Мұсылманхалықтарыменмемлекеттеріежелденөздерініңелшілікқатынастарынелшілердіңтиіспеушілік,әдеп–ғұрыпнормаларынқалыптастырған.Бұл елшілік ғұрыптар мұсылманқұқығыменараласып,дамып,дүниежүзініңаймақтарында елшілікқұқықтықтыңқалыптасуынаөзүлесінқосты.
АлдыңғытақырыптардаталқылағанымыздайҚұранныңсүрелеріменаяқтарынан пайдаболатынталаптарәрбірмұсылманғаміндетті,сондай-ақолталаптар өз мемлекетінің атынандипломатиялықжұмыстардаістейтіндергедетиісті.
Мұсылманелдерініңелшілеріөзқызметтеріндеқұраннормаларынбасшылыққа алады.ОларөзжұмыстарындаАлларахымыналуүшіндұрыс,жұмыстарістеуге тырысады.Мұсылманелдеріндекелешекдипломаттарды“сыпайлылыққа”, “қарапайымдылыққа”жүретеді.ОлүшінҚұранның31сүресінің17аятынабасты назараударады:
РасындаАлла(көкіректікті)мақтаншақтықтыжақсыкөрмейді.
Мұсылманелшілерінәділдікке,шындыққатәрбиелейді.БұғанҚұранныңкелесі ережесінегізболады(39сүре5аят);Расында,егеркімөтірікшіболса,ондаАллаонытуражолғабастамайды.
Мұсылманқұқығыелшілердіңжасырынкездесулерінжоққашығармайды,бірақ мұндайкездесулербасқамемлекеткеқарсысөзбайласуболмауыкерек. МұндайдамұсылмандартөмендегіҚұранның58-сүресінің9-аятынбасшылыққа алады:“Әймүміндер!Егерсыбырлассаңдаркүнә,дұшпандықжәнеПайғамбарғақарсылықжайындасыбырласпаңдар.
Мұсылмандипломаттарыөзқызметтеріндедауласушытараптардыымыраға келтіругетиіс,сондай-ақөзарадауласушымұсылманмемлекеттерінде достыққа шақыруыкерек.МұндайдаҚұранның49-сүресінің9,10аяттарынегізболады: “Егермүміндерденекітопсоғысса,дереуараларынжарастырыңдар.Егерекіжақтыңбіріекіншісінеөктемдікжасаса,бастартқанжақпенАлланыңәмірінеқайтқандарынадейінсоғысыңдар.Егерқайтсаараларынәділдікпенжарастырыңдартуралықістеңдер.РасындаАллатуралықістеушілердіжақсыкөреді.Шынмәніндемүміндертуысқой.Сондықтанекітуыстарыңныңарасынқарастырыңдар”
Мұсылманелшілеріөзқызметтеріндетекқанаөздеріемес,сондай-ақсеріктерінде (партнер)әділдікпеншындықтыталапетеді.БұлҚұранның33-сүресінің1-аятынан келіпшығады“Аллағаақуалықістедекөпірлерменмұнафиқтарға бағынба.
Түзілгеншарттарғасенімділік(әділдік)мұсылмандипломатияларыныңабыройының қатарынажатады.Құранолтуралыбылайделінген:келісімшарттарыңдыадал орындаңдар,себебікелісімшарттарыңдыадалорындаңдар,себебікелісімшарттаржайлысұралады”Бұлқазіргітаңдадүниежүзідипломатиясыбасшылыққаалатын ежелгілатын–принципінесалды.
Мұсылманмемлекеттерініңдипломаттарыбөтенмемлекеттежүргенде,сондай-ақ мұсылманмемлекеттеріөзінеоккредитацияланғанмемлекеттердіңдипломаттарын қабылдағандамұсылманәлеміменмұсылманемесаймақтарбір-бірінтерең түсіну үшінбарлықмүмкіндіктердіжасайды.БұғанҚұранның49сүресінің13аятынегізболады:“Әйадамбаласы!Шүбәсізсендердібірер,бірәйелденжараттық. Сондай-ақбір-біріңдітануларыңүшінсендергеұлттар,руларқылдық”.
Иранмұсылманмемлекетімұсылманжәнемұсылманемесмемлекеттерменәрдайымдұрысдипломатиялыққатынастаболуғаұмтылған.ИранныңдипломатиялықтарихындаРосияныңПерсиядағыдипломатиялықөкілдіктіңбасшысыА.С.Грибоедовтыңөліміменбайланыстықайғылыоқиғаболған.
А.С.Грибоедовондағыарменияның3-азаматшасыныңөтінішібойыншаоларды отанынажіберугежәрдемкөрсетпекшіболған.Олардыөзмиссияларынаартынажасырмақболған.
ИранмемлекетіРесейгеөтінішбілдіріп,өздерініңшетелдипломатиялықөкілдерінің имунитетнормаларындәлелдеуретінде,РесейүкіметінеКаджарлар диностасияның қазынасының үлкендігіжағынан3-ші орын алатын әйгілі“шах” алмазын сыйға береді.
-Көптеген әдебиеттерде дипломатиялық құқықты коньсулдік құқықпен 1-тақырыпта біріктіріп қарастырады.Әринеолардыңарасындаұқсастықбар:Елшіменконсул әріптес болғандықтанбірведомствадажұмысістейді.Екеуідежеңілдіктермен иммунитеттердіпайдаланады,сондай-ақекеуідемемлекеттіңсыртқы қатынас органдарындажұмысатқарады.
Олардыңөзараайырмашылықтарытөмендегілер:
- -Елшісаясифигура.Олоккредитацияданөткенмемлекеттіңбарлықжеріндеөзмемлекетініңмүддесінқорғайды.Киконсульбергенмемлекеттіңбарлықмасштабындажұмысістемейді.Консулбарғанбірмемлекеттіңбірбөлігінде(аймағында),Консульдікокругшегіндежұмысатқарады.
- Егерелшіжалпысаясимәселелердішешсе,алконсулэкономикалықжәнеқұқықтыққызметкөрсетуфункциясынорындайды.
Жалпыдипломатиялыққұқықтытүсінуүшінсыртқысаясаттыңжәне дипломатияныңтүсінігінбілукерек.
Сыртқысаясат-бұлхалықаралықаренадамемлекеттердіңөзмүддесінқорғайтын ісәрекеттері.
Дипломатия–бұлмемлекеттіңсыртқысаясатынжүзегеасыратынсыртқы қатынастардыреттейтіноргандардыңжұмысы.
Дипломатиялыққұқық–сыртқыбайланыстаржасайтынмемлекеттікоргандардың мәртебесімен қызметтерін,яғниресмимемлекетаралыққарымқатынастардыжүзеге асырудыреттейтіннормалар.
Халықаралыққатынастаекіжақтыжәнекөпжақтыдипломатияболады.Оғансебебіекіжақтыжәнекөпжақтышарттардыңжәнеконвенциялардыңболуы.
Дипломатиялық өкілдік-бұл мемлекеттің шетелдегі елшісі басқаратын сыртқы қатынас органы.
Мұсылманмемлекеттерініңбарлығыдерлік18-сәуір1961жылдардағы дипломатиялық қатынастартуралыВенаконвенсиясыныңмүшесіболыптабылады. Мұсылманмемлекеттерініңкөпшілігіосыконвенцияныдайындауғадаатсалысқан.
Жоғарыдағыконвенциядажазылғандаймұсылманмемлекеттеріөздерініңдипломатиялықөкілдіктерінаккредитациялауүшіноккредитациялайтынмемлекеттеналдыналакелісімінсұрайды..Қабылдаушымемлекеттіңшенеуніктеріндеосынемесе басқа да дипломатиялық өкілді кері шақыру туралы өтініш беруге құқылы, сондай-ақ себептерін дәлелдеунемесекөрсетпеулерінедеболады.