Сабақтың жоспары:
- Пьесада суреттелген шытырман тартыстың оқиғалық желісі.
- Пьесаның негізгі кейіпкерлері –Абай шәкірттері.
- «Абай» трагедиясының идеялық-көркемдік мәні.
М. Әуезовтің Л. Соболевпен бірігіп жазған «Абай» трагедиясы – ұлы ақын жайлы алғашқы көркем шығармалардың бірі.
Драматургия — Әуезов творчествосының орасан бай саласы, қазақ әдебиетінің аса құнды асыл қазынасы десек, драмашының «Еңлік — Кебек», «Қаракөз», «Айман — Шолпан», «Түнгі сарын», «Қара Қыпшақ Қобыланды» секілді пьесаларымен бір қатарда «Абай» трагедиясы да бұрынғы бүкілодақтық драматургияның дүниежүзілік дәрежедегі классикалық үлгілерінің қатарынан орын алатын шығарма екендігін барша оқырман қауым мойындап отыр. 1939 жылы жазылған бұл шығарманың жазушының кесек туындысы «Абай жолы» роман-эпопеясын жазар алдындағы үлкен бір көркемдік ізденіс сатысының қызметін атқарғаны белгілі.
М. Әуезовтің «Абай» трагедиясын, ұлы ақын жайлы романдар жазуына оның Абай туған топырақтан нәр алып, жастайынан ақын өлеңдерін жаттап өсуі, есейген шағында үнемі қайталап соғып, Абай өмірбаянының бірнеше нұсқасын жазуы, сондай-ақ жалпы абайтанудан ұлан-ғайыр зерттеушілік жұмыстарын жүргізуінің көп пайдасы тигені даусыз.
Дүние жүзіндегі әдебиеттер тарихына қарап отырсақ, ең таңдаулы шығармалардың бәрі әрқашан терең тартысқа құрылады. «Абай» трагедиясында да едауір шындығының сан иірім сырлары ең әуелі қым-қуыт тартыс арқылы көрсетілген. Драмадағы тартыс, шындық пен образ тек қана кейіпкердің монологы мен диалогына негізделеді, әр сөз , әр сөйлем шындықты ғана емес, сол сөзді айтқан кейіпкердің мінезін де аңғартады. Әр адамның сөзі өзін танытуы шарт. Трагедиядағы Абайдың Айдарға қатысты айтқан қысқа, тұжырымды сөздері оның ұстаз ақын екенін айқын көрсетумен қатар, Айдардың кім екенін танытады.
Трагедияда Айдар Абайдың бірегей ақын шәкірті болып суреттелуімен қатар, ол Абай айналасындағы адамдардың ішінде озбырлардан қуғын көріп , басы шырғалаңға түскен, Абайдың жанкештілікпен күресуінің арқасында тірі қалса да, бәрібір кейін іштен шалған зұлымдықтың құрбаны болып мертіккен жан ретінде суреттеледі. Айдардың алыстағы жаудан емес, жақындағы бауыр Керімнің зұлымдығынан қаза болуы Абай үшін қаншалықты қасірет болғаны түсінікті. Айдар көзі тірісінде ұстазы Абай үшін қаншалықты қасірет болғаны түсінікті. Айдар көзі тірісінде ұстазы Абайға мінезімен, ісімен, асқан ақындық дарынымен қуаныш, жұбаныш әкелген, көп үміт күттірген, сүйеніш, медеу болған шәкірт.
Абай Айдарды шәкіртім ғана демейді, оны жас та болса өзімен тең қойып, ең сүйікті досым деп есептейді. Айдардың да ұстаз ағаға деген ілтипаты ерекше, сезімі кіршіксіз.
Пьесада бастан-аяқ көрінетін Абай шәкірті атанып жүрген тағы бір кейіпкер –Керім. Ол пьесаның алғашқы суреттерінде Айдар мен Ажарға арашашы топ Әйгерім, Көкбай, Мағауиялардың қатарында көрінеді. Айдарға шын жанашыр дос тәрізді.Абай алдында Керім өзінің Айдар туралы пікірін жасырын ұстағанымен, былайғы жерде оның ол жөніндегі шын пиғылы аңғарылып қалып отырады. Керім өзінің ойын жымын білдірмей, жан адамға сездірмей жүзеге асыруға шебер. Бұл жағына келгенде өзімен жең ұшынан жалғасып жүрген Оразбай тобындағылардан да оқ бойы озып кетеді. Драмалық шығармадағы тартысты күшейту, оқиғаларды шиеленістіру мақсатында қаламгер бұл кейіпкерді ойдан қосқан. Трагедиядағы ойдан алынған негізгі кейіпкер Айдар өмірде Абай айналасында ғұмыр кешкен ақын шәкірттерінің жинақты бейнесі.
²îëäàíûëàòûí ¸äåáèåòòåð òiçiìi
1.Ì.°óåçîâ Àáàé ²½íàíáàåâ.-À.,1995
2.Ê.Ñûçäûºîâ. ̽õòàðòàíóäû» áåéì¸ëiì áåòòåði-À.,1997
3.².̽õàìåòõàíîâ. Àáàéäû» àºûí ø¸êiðòòåði-À.,1991
4.Ñ.Áåêìûðçàºûçû ̽õòàðòàíó¹à êiðiñïå –Ø.,2000
5.Ç.Àõìåòîâ. Àáàéäû» àºûíäûº ¸ëåìi –À.,1995
6.Ø.Àéòìàòîâ. µñòàç òóðàëû ñ¼ç.À., “±ûëûì”,1997
7.Àõìåòîâ Ç.Àáàéäû» àºûíäûº ¸ëåìi.À., “Àíà òiëi”,1995
8.°áäi¹àçèåâ Á. Àñûë àðíà. Àáàé ä¸ñò¾ði æ¸íå ظê¸ðiì. À., “²àçຠóíèâåðñèòåòi”,1992
9.Ì.°óåçîâ Àáàé ìåêòåáiíi» àºûíäàðû.Àáàéòàíóäàí æàðèÿëàí-
áà¹àí ìàòåðèàëäàð.À., “±ûëûì”,1988
10.Ì.°óåçîâ. Àáàéòàíó ä¸ðiñòåðiíi» äåðåê ê¼çäåði.Îºó º½ðàëû. À.,
“Ñàíàò”,1977
11.Ì.°óåçîâ òà¹ëûìû. °äåáè ñûí ìàºàëàëàð ìåí çåðòòåóëåð.
(²½ð.ͽð¹àëèåâ Ð) À., “Æàçóøû”1987
12.Áåðäiáàé Ð. ̽õòàð øû»û. À., “±ûëûì”1997
13.ƽðòáàé Ò. Áåñiãi»äi ò¾çå. ±½ìûðíàìà-òîë¹àó. À., “Æàçóøû”1997
14.ظê¸ðiì ²½äàéáåðäèåâ.Øû