғамдық идеология іргетасы болды. Н.Назарбаев – бұл тұрақты даму, этника аралық және конфессия аралық келісім, ұлттық бірлік фактісін белгілеуге болады. Қоғам осы құндылықтарды сіңірді, ол бізбен бірге өмір сүреді. Нақ осы базалық құндылықтарға бұлжымастық қазақстандық қоғамды біріктіруші фактор болды. Сондықтан Н.Ә.Назарбаев Қазақстан үшін –ең алдымен оның біріктіруші бастауы ретінде өз ұлтына қажетті көшбасшы.