1.Бұлшық еттің шаршау механизмі.Шаршау биохимиясы.
2.Бұлшық ет жұмысы кезіндегі оттегінің маңызы.
3.Сүт қышқылын бұлшық еттерден аластату жолдары
Бұлшық ет жиырылғанда АТФ және креатинфосфат қосылыстарындағы макроэргиялық байланыстарда жинақталған энергия жұмсалады. Бұлшық ет жасушасында фосфагендер деп аталатын бұл заттардың концентрациясы біртіндеп кеми бастайды.Анаэробты жаттығулар жасағанда оларды орындау барысында АТФ 30-50,КФ 80-90 процентке кемиді.Аэробты жаттығулар жасағанда фосфагендер оншалықты азаймайды
Жұмысшы еттердегі анаэробты гликолиз процессі кезінде көп мөлшерде сүт қышқылы түзіледі сүт қышқылының түзілуі шаршаудың дамуына алып келеді.Шаршаудың дамуында жетекші рөлді көмірсу ресурстарының азаюы алады.Бұлшық еттегі гликоген тотығу процесстеріне ұшырайды.Осы кезде оның жиырылуына қажет энергия өндіріледі
.БҰЛШЫҚ ЕТТЕГІ ГЛИКОГЕН ҚОРЫ АЗАЙҒАНДА ЕТ ТАЛЫП , ШАРШАП ЖҰМЫС ІСТЕУГЕ ҚАБЫЛЕТСІЗ БОЛЫП ҚАЛАДЫ
Бұлшық етерде көмірсулардан басқа майлар датотығып оны энергиямен қамтамасыз етедіНерв жүйесі энергия көзі ретінде тек глюкозаны пайдалана алады ,майларды пайдалана алмайды.
Сондықтан бауырдағы гликоген азайған сайынглюкоза мөлшері азайып , нерв жүйесі көбірек шаршайды.
Бұлшық ет жұмысы кезінде организмнің оттегі қоры фосфагендер,көмірсу мен майлар жұмсалады,жұмыстан соң олардың орнына қайта келуі жүреді .Бұл орнына қайта келупроцесстері жұмыстан кейін оттегіні көбірек пайдаланудан көрінеді.Бұл процессті оттегілік қарыз деп атайды және бұл теорияның авторы А.Хилл деген ғалым болып табылады.
Оттегілік қарыз дегеніміз -бұлшық ет жұмысы кезінде жұмсалған энергия шығынын өтеу үшін және сүт қышқылын жою үшін жұмыс алдындағы күймен салыстырғанда организмнің оттегіні көбірек пайдалануы
Оттегі бұлшық етте миоглобин белогымен байланысқан күйде боладыБұлшық еттердегі оттегі қоры өте аз . 1кг бұлшық ет массасында11 мл ғана оттегі болады және жұмыс барысында ол тез жұмсалады.Бірақ жұмыстан кейін ол тез орнына келіп отырады
Жұмыстан кейін орнына келу процесстері кезінде жұмысшы еттерден сүт қышқылын жою жүзеге асады.
Сүт қышқылын жоюдың организмде негізгі 4 жолы бар.
1.СО2 мен суға дейін тотықтыру
2.Бұлшық еттерде немесе бауырда гликогенге айналдыру.
3.Белоктарға айналдыру
4.Несеп және термен шығару
Лекция 15 Тақырып:Физикалықжаттығуларменспортпенайналысукезіндегітамақтанудыңбиохимиялықнегіздері .
1 . Тамақтанурационы – энергияшығынынөтеужолы ретінде
2 . Белоктар , майлар , микроэлементтердіңмаңызы .
3 . Витаминдержәнеқосымшатамақтануфакторлары .
Тамақтану — физикалықжүктемемелеркезіндегіорганизмініңпластикалықжәнеэнергетикалықшығынынөтеудіңжәнежұмысқабілеттіліктіорнынакелтірудіңбірденбірмаңызытабиғишарасыболыптабылады .
Қазіргізамангыбелоктытамақтанутеориясыбойыншақалыптытіршіліктеріменжұмысқабілетілікүшінадаморганизмінежұмсалғанэнергияшығыныынөтейтіндәрежедетағамөнімдерітүсіптұруыкерек
құрамындағы қоректік заттармөлшерітуралытаблицаларжеткіліктіосыларды пайдаланаотырыптренер мендәрігержаттығунемесежарыскезіндегітағам рационын жасай алады.
Спорт жарыстары кезінде ауыр жүктемелер болғандықтан тағам калолриялығын қалыпты кездегіге қарағанда 5-10 процентке ұлғайтып қабылданатын сұйық мөлшерін 0,5 – литрге көтеру керек белок құрамындағы глутамин қышқылы метионин,холин жарыстан кейін организмнің тез қалыпқа келуіне септігін тигізеді.
Глутамин Қышқылы сүтте.бидайда,тарыда көп болады.Метионин сүтте ,тарыда ,бауырда,сиыр етінде көп болады.Ал холин сиырдың піскен бауырында тілінде ,жұмыртқаның сарысында, сояда,бұршақта жәнее көптеген өсімдік текті азықтарда көп болады.
Тағам құрамында 20-25 проценттен артық май болса қарында оның қорытылуы қиындайды.Сондықтан жарыстың алдында жарыстан бір – екі күн өткенде жануар майларын тағамда шектеп көбінесе өсімдік майларын және көмір суларды көбірек қолданған жөн.Мұндай кезеңдерде оңай қорытылатын көмірсуларды мыс:жеміс жидектерді ара балын тағамға көбірек қолдану керек.
Кальций,фосфор ,натрий,магний,темір элементтері бұлшықеттерде мида,жүректің бұлшық етінде өтетін процестерді реттеуде ферменттер витаминдер түзілуде оттегі тасымалдауда және басқада физиологиялық процестерді реттеуде үлкен роль атқарады. Спортшы қатты терлегенде әсәресе ыстық күндегі жаттығу мен жарыстарда пайдаланатын ас тұзының мөлшерін 5-7 граммға өсіру керек.Егерде спортшының тамыры тартылып қала берсе арнайы тұзды таблеткалар қабылдауы керек.Тағам тез сіңу және оңай қорытылу үшін сорпалар,шырындар аса пайдалы.Ішек микрофлорасын қалпына келтіруде ашыған сүт тағамдары және апельсин қабылдану керек.Тамақты тәулігіне 3-4 рет жаттығу немесе жарыстан кейін 1,5-2 сағаттан кейін ғана қабылдау керек.Тағам құрамындағы биологиялық бағалы заттар аз мөлшерде ғана болады.Сондықтан мұндай заттар аз көлемінде жинақталған препараттар қолданылады.Әсіресе витаминдер жетіспеушілік жиі байқалады.Бірақ жыл он екі ай витамин препарттан қабыфлдаған да зиян.Аэровит ,ундевит,декамивит,макровит сияқты комплексті виьтаминдарді ауыр жаттығулар мен жарыс кездерінде екі – үш апта тәуліктік қажеттіліктің жартысындай мөлшерде қыс көктем айларында қабылдаған өте тиімді.Организмнің пластикалық және энергетикалық ресурстарын тез арада қалпына келтіру үшін арнайы жеңіл қорытылатын тамақ препараттары қолданылады.Оларға концентірленген белок препараттары (протейн) көмірсу минерал тұздары витаминдермен байытылған ауыстырмайтын амин қышқылдары препараттары жатады.
Өте ауыр жүктемелер кезінде мысалы марафондық жүгіру кезінде спортшыларға глюкоза,инверттелген қант,жеміи шырындары немесе арнай сұйық қоспалар беріледі.Ауыр жүктемелерден және жарыстардан кейін жұмыс қабылеттілікті орнына келтіру үшін формокологиялық препараттарда қолданылады.Бұл препараттарды әсер етуіне байланысты 6 топқа бөледі.
- Пластикалық препараттар
- Энергетикалық препараттар
- Адаптогендер (организмнің тонусын қалпына келтіретін заттар мыс:женьшень,элеутерококк)
- Орталық жүйке жүйесіндегі қозу мен тежелуді реттейтін препараттар
- Қан жасалуын күшейтетін препараттар
- Маз сұйықтық түріндже бұлшық еттерге сылап жағатын препараттар
Тамақтану — физикалықжүктемемелеркезіндегіорганизмініңпластикалықжәнеэнергетикалықшығынынөтеудіңжәнежұмысқабілетіліктіорнынакелтірудіңбірденбірмаңызытабиғишарасыболыптабылады .
Қазіргізамангыбелоктытамақтанутеориясыбойыншақалыптытіршіліктеріменжұмысқабілетілікүшінадаморганизмінежұмсалғанэнергияшығыныынөтейтіндәрежедетағамөнімдерітүсіптұруыкерек .
Спортғылымындағыәртүрлітүрліфизикалықжүктемекезіндегіэнергияшығыныжәнестандарттытамақөніміндегіқұрылғы