Исламзаңдарындабарлықадамдардыңзаңалдындатеңдігі қағидасы қолданылады. Мысалы: ЛаписенКонституциясының5-бабындабылайделінген:
“Барлықадамдарзаңалдындатеңжәнетеңнегіздезаңменқорғанаалады”.Сондай-ақислам заңдарынасәйкескезкелгенадамқылмысыүшін жауаптылыққа тартылады.
Айыпталушыныңкінәсіздікпрезумпциясымұсылманқұқығыныңдәлелдеужүйесініңнегізгіпринципіболыпсаналады.ЖәнеКонтитуциядабекітілген.Бұлқылмысфактісінжәнеоныңнақтыадамменістелгеніндәлелдеуталапқылушыға(арызданушыға)жүктеледі.ОсыережеҚұранныңтөмендегіаятынанегізделеді:Егердекімөзініңайыптауындәлелдеуүшінтөрткуәгердікелтірмесе,ондаоған80ретдүресоғыңдар”
Мұхаммедпайғамбарбылайдеген:дәлелдеудіңауыртпалығыайыптаушығатүседі,алайыпталушыөзініңкінәсіздігіндәлелдеудеантберсеболғаны.
Судьяшешімшығарудадәлелдеудіңқайсытүрінесүйенукеректігіжайлыисламзаңгерлерініңарасындаәртүрліпікірбар.
- Шафиттік,ханафиттікжәнеханболиттікзаңгерлерікуәгерлердіңкөрсетпелерідәлелдеугежеткіліктіболадыдепесептелінеді.БұғансебепҚұрандакөпжағдайдаосындайкуәлердіңкөрсетпелерінегізгідәлелдерболуыкерек.
- Ал,бірқатарбасқазаңгерлер(ИбнТайлимя,Ибнал–КаиумжәнеИбал–Тарс)дәлелдеуүшінкуәгерлердіңкөрсетпелерішектелмеуікерек.ОлардыңпікіріншешындыққажетуүшінАллахжәнепайғамбар“дәлелдеу”түсінігіндебарлыққұралдардыесепкеалғандепсанайды.Осығанбайланыстыайыптаушыөзініңайыбыныңдұрыстығындәлелдеуүшінқажеттінәрсеніңбарлығынкөрсетутиіс.
Жоғарыдағыбіріншікөзқарастағытараптары-“азаматтықістердеқосымшадәлелдеулердіпайдалануғаболады,алқылмыстықісттердеайыпкердіңмойындауыменжәнекуәгерлердіңкөрсетпелеріменшектеледі”дейді.
Азаматтықжәнежалпықұқықбойыншасотшешімікуәгерлердіңкөрсетпелерінемесеқұжаттарғанегізделіпдәлелденеді.Бұлсудьяныңжекебіліміменжәнепайымдануынанегізделіпшешімшығаруынажолберілмейді.
Бірқатарисламзаңгерлердіңпікіріншесудьяшындықпенәділдіккежетуүшіналдыналаалынған(кездейсоқнемесеәдейі)мәліметтергесүйеніпшешімшығаруынқолдайды.
Осымәселегебайланыстыисламзаңгерлерініңкөзқарастарыүшкебөлінеді:
- Судьяғасотісінетиістіемесмәліметтердіпайдалануғатыйымсалынады.
- Судьяғаазаматтықнемесеқылмыстықістердіқарағандаалдыналаалынғанмәліметтергесүйенуге(негізделуге)рұқсатету.
- СудьяғаҚұрандыкөрсетілгенарнайықылмыстарғағанаалдыналаалынғанмәліметтергенегізделіпшешімшығаруғатыйымсалу;
Соныменқатаржұбайлардыңопасыздық(көзінешөпсалу)мәселесібойыншадасудьялардыңжекеөздерініңпайымдауыбойыншашешімшығаруғатыйымсалынады.Мұндайдаайыптаушытағылғанкүнәніңбарлығынажоққашығарса,судьяоғанайыптағаалмайды.
Тағылғанайыпқанегізболуүшін“дәлел”төмендегішарттарғасайболуықажет.
- Ақиқатжәнеанықболуықажет.Бұлшарт,егерайыпталушыайыптымойындағандадасәйкесболуыкерек.
- Дәлелдердіңсенімділігісотүкімішыққанғадейінкүшінқозғалтпауыкерек.Егеркуәгермойындауданбастартсанемесеайыпталушымойындауданбастартса,ондадәлелде,сотшешімідесенімдіболмайды.
- Дәлелдердіжеткізу-кейінгеқалдырылғаннемесекешіктірілгенболмауыкерек.Ондайболсаолкүдіктіболыпқалады.Мұндайшарттыңсақталмауыдәлелдіжарамсыздептануғанегізболады.
Исламзаңгерлерідәлелдіңкешіктірілуізаңдеп есептеуде төмендегі көзқарастар бар:
1)1-ай;2)6-ай;3)2-айғабайланыстысудьяныңөзішешіммерзімін белгілей алады.
БұлмерзімдердіҚұрандакөрсетілгеннегізгіқылмыстардыңбарлығынақолданады.Бірақмаскүнемдіктенбасқасын.
Исламсотісіндекуәгердіңсөзі(жауабы)“Куәлікетемін”депбастапөзініңкуәгерболғанынжәнеөзкөзіменкөргенінайтуышарт.Куәгерге,куәлікберуүшінзорлықкөрсетугеболмайды,бірақсебепсізкуәлікберуденбастарту.Діниміндеттібұзуделінген.