Сабақтың жоспары:
- «Абай жолы» романының 1-кітабында көтерілген негізгі мәселелер.
- 1-кітаптың оқиғалық жүйесіне сюжеттік талдау жасау.
- Абайдың азаматтық, ақындық жолының қалыптасу сатысы.
- Теориялық мәліметтер
М. Әуезов Абай жайлы романдарын жазу барысында ұлы ақынның әдеби ортасы мен ақындық мектебі жайлы мәселеге оралып, көпжылдар бойы зерттеу үстінде жинақталған ойларын, өзінше екшеп алған танымдарын көрсетуді мақсат етеді. Осыған байланысты ол 1944 жылы қараша айында Абайдың ақындық мектебі туралы тақырыпқа арналған 9 бөліктен тұратын тезис жазады. М. Әуезовтің бұл тезисті жазудағы мақсаты болашақ эпопеяның сюжеттік желісіне арқау боп өрілер Абайдың әдеби ортасы мен Абай маңына топтасқан өнерлі жастардың озық өкілдері ретінде ақын шәкірттер бейнесін жасауды жоспарлау еді.Абайдың ақындық мектебі туралы М.Әуезовтің ғылыми ой-пікірлерінің негізгі бағыттары осы тезистен айқын көрінеді.
М.Әуезовтің осы тезистегі ғылыми ой тұжырымдарын көркем шығармаларында қалай жүзеге асырғандығы жөнінде М. Мырзахметов: «… Бұрынғы зерттеулерінде көбірек қарастырып, ойға түйген Абай ақындығының айналасы жайлы ойлар төркіні соңыра эпопея желісіне әр қилы көркемдік тәсілдер арқылы сіңісе бастады. Әсіресе Абай мектебі немесе ақын шәкірттері жайлы ой тұжырымдары әуелі «Ақын аға» романында мол көрінді».
Ғалымның осы пікірлері кең түрде таратып айтуды қажет етеді. Шындығында Абай ақындығының айналасы жайлы мәселе М. Әуезовтің көркем шығармаларның желісінде орын алған .
Төрт томдық эпопеяны оқытудың (санаулы сағаттар ішінде ) ерекше маңызды әрі, қиын мәселе екендігі түсінікті. Сондықтан суденттерге, ең алдымен, эпопеяны өзін оқытуды ұйымдастыра білу керек.
Үлгі:
«Абай жолы» — І кітап
Бөлімдер : «Қайтқанда ». Басты оқиғалар:
а) Абай Семейден елге оралады.
ә) Қодар мен Қамқа өлімі
б) Абайдың ауырып қалуы, ақын Байтастардың Ұлжан мен Зереде қонақта болуы.
Негізгі кейіпкерлер: Абай, Ұлжан, Зере, Құнанбай, Қодар, Қамқа, Майбасар, Бөжей, Сүйіндік.
Эпопеяны қалай талдау керек. Эпопеяны талдау барысында кейіпкерлерді жеке дара қарастырмай, бас кейіпкер, эпопеяның алтын тұғыры-Абай мен оның заманы-феодалдық қоғаммен байланыстыра талдау шығарманың негізгі мәні, қасиеті, құдіретін сақтай отырып, түсіндіруге жол ашады. Талдауға былай келуідің басты себебі, эпопеяда сөз болатын барлық мәселелер Абайға келіп тіреледі, барлығы Абай айналасында, олар өмір сүріп отырған замана қайнауында жүріп жатады:
- Абай жолының қалыптасу сатысы.
- Абай, феодалдық қоғам және Құнанбайлар.
- Абай, феодалдық қоғам және Дәркембайлар, т.с.с., деп жүргізудің, білімділік, танымдық жағынан болса да, маңызы зор болмақ.Себебі не ? Біріншіден, «Абай»- тарихи роман. Бас кейіпкер- тарихи тұлға . Оның сомдалуы, ұлы ақын, демократ, гуманист, ағартушы дәрежесіне жетуі сол өзі өмір сүрген қоғаммен, оның өкілдерімен күресте қалыптасады, күресте толысады.
Эпопеяның әр кітабындағы негізгі оқиғаларды теріп жазып пайдаланудың тиімді жағын : төрт кітаптың негізгі-негізгі оқиғаларынан хабардар ету, естеріне түсіру, әсіресе, кейіпкерді талдау барысында оның көмегі зор болмақ.
Жазушының «Абай жолы» романында көтерген күрделі проблемалардың бірі-жер дауы. Романдыға барлық оқиға осы проблема маңында өрбіп, топталып, түйнделіп келеді. Романдағы оқиғалардың байланысы болып есептелінетін Қодар мен Қамқаның өлімі де, басқа даулар да жер мен қонысқа байланысты.
Жазушы осы оқиғалардың бәрін де өз орнына қойып, көркемдікпен баяндай отырып, тіршілік тұрмысы тікелей малмен байланысты болған қазақ халқының өткен өмірінің толық қанды әсем картинасын жасайды.
- Бақылау сұрақтары:
- «Абай жолы» романындағы көтерілген күрделі проблемалар.
- Романның 1-кітабындағы оқиға желісі.
- Жер дауы проблемасының суреттелу тәсілі.
- Абайдың азаматтық жолының қалыптасу сатысы.
- Абайдың әкесі Құнанбайға қарсы келіп, алғашқы азаматтық көрсетуі.
- Абайдың ақындық жолының қалыптасуы.
- Студенттің үй тапсырмасы
- «Абай жолы» романының 1-кітабындағы әр тарауға сюжеттік талдау жасау:
- «Қайтқанда»;
- «Қат-қабатта»;
- «Жолда»;
- «Шытырманда»;
- «Бел-белесте»;
- «Өрде»;
- «Қияда»
- Студенттің аудиторияда орындайтын тапсырмасы
- М.Әезовтің ұлы ақын жайлы жазылған «Абай жолы» эпопеясының 1-кітабына анализ жасау. Ондағы Абайдың азаматтық ақындық жолының қалыптасу сатыларын көрсету. Абайдың ақын-шәкірттері туралы жазылған зерттеу еңбектерімен және Абайдың өз шығармаларындағы ақын бейнесімен
— салыстыру.
- СӨЖ тақырыбына сәйкес жазылған
— баяндама;
— реферат;
— тестілік сауалнама.
7.Әдебиеттер тізімі
- Әуезов М. Абай Құнанбаев. – А., 1995
- Мұхаметханов Қ. Абайдың ақын-шәкірттері – А., 1991
- Бекмырзақызы С. Мұхтартануға кіріспе – Ш.,2000
- Ахметов З. Абайдың ақындық әлемі – А., 1995
- Абай Құнанбайұлы. Шығ. Екі томдық толық жинағы. А., «Жазушы» , 1995
- Абай. Энциклопедия. А., «Ата мұра» , 1995
- Айтматов Ш. Ұстаз туралы сөз. -А., «Ғылым», 1997
- Әуезов М. Абай мектебінің ақындары. Абайтанудан жарияланбаған материалдар. -А., «Ғылым» 1998
- Қабдол З. Әуезов. -А., «Санат», 1997
- Тоқтаров Р. Абайдың жұмбағы. -А., 1999
- Бердібай Р. Мұхтар шыңы. -А., «Ғылым» 1997
- Бердібай Р. Қазақ тарихи романы. -А., «Ғылым» ,1997
- Жұртбай Т. Бесігіңді түзе. Ғұмырнама – толғау. -А., «Жазушы» 1997
- Әуезов М. «Абай жолы» роман-эпопея. 4-томдық. -А., «Жазушы», 2000. 2003. 2007. 2006.