Осман империясының құлдырауы

ОсманII(1618-1622),биліккеқолыжетісімен,Османмемлекетініңнегізінөзгертуге тырысты,әсіресемұсылмандінбасшыларыныңбилігіншектеудікөздеді.Осымақсатпенолшариаттықбилікаппаратынқайтақұрып,үкімшарарниясынөзітағайындауғакөшудіойластырды.Олеңалдыменкапикулуменгалемәйелдерініңықпалынанқұтылудыкөздеді.(лингартоптарынаарқасүйеген).Олүшінәскериреформажүргізіп–лингаркорпусынтараиып,жәнекапыкулусипахполеттерінтаратыпоныңорнынажаңаәскерқұру.

Оләскершаруалардыәскеришақыруарқылы(АнатомияменСирияныңмусылманаудандарынан)жәнежартылаймакелюктерденқұруғатиіседі.Бұліс-әрекеттіңбарлығыәскердітүріктендіружәнемемлекеттікаппаратты,Әджнебиденқұтылу,тазалаумақсатындажасалды.Соныменқатарастананы(олдасолмақсаттпен)Бурсі,немесеАнгарағаауыстырудыдайындады.

1621жОсманIIақсүйектергеқарсышығып,қажылықтыбүркеніпСтамбулданкөшугедайындалды.Оленигарларболса(дінбасшылардыңитермелеуімен)көтеріліскешығып,ШитхульисламоретвасыныңнегізіндеОсманIIтақтантүсірдідеөлтірді.

ОсманIIөлтіргенненкейінСтамбулдаоғанқарама–қарсыкүрес басталды-дәстүрлі саясатқакөштібарлықжаңалықтардыжою,ескіОсмантәртібінорнату.Бірақоныорнатуоңайғатүскенжоқ.МустафаI(1622-1623)жәнеМұрадIIбилігініңI-ші кезеңінде(1623-1640)-елдекапикулуәртүрлітоптарыменкейбірпровинциялық пашалартаптарыарасындағыкүресжалғасты.Астанағақарайжорыққаупісақталды(мысалы:Абазпашакөтерілісікезеңінде1622-1628жж).

АлСтамбулдыңөзіндеәртүрлібандалар,тонаушылықпенайналысты,байқалатұрғындарын,МұрадIIбилігініңекіншікезеңіндедәстүршілержеңіскежетті.1631жсултанғаатақты«ЗапискаКочибел»(рисман)–лингарлар,ұсақтисмариоттар,т.б.ескітәртіптіқолданушылардыңсүлеймен1кануни«заңдылығына»оралудыталапеткен.МұрадIIолхаттықабылдап,өзсаясатыныңнегізінеалды.Кейбіренигаркорпусыныңкомандирлері,үкіметтаптыңмедерлерісұлтандықолдаутуралыдокумент–декларацияғақолқойды.ОсылардыңкемшілігінМұрадIIазғанауақыттақатаңтәртіпорнатты.Ұлыуәзірлауазымынаалғанмұсылмандарнеболды,оларжоғарыболсаапаратынанштальенренегаттарыменсербхландарынаншыққанқапықұлыығыстырды.

МұрадIIОсманәскеріменәкімшілігініңқаражаттықэкономикалықнегізіретіндетимарлықжүйеніқалпынакелтіруіс-әрекетібатыстыболды.Соныменқатарқоғамныңбарлықтоптарынақатаңбақылауарнады.ОсыуақыттаСтамбулүлкенөртбасталуы(оныңнәтижесінде¼бөлігіжаныпкетті(,бұлалланыңшариаттыбұзғаныүшінжазасыдептүйілді.Елдеішімдіктер,кофе,табылтыйымсалынды,кофейнеят.б.жабылды.МұрадIIкейінсұлтанфашепшеспныңұлдарынабұлісімдіұзаққадейінқоймаған.

ПиранесіміелдежаңапатшаИбрагимIII(1640-1648)билікеткенуақыттапровенциялардакөтерілістер,коррупция,елдегібарлықлауазымдысатыпалубасталды.Гаремықпалықайтаданирмейді.Кесем-сұлтан1645жқашумеменкритүшінсоғыставенециандықтарғакөмеккөрсетедідепқауіптенді.СұлтанИбрашидітақтантүсіріпоныңорнына7жасарМехмедII(1648-1687)отырғызупроблеманышешпеді.Елдехаесжалғасты.Ақшаныңқұнытүсіподанәріжалғасты,ол1681жСтамбулдағыкүштіқалакөтеріліскесебепболды.Стамбулдағыкөтерілістібасу,сараймаңындағыЛардицкелтірулерініңМүлігінконфикациялауқатаңжазалауелдіңқаражатжағдайынныңбірқалыптануғаәкелді1682-1683жжимперияныңбюджетіжасалды,бірақолтабысқажетпеді,оныңинициатарыТоркунджуАхмед–патшажазағатартылды.1683-1685жжелдесаясихаосбасталды.

Қосымшақиыншылықтаркөпкесозылғанәскерижанжалдарсалдарынанболды.Әсіресеауырболған1623-1639жжИранменсоғыс,АббасIтұсындаәскерикүштімемлекеткеайналғанболатын.СоғысбарысындапарсыларИрактыбасыпалып,15жылбойыБағдадтыұстапотырды.МұрадIIқаттыкүшсалуыныңнәтижесіндеЕревандыалды.(1635-1636жж),МесопатамименБағдаттықайтаалды(1638)ҰлықаладанКирпишпритінділерімен,табыстыиттерүйінеайналғанжәнебірнешемыңхалқығанақалған.БатыстаИспанияменкофрантацияфонында,үзіліссізтеңізсоғысыжүрді,Венеушеменжанжал(Далмауияменкритүшін).СолтүстікАвстрияменПольшаменқарсыболды.Күрестіңнегізгіобъектісі–дунайжерлеріменУкраина.СолжаланыУкраинаныңМәскеумемлекетінің құрамынакіргенненкейін(1654),біріншіқырымханы,ал1676жОсманимпериясыРесейменУкраинаүшінкүрестібастайды.

1681жБакүнсарайбітімібойыншаимперияСолжаланыУкраинаның,КиевтіңРесейгеқосылғанынмойындады.

1645-1669жжВенецияменсоғыс,1676ж-1681жРесеймен,1683-1684жжАвстриямен,1666-1672жжПольшаменсоғысОсманимпериясыүшін табысты болды. ОларимперияныңЕвропадағыбеделінкөтерді.Бірақ16ғсоңынаналған қаласындадағдарысбасталды.