ЖалпыалғандаШариатілімікәләмменфикһілімдеріболыпекігебөлінеді. Кәләм–сенімжайындағыдогмалызжәнеүлгіболарлықілім,олдіннегіздерінанықтап,дәлелдепкөрсететінқағидаларменережелердентұрады.
Фикһ–(түсінік,білім,ғылым)–мұсылмандардыңазаматтықтұрмыстіршілігінеқатыстықағидаережелер
Фикһілімінемынадай4-бөлікқосылады
- Ғабидат–сенім,дінжайлыпрактикалықтүрдегіілім.(Намаз,ораза,қажылық,сияқтыт.б.)
- Ақудат–негізіненазаматтықістергеқатыстықағидаережелерді,міндеттемелермен оныңшарттарынтағыбасқалардықамтиды.Бұлжердеекіжақтың өзара келісіміталапетіледі.
- Айқаат–негізіненазаматтықістергеқатыстықағидаережелердіңішіндегіістерменкелісімдердіекіжақтыңкелісімінсізбірақадамшешетіндейәрекеттерді қамтиды.
- Ахкам–азаматтықтұрмыстіршіліктібүкілмұсылманәлемінеқатыстыәріоныорындайдыталапететінқағида–ережелер.Олар:тағамменас,аңаулау,куәлікберу,қылмысжайлызаңдар,жазалар,міндеттер,құнтөлеут.б.
Соныменшариаттыңжалпыжүйесітөмендегіше
Шариат
Кәлам Фикһ
Таухид; Набууат; Ғибадат; Айқаат;
Адалат; Шиад; Ақудат; Ақкам
Фикһілімініңжоғарыдааталғантөртбөлігіжинақталыпекібөліккебөлінеді:
- бөлімде“Ғибадат”дегенотпенсенімжайлыоқытудыңпрактикалықжолдары қарастырылады.
- Бөлімде3-кітаптантұратыназаматтыққұқықтанумәселелері.
Соныменшариат–мұсылмандардыңбарлықіс-әрекеттерінреттепотырады.Сондай-ақолмұсылмандардыңмінезқұлығына,ойлауобразынадаәсеретеді.Осығанбайланысты4-элементтіқамтиды:
- Исламныңдінинормалары.
- Мұсылмандардыңморальэтикасы.
- Абадат(негізгідіниміндеттер),мұсылмандардыңАлла-тағаламенара–қатынастарын реттейтіннормалар.
- Му,амалат–бұлмұсылмандардыңөзаражәнемұсылманеместерменарақатынастарыныңережелері.
Мұсылманзаңгерлерімұсылманқұрамындағынормалардыбірнешетоптарғабөледі:
- Құранжәнесунназаңдары:
- Басқақайнаркөздергесүйенеотырыпқалыптасқанисламқұқықтарыныңдоктринасы;
Құранда6000-нанастамсалттарбар.Олардыңтекқана500жуығымұсылмандардыңарақатынастарындақолданылатынтәртіптерболса,ал150жуығыкейінгідіниміндеттерментәртіптері.
МұсылманзаңгерлерініңпікіріншеМҚтәртіпережелердіңжалпынормаларынбекіткен,алқалғанмәселелергемұсылмандардыңөздерінебағдар(болжам)алуынамүмкіншілікболады.
МұхаммедпайғамбаржаңаҚҚемес,адамдардыңөмірсүруіүшінжаңатәртіпшығарды.Осытәртіпарқылымұсылмандарөмірдіңәртүрліжағдайларындақалай іс-әрекететукерекекендігінбіледі.
Уақытталабынасайқоғамдыққатынастардықұранменсуннаарқылыреттеумүмкіншіліктеріболмайқалды.СолсебептенVІІІ-ғасырдаосымәселелердішешумақсатындамұсылманҚұқықтарыныңмектептерінсалушызаңгерлерқолғаалабастады.БіртіндепкелекөптегенМҚнормаларыҚұранменСуннаныдоктриналықталқылаунәтижесіндепайдаболды.ҚҚнормаларыныңнегізгібөлігін мұсылманзаңгерлеріАллатарапынандепесептеп,олардымәңгілікжәнеөзгеріскеұшырамайдыдепқарастырады.
Мұндайтұжырымисламзаңгерлеріненақтышешімдерменшешіліпқойылғанмәселелерге(белгілішешімдерге)тиіспейжаңа(мәселелерді)ережелердіқалыптастырып,Мұсылманқұқығыныңнормативтікмазмұнынашуғаитермеледі.