Тайпин шаруалар соғысы

ШетелотаршылдарыныңкелуіқарсаңындафеодалдыңҚытайдағдарысқаұшырады.Олдағдарысыныңеңүлкенкөрінісішаруаларсоғысыеді.

ХІХалғашқы40жылдығындаҚытайдыңәртүрліправинцияларындаондағаншаруаларсоғысыболыпөтті.Олстихиялыққозғалыстарболды.Алғашқытеңқұқықсызкелісімдерінеқолқойылды,портардыңашылуы,елдіңэкономикасыменбұқарақалықтыңжағдайынаауыртиді.Қытайғаағылшынжүн,мата,мақталарыныңәкелінуі1842-1895жжаралығында3,5есеөсті.Олжергіліктіөндірістіңқысқаруынаашықпортартарданқолөнершілердіңкедейленуінеалыпкеледі.

ҚарукүшіменотаршылдарҚытайхалқынапинменуландыруқұқығынаиеболды.1840-*50жждейінҚытайғаапинәкелуі2,5есеөстіапинәкелінуініңөсуі,үлкенкантрибутциятөлеуқажеттігікүістіңелденимпорттауыныңсебебіболды.Елдекүміспенкүмісақшаныңқұныөсті.Олшаруалардыңжағдайынкүрттөментүсірді,себебісалықтөлеуүшінолармысақшанықымбаттағанкүмісақшағаауыстырды.

Памещниктерарендаақысынкөтерді.Бадыханжәнежергіліктіөкіметондағанжаңасалықтаренгіздіқаражатдағдарысыжағдайындаирригациялыққұрылыстардыңремонтытоқталы.Қолдансуаруқұрылыстары,каналдар,платиналарбөгеттерістеншықты.” 1840-42жапиынсоғысыЦинәулетініңшетелотаршылдарынанелдентәуелсіздігінің сақтапқалмайтынынкөрсетті”“Передбританскимокружением-писалВ.Маркс-автаритетМаньчжурскойдинастирасипалсявпрах;суверномупредставлениюовечностинебеснойимпериибылнанесенсмертельныйудар;варварскаягерманскаяизоляцияотцивилизованногомирабылонарушена”Елдіңәртүрлітоптарарасындаантиманьчжурлыққозғалыстартуды.Маньчжурларсаясатынатекқанашаруалар,қолөнершілер,көпестер,қытайпомещиктерініңбірақелдерболды.

Бұқарахалықтыңәлуметтікқозғалысыдінисипатқаиеболды.Оныңжетекшісі,идеологіХунСюцюань1843Қытайоңтүстігіндеөзжақтаушыларынжинады.

ХунСюцюаньГуаньдунпровинциясыныңшаруажанұясынаншыққан7жастанбастапата-анасыжергіліктімектепкеберді.ЖанұясыныңауырқаржылықжағдайынабайланыстыХунСюцюаньоқудытастапегіншіліккешығады.Екіжылданкейінөздеревниясынамектепкемұғалімдіккешақырды.1843ждейінжұмысістеді.ХунСюцюаньҚытайдакөнеавторларыныңеңбектерінзерттеді.Гуанчжоуқаласындағылымиатаққаемтихантапсырумақсатыменкелгенде,олмиссонерлерменкездесті.ОларХунСюцюаньдыкристиандініңнегіздеріметаныстырды.1837жХунтағыдаемтиханнанөтеалмадыолауырыпқалды.

ХунСюцюаноғанбазаретіндеГуандуннменшекараласГуаньсипрови-сынОңтүстікшығыстаулыаймағыналды.БұлжердеГуандуннанкелгенқашқындаркөпеді.ГуансиЦинүкіметініңшалғайправинциясыондаЦиндардыңбилігіәлсізеді.Осыжерде«Құдайғатабынуқоғамының»қатарыөсті.

Оныңмүшелерініңбасымбөлігі-шаруалар,кеншілер,үйсізкедейтайпалар,соныменқатарондакөпестерменкейбірпамещиктердеболды.БұғанмұғалімФынЮньшань,шаруаЯнСюцин,СяоЧаогуй,ұсақпамещикВэйЧанхай,17жасар(байшаруаныңұлы)ШиДакай,кеншіЦиньЖиган.

1850жХунСюцюаньқоғамныңбарлықмүшелерінүй,дүниемүліксатып,жанұяларыменкөтерілісшіәскерінекелугешақырды.Қоғамныңнегізгіұраны-маньчжурларғақарсыкүрес,кедейлерменбайлардытеңестіру.1852жсәуірдетайпиндербатысқақарайжылжибастады.1852жжелтоқсанайындакөтерісшілерЯнцзыөзбойынашығыпИончжоупортыналды.Бұлжердепатшаәскерінініңарсеналыбареді.1853жтайпинәскеріЯнцызиәскеріментөменқарайжылжыды1903жоларНанкинқаласыналды.(Нанкин-«оңтүстікастана»)Қытайастанасыетіпжарияланды.«Сипайастанасыдепатанды.

Нанкиналынғаннанкейінтайпинмемлекетінің«Сипайдинеастиясыныңжержүйесі»аттықұжатжарияланды.Олнегізгізаң.

Бұлқұжатбойыншанегізгішаруашылықсаяси,әскери,едшаруақауымы.Әрбіржанұяәскергебірадамберугетиісті.Жауынгержылдың4/3бөлігіндеегіншілікжұмысшыменайналысуықажет.1/4-әскериқызметпен.1850-1853жжтайпинсоғысыныкңтабыстыкезеңі.МанчжурияәулетінқұлатуГерманелдіңсолтүстігіндегіәскерінжаулапПекинқаласыналукерекеді.БірақтайпинжетекшілеріНанкиндіалғаннанкейінСолтүстіккеқарайтезарадажорықбасталды.1853жмамырайындажорықбасталды.1853-1856жжЦзэнГафаньғасоққыберілді,Тайпиндер орталық қытайдаорнықты.ҚытайментеңқұқықсызкелісімжасапАнглия,Франция, АҚШ,Қытайдың«ашылуын»толдықемесдепесептеді.АлендіҚытайбасталғаназаматтықсоғыстаөзмүдделерінеқолдағысыкелді.

1854-1855жжолардыңәскеріЦинүкіметіне көтерілістібасуғакөмектесті. 1854 ждержавалар бүкілҚытайдаеркінсаудаШетелелшілерінПекинқаласынакіргізу,апин сатуға ресмитүрдерұқсатберуталаптарынқойды.1856жсоңындаағылшын эскадрасыГуанчжоупортынбомбалады.1857ждейінсозылды.АнглияменФранцияқытайғаөзэскадрасынжіберді.АҚШресмитүрдесоғысқақатысқанжоқ.