“Алға қарыс бассаң бас,
Сүйем кейін шегінбе!
Әдет жоқ ондай тегінде!”
(лейтенант Көшеков)
Қатысушылар:
Жүргізушілер, жасөаспірім жне қыз бала, көркемсөз оқушы ( Ұлы Отан соғысы жылдарындағы әскер киімін киген бала)
Хор немесе вокалды топ
Театралды топ
Бишілер тобы
Безендірілуі: Көріністер барысында хор сахнаның артқы жағында тұрады. Жүргізушілер алдыңғы жақта сол жақта, көркемсөз оқушы оң жақта тұрады. Театрландырылған көріністер және билер сахнаның ортасында көрсетіледі.
Эпизодтардың аттары жабық пердеде көрсетіледі. Кейбір музыкалық үзінділер аудибаспадан ойналады. Әндер хордың орындалуында беріледі.
АЛҒЫ СӨЗ
Перде жабулы. Сахнада жүргізушілер: жасөспірім мен қыз бала, көркемсөз оқушы
Бала: Уақыт тарих бетін парақтайды. Күн тізіліп, ай алмасып, зыимырап жылдар өтеді. Ешбір уақыт ұзақтығы, мерзім межесі көмескіленіп “көзден таса, көңілден ұмыт, қалдыра алмайтын жылдар, оқиғалар болады. Сондықтан халық соғыс әкелген қайғы-қасіретті, миллиондаған адамның өмірін қиып, өркениеті кейінге қайтарған, адам қолымен жасаған ұлы құндылықтарды талқандаған қантөгіс, сұрапыл соғысты ешқашан ұмыта алмайды. .
Қыз бала: Иә, соғыс өзінің сұмдықтарын бүгінгі күнге дейін ұмыттырар емес. Ұлы Отан соғысының жеңіспен аяқталғанына міне, 60 жыл болды. Бірақ, сол жылдар жаңғырығы адамзат жүрегін әлі сыздатуда. Иә, уақыттың тарих атты өз төрешісі бар.
Бала: « Ер өлсе де еңбегін ел өлтірмес.
Неше мың жыл өтсе де тарих білмек,- деп Сұлтанмахмұт жырлағандай бүгінгі өміріміз үшін құрбан болған ерлеріміздің ешқашан естен шықпайды, ұмытылмайды. Біздер соғыс қайаланбауы үшін, оның сұмдықтарын ұмытуға еш құқымыз жоқ. Біздер сол кезде біздің өміріміз үшін жанын қиған солдатты ұмытуға құқымыз жоқ. Біздер барлығын есте сақтауға міндеттіміз…
Көркемсөз оқушы: Соғыс не? Арпалысқан өлім-өмір,
Тұрса ағаш, сынса отын, жақса көмір.
Өлім мен өмір батыр алысқанда,
Бұрқылдап қызуына қайнар темір.
Соғыс не? Соғыс апат, соғыс соққы,
Ол соқса шығарушы бұрын жоқты.
Ол дауыл, күш мұхитын тасытады,
Елетпей азды –көпті, ашты-тоқты.
Соғыс не? Соғыс елдің сыны,
Ел емген қазыналы жердің сыны.
Адалдың арамменен айғақшысы,
Төгілген керек үшін тердің сыны.
Соғыс сұмдық атадан бала айырылған,
Біреуін қан, біреуін ар айырған.
Гүл бақшам бөлектеліп мен де кеттім,
Дінесім, Шаһмұрат, Анарымнан.
Соғыстың жоқ ешқандай тамашасы,
Бір өлім, мың өлімнің арашасы.
Соғыста өлім құлап, өмір жеңер
Оны сезбес пікірдің аласасы. (Қ.Әбдіқадыров «Соғыс»)
Қыз бала: Сонымен, Ұлы Отан соғысының кейбір беттерін парақтақ және барлығын есімізге алып көрейік:
1941 жыл 22 маусым… СОҒЫСТЫҢ БАСТАЛУЫ
Перде ашылады. Сахнада мектеп ауласының көрінісі. ( «№ 20 мектеп» деген маңдайша жазу және «Жолың болсын, жас түлек!» деген жазуы бар плакат, ағаштар, гүлдер» И.Дунаевскийдің «Мектеп вальсын» әуенімен бірнеше жұп мектеп бітіушілер би билеп жүреді. Қыздар ашық түсті ұзынырақ көйлекте, кейбіреуі мектеп формасымен жүреді, балалар – ақ көйлек және сұр шалбарда. Музыка тоқтағанда билеп жүрген жұптар сахнаның ар жағына жасырынып қалады)
Көркемсөз оқушы:
(«Тыңдаңыздар, тыңдаңыздар! Сөйлеп тұрған Москва! Бүгін, 22 маусым күні таңғы сағат төртте неміс басқыншылары Кеңес Одағының мемлекеттік шекарасын басып кірді…» Дауыс баяулай бастайды. Хордың орындауында «Священная война» әні орындалады.)
Көркемсөз оқушы:
(Сол жақтағы перденің ар жағынан қыздар сол киімдерімен, балалар гимнастеркалы, пилотка киген, иықтарында жол-азық салатын қаптарымен шығады. Барлығы ақырын басып сахнаның ортасына келеді. Қыздар алыстап кетіп бара жатқан жігіттерге қол бұлғап қала береді.Осы кезде Б.Окуджаваның «До свидания, мальчики» әнінің бірінші куплеті орындалады.)
Жасөспірім: Неміс басқыншыларына қарсы сұрапыл да қорқынышты, қаһарман соғыс басталды…
Қыз бала: Соғыс кеңес халқының Отанына, жеріне, еліне деген сеніміне, қаһармандығына, шыншылдығына және мейірбандығына, батылдығына және ержүректілігіне, төзімділігіне сын болды.
(Перде жабылады)
МОСКВА ТҮБІНДЕГІ ШАЙҚАС
Көркемсөз оқушы:
Аламын деп Москваны
Дұшпан зулап демігеді
Соған бәлкім, асығады
Соған бәлкім желігеді
Мұндай жойқын арпалысты,
Кім бар көрген бұрынды-соң.
Шамырқанды, қасарысты
Беріспеді болаттай сом.
Батальон,
Батальон.
(Е.Әукебаев «Батальон»)
Жасөспірім: Неміс фашистерінің шапшаң басып алу әрекетінен 1941 жылдың күзінде Москва қаласына үлкен қауіп төнді. Сол кездегі Кеңестер Одағының астанасынын қорғау үшін, қаланың барлық тұрғыны дерлік қолдарына қару алып жауға қарсы тұрды.
Қыз бала: Бірнеше мыңдаған халық жасақтары құрылды. Москва халқы, негізінен әйелдер мен балалар қолдарына күрек алып танк жолына кедергі жасау үшін қазылған орлар, траншеялар, жер асты үйлерін, бекіністер салды. Аштық пен суыққа, жаудың оғына қарамастан бірнеше жүздеген километр орлар қазылды.
Жасөспірім: Жеңіс күні! Бұл күн сонау қырық бірінші жылдың желтоқсанында Москва түбінде қар жамылған далада бір табан кейін шегінбей, астанаға жауды жібермегендер үшін қандай алыс еді…
(Священная война әнінің әуені баяу ойналады)
Көркемсөз оқушы:
Оқып көр Москваның шежіресін,
Кетірген кердең жаудың кежіресін.
Баукеңдей ер қолбасшы қалар ма естен,
Тапты ол тар қыспақта не бір шешім.
Оқып көр Москваның шежіресін,
Көз алдыңа елестер не бір есім.
Оның бірі Сізге аға, Сізге іні,
Еске алшы, ет бауырың елжіресін.
Мол тартқан қан майданның ғаламатын,
Жаттатқан сұм жауға да қазақ атын.
Жан аға, жақсы аға – бетпес баға,
Кім сүймес Бауыржандай азаматын.
(Т.Әбішұлы «Абзал аға»)
Жүргізуші: Бұл өлең шумақтары Москва түбіндегі шайқаста қол бастап, ерекше ерлік көрсеткен қазақтың батыр ұлдарының бірі Бауыржан Момышұлына арналған. Орыстың белгілі жазушы А.Бек 1944 жылы Москва шайқасын суреттеу, көпшілікке көркем әдебиет тілімен насихаттау мақсатымен «Арпалыс» («Волокаламск тас жолы») кітабын жазған болатын. Бұл кітаптың незізгі кейіпкері Б.Момышұлының және 28 панфиловшы батырдың жанқиярық ерліктері тамаша суреттелген. Кейін Бауыржанның өзі «Москва үшін шайқас» повесі де осы тарихи оқиғаға арналған.
Қыз бала: Олар 28 еді! 1941 жылдың 16 қарашасында немістер Москваға Волокалам бағытында ұрысқа шықты. Дубосеково разъезіндегі 1075 –атқыштар полкі 4-ротасының 2-взводы тұрған бекініс шебіне жаудың 30 танкісі шабуыл жасады. Ротаның саяси жетекшісі В.Клочков басқарған взвод жауынгерлері –барлығы 28 адам төрт сағатқа созылған ұрыста жаудың 14 танкісін қиратты. .. Соғыс тарихында асқан ерлікті бейнелейтін бұл ұрыста 28 панфиловшының 23-і қаза тапты. 28-дің 22-сі қазақстандықтар еді.
Жасөспірім: Соғыс ждылдары-ақ қазақстандық бес әскери құрамаға гвардиялық деген құрметті атақ беріліп, олардың туларына әлденеше ордендер қадалды. Олардың жауынгерлерінің ерлігі аңызға айналды. Соның ішінде атақты панфиловшылар дивизиясы бар. Оның құрамынан шыққан батальон, кейіннен дивизия командирі болған Бауыржан Момышұлының, Мәлік Ғабдулиннің есімдері соғыс тарихынан мәңгілік орын алды.
Көркемсөз оқушы:
Орыс, қазақ, қырғыздан
Құрылған бұл шағын топ.
Жауға үрей туғызған
Жайпап түсер жалын боп.
Даңқ қосып даңқына,
Сұрапылға төтеді.
Борыштарын халқына
Ерлігімен өтеді.(Е.Ерботин)
(Хордың орындауында әні Ә.Еспаевтың, сөзі: Ғ.Қайырбековтікі «Жиырма сегіз» әнін орындайды)
Жасөспірім: Жеңіс күні! 1418 тәулікке созылған азаттық күрестің соңғы күні! Аспан көгін салюттер шұғылаландырған, құшақтарға көктем гүлдері толған көптен күткен ұлыстың ұлы күні! Бірақ Ленинград іргесінде блокаданы кеудесімен қорғағандар үшін бұл күн әлі сондай алыс еді…
(Жамбылдың портреті көрсетіледі)
Көркемсөз оқушы:
(Көркемсөз Жамбыл өлеңін оқып жатқанда Д.Шостаковичтің «Жетінші симфониясы» баяу ойналып тұрады)
Жасөспірім: Сол кездегі ауыр жағдайға қарамастан, 1941 жылдың 7 қарашасында Қызыл алаңда әскери шеру өтті. Әскери шерудің өтуі әскерлерді де, Кеңес халқына патриоттық рух берді.
Қыз бала: Бұл әскери шеру жауға үлкен соққы болды. Өйткені, Москваға бірнеше километр жерде жауы тұрған халықтың әскери шеру өткізуі, ол халықтың жеңілбейтіндігін, астананың қорғанысының мықты екенін дәлелдеген еді.
МАЙДАНДЫ ДЕМЕГЕН ҚУАТТЫ КҮШ
(Н.Богословскийдің «Темная ночь» әнінің әуені)
Көркемсөз оқушы:
Жігіт кетті майданға,
Тал бойында бес қару.
Айырылғанға арманда
Қалды артында жас ару.
Жас жүрегі біртүрлі
Алқымына тығылып,
Алғашында бір тұрды
Қалам ба деп жығылып…
Жоқ! Жығылып қалмады,
Қайраттанды, ширады.
Аттанған соң алғаны,
От басына сыймады.
Көңілін тартып көп еңбек,
Кетті егіннің басына:
Күнде көмек берем деп
Майдандағы досына…
(Ғ.Орманов “Жар жалауы”)
Жүргізуші: Соғыс кезінде оқ атылмады демесе, ауылдағы тіршіліктің қиындығы майдандағыдан кем болған жоқ. Аналар мен балалар, ақ сақалды аталар бәріне төзді. Соғыс ауыртпалығының куәсі болған әжелеріміз сол күндерді былай деп еске алады:
Көркемсөз оқушы: «Барлық ауыртпалық әйелдердің мойнына жүктелді. Сол күндерде бел шешіп демалған сәттер есіме түспей тұр. Таңның атысынан, күннің батысына дейін ферманың жұмысымен айналысамыз. Қолымнан бұл жұмыс келмейді дейтін сөз болмайды. Кешке жақын сығырайған керосин шамының жарығымен әскерлерге арнап шұлық тоқимыз. Солардың қан кешіп жүргендері есімізге түскенде, шаршағанымыз ұмытылып кетеді. Қанша қиындық көрсек те біз ел ішіндеміз ғой деп шүкірлік ететінбіз.»
Жасөспірім: өзіне жүктелген міндеттің жауаптылығы мен қажеттілігі әрбір әйелдің, қарттың, баланың жігерін ширата түседі. Соғыс жағдайы қаншалықты ауыр болғанмен әрбір жұмысшы мен әрбір ауыл адамы өзінің шама-шарқынша сағыстағы жауынгерлерге көмектесуді өздерінің ең бірінші, негізгі және ең басты борышы деп санады. Еңбек ерлігі… Бұл Ұлы Отан соғысының ерекше беттерінің бірі.. Жұмысшылар тәулік бойына дерлік заводтарда қару, техника жасады, әскерлерге киім тікті. Сол кездегі халық аузындағы ең негізгі ұран «Бәрі де майдан үшін, бәрі де жеңіс үшін» еді. Станоктың жанында 12-14 жасар балалар жұмыс істеді.
Қыз бала: Ауыл адамдарының жіберген сыйлықтары біздің майдан шебіндегі жауынгерлеріміздің жан-дүниесін қатты тебіретті. Бұл сыйлықтар ауыр соғыс күндерінің өзінде оларға ауыл мен майданның мызғымас бірлігін еске түсірді, оларға ұлкен моральдық қолдау болды…
Көркемсөз оқушы: «Қымбатты жолдастар! Сіздер жіберген сыйлықты алғанда қандай теюбіреністе болғанымызды тілмен айтып жеткізу қиын. Майдан жағдайы ауыр. Нарядтар жарылып, пулеметтер сақылдайды. Осындай күндерде күтпеген жерден елден алған аппақ матаға ұқыпты оралған пакеттердегі жұпар иісті папиростар… Осы сәт жүректерге үлкен сүйіспеншілік сезімі құйылдыады. Сенімді тылдың соғысып жатқан армияның алдыңғы бөлімдерімен берік байланысын ойлағанда, кеудені мақтаныш сезімі кернейді…!»
Жасөспірім: Соғыс жылдары ауыл адамдарының еңбектері өте ауыр еді. Адам, техника, ат-көлік, азық-түлік жетіспеді. Бірақ, осы қиыншылықтың бәрін ана мен балаға, ақ сақалды қарттарға қайыспай көтеруге тура келді…
(Шымылдық жабылады)
МАХАББАТ ТУРАЛЫ
Көркемсөз оқушы: Өзің де асыл десе асыл едің,
Сен қашан қиындыққа жасып едің?!
Талайлар Отан үшін жанын қиды,
Артық деп қорқақтықтан батыр өлім.
Менің де мақсатым сол алға қойған,
Кек алу, дұшпаныма салып ойран.
Тегінде құрбандықсыз жеңіс болмас,
Қашаннан қатал заңы қанды майдан…
Әрине, мен де өмірді бағалаймын,
Күтемін жақсылығын туар айдың.
Ұйықтасам Жеңіс күнін мерекелеп,
Түсімде туған жерді аралаймын.
Бұл түс те өңге айналар етсек төзек,
Жүрекке «Жеңіс» деген орнап сезім-
Барамыз жауды қуып өз жеріне
Күн жақын оралатын Қарақозың. (Қ. Әбдәлиев«Сүйген жарға», 1942 жыл)
Жасөспірім: Соғыс! Бұлқантөгіс, ерлік, өлім ғана деген емес. Соғыста мейірбандылық, батырлық, қайырымдылық та болды… Алыстағы жақындарының маххабаты майдан күндерін аз уақытқа болса да ұмытуға көмектесіп, ерік-жігер беріп отырды. (Землянка әні орындалады)
Қыз бала: Соғыс адам баласының бір-біріне деген түсінушілігін, сүйіспеншілігін ұмыттырмады. … Соғыс алдындағы бақытты өмірі, туған-туыс, сүйіктісінің қолдауы оларға өте қажет еді…
(Перде ашылады. Сахнаның шетіне таман қолында қарындашы мен қағазы бар әскери адам өзінің әйеліне хат жазып отырып ойланып кетеді. Сахнаға гимнастеркалы, жалаң бас жауынгер және жеңіл ақ көйлек киген, қолында бір шоқ гүлі және домбырасы бар қыз шығып екеуі сахнаның ортасында кездесіп, қыздың қолынан домбыраны алады. Қыз біртіндеп жігіттің қасынан алыстап кете береді. Жігіт алыстап бара жатқан қызға қол бұлғап тұрады да, Қ.Аманжоловтың «Дариға сол қызын» орынайды. Ақ көйлек киген қыз бен ақ шалбар, көйлек киген жасөспірім жігіт билеп жүреді. Муызыка тоқтағанда әскери адам тақпақ оқиды.)
Жауынгер:
СТАЛИНГРАД ҮШІН ШАЙҚАС
Көркемсөз оқушы:
Отан үшін! Жеңіс үшін!
Деп содаттар салып ұран,
Көтерілді атакаға,
Оққа қарсы жауып тұрған.
Сол мезгілде бір жауынгер,
Шойырылды ма, сүрінді ме,
Көкірегін қолмен басып
Құлады, сәл жүгірді де.
Жығылды ол, жығыпты оқ,
Ақты қаны ердің жерге.
Жеткені ме арсыз ажал,
«Тағы бір жеңдім» дер ме?
-Жоқ, жоқ! Ажал, қателестің,
Әлі бойда қайратым бар!
Әлі де мен соғысамын!
Қайратым бар, айбатым бар!
(Ж.Молдағалиев «Екеуін де көтерді ол»)
Жасөспірім: 1942 жылдың жазының ортасында жарты жылға созылған тарихи Сталинград қырғыны басталады.
Қыз бала: Сталинград қаласына миллиондаған бомбалар жарылып, фашистердің үлкен армиясы жұмылдырылды. Дегенмен, жаралы, отқа күйген қала жаумен шайқасын жалғастыра берді.
Көркемсөз оқушы:
Нүркеннің ерлігі мен айбын-даңқын
Жырлайды домбыра алып ауылда ақын.
Есімі ескірмесін, ен даланың
Сөнбейтін алауындай лауылдасын.
Отырып самолеттіғ рулінде,
Самғаса көк аспанның бір өрінде.
Ілескен ұшарында тілектес боп,
Арқаның ескек желі жүрер бірге,
«Қазақтың жас жігіті көкті қалап,
Қалайша дәл осындай бітті қанат?»
Деген ой басына оның келе қалды,
Орманнан күн асқанда тік сағалап…
…Қаптаған штурмовик қырпып өтіп,
Қалады аспанға атқыш сыр-сыр етіп,
Танктер колоннасын қуып жетті,
От шашқан айналасын күркіретіп.
Нұркеннің машинасы осы жерде,-
Селк етті шығар шақта тосын өрге
Тынысы тұншыққаннан тарылғандай,
Икемі келмей қалды жосуға енді.
Самолет жанып тұрған шүйілерде,
Жауының төбесінен түйілерде.
Құрыш қол қатып қалып, дәл нұсқады,
Фашистік колонна жиын жерге.
Гүрс еткен жарылыстың үні естілді,
Көрсетті қызыл жалын бұл екпінді,
Желбіреп қызыл тудай қайсар жанның
Жеңісін жарлағандай үдеп тұрды!… ()1942жылы 19 желтоқсанда Сталинград түбінде ерлікрен қаза тапқан Нүркен Әбдіровке қайтыс болғаннан соң Кеңес Одағының Батыры атағы берілді.
ДЕМАЛЫСТА
Көркемсөз оқушы: Сағынышты қам көңілмен ұласып,
Күз аспаны бірде күңгірт,
Бірде ашық,
Қыршын қазақ отыр окоп ішінде,
Ән серігі – домбырамен сырласып
Сағынғаны Сарыарқаның өлкесі,
Сағынғаны Алатаудың өркеші,
Сағынғаны Ақжайықтың толқыны
Сағынғаны кербез сұлу еркесі (М.Әлімбаев «Бір жас қазақ»)
(Перде ашылады. Орман ішіндегі алаңқайда жауынгерлер – командирлер, солдаттар, мейірбикелер біреуі жерде жатыр, екінші түрегеп тұр, кейбіреуі ойланып отырады (театралдық топ). Барлығы Ұлы Отан соғыс жылдарындағы әскери киім киген. Орталарында тұмар үстінде қолында домбырасы бар гимнастеркалы басы таңылған жас жігіт отырады. Ол алыстағы Ұзынағаштан келген хатты шолып, оны оқып отыр… Бұл жауынгер жігіт ұлы Жамбылдың баласы Әбіл болатын.)
Жауынгер: («Дариға сол бір қыз» әнінің әуенімен)
«Жарығым! Сен өз достарың туралы жазыпсың. әрине, олардың бәрін біле бермеспін, көбінің жүзін де көрмеген шығармын, әйтсе де олар да өзіңдей ет-жақыным сияқты болып кетті. Мен олардың ерлігінен көз алмай қадағалаудамын. Әрдайым абыройлы болсын бәрі. : Біздің ата-бабаларымыз да қатты айқасты көп өткізген басынан. Батырларымыз бойынан бес қаруын тастамай, айлары мен жылдарын жорықта өткізген. Дені сау, дәті берік жігіттерге соғыс ауыртпалығы сөз бе екен.
Біздің ержүрек жігіттерге ақ басты Жамбылдан сәлем айт. Абыройлы болыңдар, ұлдарым, сендер Отанға, партияға адал қызмет етіп жүрсіңдер, мен бәріңе де ризамын. Ердің ерлігі, жігіттің жігіттігі сыналар шақ бұл.
Әттең, кәрілік! Әйтпесе, үйде отырар ма едім мен? Баяғының батырындай желеулі найза қолға алып, сауыт –сайман асынып, майданға мен де бармас па едім. Менің айтарымосы еді. Мен сендермен біргемін. Жеңіс тез келіп, туған ауылда жолығатын болайық. Әкең Жамбыл»
Жасөспірім: Ауыр шайқастардан кейін жауынгерлерге соғыстың ауыртпалығына төзу үшін аз да болса демалыс керек еді.
Қыз бала: Әрине, жауынгерлер ертең алдарында өлім күтіп тұрғанын білді. Дегенмен, соғыста әзіл-қалжың, ән-мен күйді ұмытылмады.
Көркемсөз оқушы:
Айтып болды дүние талай әнді,
Аспан жүзін таң алды, арай алды.
Жетсек деген бір сөзбен ел оянды.
Төрт жыл бойы жел соғып, дауыл келді,
Қала көрді қиындық, ауыл көрді.
Жеңіс, Жеңіс! Әке мен оның ұлын
Кездестірмей қойғаның ауыр болды.
Менде шықтым көшеге қарап елге,
Есікбай қарт ер салды қарагерге.
Жеңіс! Жеңіс! Анамның көз жасы юоп,
Тамып түсіп жаттың сен қара жерге.
Састырды ғой сол төрт жыл сабырлыны,
Сарғайды ғой, ананың сағым мұңы.
Келмейтінін әкемнің біліп анам,
Зар жылаған екен-ау со бір күні…
Қуанышқа кетті бір толып менен,
Желік басқа бүгінгі, көрік бөтен.
Тойға бардым мен мәз боп өз әкемді
Көрмеймін деп мен ойлап көріп пе екем.
Қандай ауыр болсаң да Жеңіс едің,
Аялайды арманың мені сенің.
Аямайды кәмпитті, береді аға,
Бәрін билеп ап кетті тегі сенім.
Бір жыр қалсын сонау бір ауыр кезден,
Әдет өзге ол кезде, ғұрып өзге.
Баққа сендік келетін көп кешікпей,
Бәрімізге қарайтын жылы көзбен.
Шуақты күн, мөлдір көл, мөлдір дала,
Шын бақыттың келгенін сендірді аға.
Жеңіс күнін тойлады біздің ауыл,
Өз әкесін ойлады әрбір бала.
Уақыт өзі бағасын берер кейін,
Құс боп ұшуға-дағы өлең бейім.
Жеңіс күні келгенде сол Жеңіспен
Әкем бірге келердей елеңдеймін…
(Т.Молдағалиев «Жеңіс күні»)
(Би биленіп болған соң, сапқа тұрып сахнадан шығып кетеді )
ПАРТИЗАНДАР
Абыржымай ақырын
Теңселеді қара орман,
Мұздай темір құрсанып
Түн қатады партизан.
Түн қатады партизан,
Қар құшады, мұз жайлап,
Қалтырамас біреуі
Көр қылсаң да ойбайлап.
Қатал қайсар жүрегі
Қайтпас боран кәрінен,
Қымбат елдің намысы
Партизанға бәрінен. (Ж.Саин “Түн қатады партизан”)
Жүргізуші: Ұлы Отан соғысындағы партизандар қозғаалысы туралы, олардың ерлік қимылдары туралы тебіренбей айту мүмкін емес. Өйткені, қайталанбас тамаша ерліктері мен көрген ауыр азап, асқан қиындықтарын, таңғажайып табандылық көрсеткендердің ішінде қазақстандық жерлестеріміздің партизан қозғалысына, неміс басқыншылары басып алған жерлердегі қаһармандық күрестерінің алар орны ерекше. Олар Белоруссия ормандары ма, орыстың кең даласы ма, қай жерде соғысса да, өздерінің туған Қазақстанын, бүкіл елді, халқының жүрегіне ең ыстық, ең қымбат нәрселердің бәрін қорғайтынын айқын білді. Қасым Қайсенов, Әди Шәріпов. Балалар, партизан-жазушы Қасым Қайсеновтың “Жас партизандар”, “Илько Витряк”, “Жау тылындағы бала” тағы басқа кітаптарымен таныс боларсыңдар. Бұл оқырмандар ықыласына бөленіп, орыс, украин тілдеріне аударылған.
(айтылмай кеткен аманат: жаудың оғынан қаза тапқан партизандарға арналады)
… Күбірлеп сонда сөйледі ол,
Қолымды қатты бір қысып;
Жас жаны сая тапқандай,
Құтыдан жұтым суды ішіп:
-Анам бар ед алпыста,
Аппақ шашын күн сүйген,
Асыл еді жүрегі,
Айнымаған бір күйден,
Бесігіме телміріп,
Ай батқанша қараған.
Ақ уілдір бөбегін
Асқарлы шыңға санаған.
Айбарлы туың, ақ балаң
Алысқа кетті дегейсің,
Ажалменен айқасқан,
Шабыста кетті дегейсің.
Жауар күндей күркіреп,
Жауға төнді дегейсің.
Адам жегіш жетдеттіжаншып өлді дегейсің.
Он фашисті бір өзі
Қанға малды дегейсің.
Қайырылуға тынысы
Жетпей қалды дегейсің.
Ана сенің атыңды,
Ақтап өлді дегейсің,
Жүрегінде имандай
Сақтап өлді дегейсің!
ЖЕҢІС
Көркемсөз: «Біздің жауынгерлерді қыранмен, бүркітпен теңеуді қоятын кез жетті. Қазақ жігіиті Қошқарбаев өз жолдастарымен рейхстагқа ту тікті. Жанған от ішінде, ажал аузында ерлік көрсетті олар. Осындай ердің образын беру үшін бөлекше теңеу, бөлек поэзия керек» деп жазды орыстың белгілі жазушысы Б.Горбатов. Рақымжанның сол бір ерлігі уақыт өткен сайын ұрпақ алдында тұлғаланып келеді. Ерлік иесіне деген шалқар құрмет барған сайын шалқи түсуде.
Жасөспірім: 1945 жылдың 1 мамырына қараған түні Рейхстагқа алғашқы Жеңіс туы желбіреді.
Қыз бала: Күні кеше ғана қолдарына қару алып, кеңестік жауынгерлерінің айналаына қарсы соғысқа қатысқан неміс әскерінің әйелдері мен балалары, әкелері мен шешелері топталуда. Үнсіздік жайлаған, бүлініп қираған Берлин қаласының тұрғындары алымен жасқана, біраздан кейін батылдана шыға бастады..
Жасөспірім: Адамтөзгісіз шаршандыққа қарамастанмарлығы қуанышты еді
Қыз бала: Жеңісті ұзақ күтті
(Осы кезде перде ақыындап ашылады. Сахнада гүл шоқтары жатады)
Жасөспірім: Левитан былай деп есіне алады: Жеңіс күні хабарлай бергім
Жасөспірім: Иә, біздер жеңіске жеттік. Біздермен бірге бүкіл Еуропа халқы да жеңіске жетті. Біздер жербетіне жеңіс туын тіктік. Бұл күнді аңсап мыңдаған, жүз мыңдаған боздақ көз жұмды. Жеңіс жолында жанын пида етті. Тірі қалғандар көзінен жасы парлап тұрып сол күні қуанды. Жеңіс күні Сұлтан, Нүркен, Әлия, Мәншүк, Бауыржан, Мәлік, Төлеген бастаған батырларын, жас өмірлерін қиған өзге де қыршындарын еске алу орынды. Соларды еске ала отырып, 9 мамырды Жеңіс мерекесі дейміз.
Жеңіс күнін жақындатуға тылдағы миллиондаған еңбекші халық маңдай терін төкті, табан етін тауысты. Ұлы Жеңстен кейін ел есін жиды, етегін жапты. Миллиондаған халық соғыста қираған қалалар мен шаруашылықты қалпына келтіру үшін аянбай еңбек етті. Бүгінгі заманға жеттік. Қазақстан көп ұлтты мемлекет, бұл ұлы соғысқа жүздеген ұлт өкілдерінің барлығы қатысты. Бұл соғыс сол кездегі кеңес халқының басына келген нәубет еді. Сол апаттың бетін барлық халық бірігіп қайтарды.
Қыз бала: Бір минут үнсіздік хабарлайды (барлығы тұрады)
(Үнсіздік минутынан кейін перде ашылады. Сахнаға кешке қатысушылардың барлығы шығады)
Жүргізуші: Ұлы Отан соғысындағы ұлы Жеңіс достық пен бірлікті жырлаған, ер намысы мен боп атылған, ел даусысы боп шақырған жеңіс. Арын жалау етіп, жанын алау етіп жауға аттанған ел ұландары жерін қорғады, халқының өмірін қорғады, өзі туған өңірін қорғады, ақ сүт берген анасын қорғады, ақ самал ескен даласын қорғады. Осы соғыста қасық қанын қиып ұрыс даласынан қайтпай қалған қаһармандар қаншама! Солардың қасиетті рухы бүгінгі бейбіт тірлігіміздің нұрындай мәңгі шуағын шашпақ!
Соғыс және балалық
Қазақ жазушыларының шығармалары бойынша 5-9 сынып оқушыларына арналған әдебиеттерге шолу
… Бала дәурен өтті ғой құйындаған,
Балы менен шекері бұйырмаған.
Өзін -өзі он жастар қорғамаса
Өзгелерді қорғауы қиын, балам!
Қырқыншы жылдардағы балалар… Олар да мекитепте оқитын. Қазіргі балалар сияқты асыр салып асық ойнап, ертеңгі күнге үлкен сеніммен қарайтын. Бірақ, сұм соғыс сол жылдардағы балаларды ерте есейтті. Алапат өртті ауыр соғыс өз салмағын иыққа 1418 күн мен түнді, яғни 4 жыл салды. Ерте есейген балғын балалар осынау отты кешулерде Жеңісті жақындатуға балалар да аямай ат салысты. Гвардияшылар сапында полк балалары, партизан балалары, тыл балалары.
Соғыс жылғы балалар…
Олар әкелерін майданға аттандырып салып, елдегі шаруашылық тұтқасын өз қолына алды. Ертеден кешке дейін, қараңғы түн құшағында егін орды, жер жыртты, станокта тұрып оқ жонды, бомба жасады, жауынгерлер үшін жылы киім жинастырды.
Аңыздардан тере жүріп масақты,
Рас, рас көзімізден жас ақты.
Бірақ со бір дауыл жылдар, от жылдар,
Бірімізден бір-бір батыр жасапты…
Кейінгі ұрпақ, саған салған өткелдің,
Сағасында өткен жастық, өткен күн.
Қаршадайдан қара шаруа атанған,
Сен әкеңді батыр емес деп көргін.
(«Қырқыншы жылдар» М.Мақатаев)
Апаларымен бірге бір сәт те тыным алмаған кішкентайлардың дұшпанға деген кегі мен ашу-ызасы жау шебіне бұршақша жауды.
Соғыс жылғы балалар тылда тыным алған жоқ. Олар байтақ елімізбен білек сыбанған қалың жұртпен бірге Жеңісті сағат сайын жақындата түсті.
Майданнан елге оралған Жеңіс жауынгерлерінің мойнына асылып, алапат соғыста гимнастеркаға сіңген оқ-дәрі мен түтін иісін алғаш жаттаған да сол балалар болатын.
Соғыс жылғы балалар! Сол Жеңіс көктемінің таңында ауыл-аукылда, қала-қыстақтарда “Сүйінші! Біз жеңдік! Жеңіс жетті бізге!” деп жар сала жүгірген де балалар болатын.
Уақыттың есте қалар белгісі – ол тарих. Уақыт өктемдігі жүрмейтін жағдайлар болады. Ұлы Отан соғысы – солардың бірі. Біз бейбіт өмір сүру кезеңінде дүниеге келдік, ешқашан әуе дабылын, бомба жарылысыннан қираған үйлерді көрген жоқпыз, суық траншеялар мен окоптарда отырмадық. Ел басына күн туған ауыр кезеңдерде майдандағыларға арнап мектеп оқушылары мыңдаған дана киім, сәлемдеме жіберіпті. 1941-1945 жылдары Қазақстанның 50 шақты мектептері мен балалар үйлерінің ұжымдары Мемлекеттік Қорғаныс Комитетінен майданға берген көмектері үшін алғыс алған.
Балалар сендердің назарларыңа “Соғыс және балалық” тақырына жазылған қазақстандық шығармалар таныстыру. Төменде балалық бал дәурендері соғыс өртіне ұрлатқан жеткіншектер туралы болмақ:
— Бәрібір соғысқа мен бармай болмайды. Баруым керек. Барайыншы… Сосын олар көреді менен көресіні… Мен оларды жеңбей қайтпас едім. Сөз жоқ ауылға оларды жеңіп барып келемін. Қорықпаймын олардан. Қанымды тамшылатып жүріп соғысамын олармен.
— Сөз жоқ, мен оларды жеңіп барып ауылға келемін. Сонда сендер қайтесіңдер, рине, сендер менің соғыстан жеңіспен қайтып келе жатқанымды естіп үйде отыра бермейсіңдер. Арбаға мініп алдымнан шығасыңдар. Бәрімізге шұрқырасып Табақтыға кездесеміз? Сонда қайтер екенбіз… Қарқылдасып күлеміз-ау, ә… Жоқ. Бәріміз де ағыл тегіл боп жылайтын шығармыз.. Жылаймыз ғой, ә?
Қайран Саян. Мұқағали Мақатаев ағаларың айтпақшы осы Саян сияқтылардың соғыс жылдарына тұспа-тұс келген балалық дәурені балы мен шекері бұйырмастан өте шықты ғой. Осы Саянның сөздерінен үлкендерге тән ызғар, жауға деген өшпес өшпенділігі сезіліп-ақ тұрған жоқ па? /Нұрмағамбетов Т. Он төрт жасар жігіт: Әңгіме // Нұрмағамбетов Т. Әңгімелер.-Алматы, 1977.- Б.52-81
Ал Мағауин өзінің “Бір атаның балалары” повесіне /Мағауин М. Бір атаның балалары: Повесть, әңгімелер.- Алматы, 1974.- Б.175-239/ мынадай кіріспе жазыпты: …Осы шағын дүниені фашизм құрбандарының туып жетім қалған сәбилерінің рухына арнаймын. Өлгендеріне тастаған бір уыс топырағым, тірілерінің жанын жұбатар бір шумақ жырым”.
“Әке, есіңізде ме? Майданға керерде менің маңдайымнан сүйіп тұрып: “Мә, құлыным, жоғалтпа, -деп бір тал шашыңды жұлып беріп едің ғой.- Жоғалтпа, тығып қой. Мені сағынғанда осы шашты тұтатқайсың. Сонда мен ЕрТөстіктің Шалқұйрық аты құсап жетіп келемін,- деп едің ғой, әке. Мен сенің аманатыңды ұзақ сақтай алмадым. Қырық үшінші жыдың қысында өзіңді қатты сағынып, үй сыртынағы төбегее барып шақпақ тұтаттым. Бір тал шашың лып етіп жанып кетті, бірақ сен уәдеңде тұрмадың, көп күттім, алыста ғой, жете алмай жүрген шығар деп ойладым. Бірақ сен келмедің… Сөйтіп сенің өзіңнен де, көзіңнен де айрылдым, әке. Ендігі көңілге медет етіп келе жатқаным майданнан жазған хаттарың ғана, иә, хаттарың”.
Балауса пәк көңіл-ай десеңші. “Менің әкем, менің ағам, менің туысым жеңіспен елге аман оралса екен”,-деген жалғыз ауыз сөз сол жылдардағы сәбилердің жүрек жарды арманы еді ғой. Сол тілекпен, сол сезіммен олар сонау көгілдір жоннан ауылға құлап түсер қасқа жолға қарайтын. Пошташы шалдың хат қалтасына үмітпен, күдікпен көз тігетін.Олардың ішінде К.Сегізбаевтың Ештайы /Сегізбаев К. Жылдың ең қысқа күндері: Повесть.- Алматы,1978.-Б. 7-79./, С.Танекевтің Сағыны /Танеке С.Қиял Асу: Повесть.- Алаты, 1979.-198 б./, Д.Қасеновтың Сиқымы/ Қасенов С. Серт: Повесть.- Алматы, 1975.- 54 б./ бар.
Олар белорус, украин, орыс т.б. балалар сияқты дұшпан эшалонын құлатып, жанар май толы цистерналарды жарған жоқ, гитлершілерге оқ атқан жоқ… Олар әлі кіп-кішкентай балалар еді. Олардың аты-жөні… Иә, олардың аты –жөні 40-шы жылдардағы балар еді. Олар – ерте еейген сендердің әкелерің, аталарың еді.
Күн өтеді, ай өтеді… Ай оралып жылдар, замандар өтеді… Осы бір “тарих” деп аталатын қасиетті өмір жолын әр кезде әр ұрпақ өзінше түсініп, топшылайды. Оның терең сырын түсінуге, тануға асығады.
Оқырмандардың зейініне ұсынылып отырған төмендегі кітаптар соғыс жылдарындағы балалардың әртүрлі тағдырларымен танысуларыңа мүмкіндік береді, жас достар!
Әлішев Ә. Ат тұяғын тай басар: Повесть.- Алматы: Жазушы, 1975.-100 б.
Исабаев К. Қарабала:Повесть.- Алматы, 1979.-Б.28-100
Қаназов М. Ақ-тайлағым-ай: Повестер.- Алматы:Жалын.-1980.-
192 б.
Қилыбаев Б. Ақ босаға: Повестер және әңгіме.-Алматы: Жалын, 1986.-168 б.
Мағауин М. Бір атаның балалары: Повесть // Мағауин М. Бір атаның балалары: Повестер, әңгімелер.- Алматы, 1974.- 175-239 б.
Мизамбеков Т. Ұзақ жаз: Повесть.- Алматы: Жалын, 1978.- 60б.
Нұрмағамбетов Т. Он төрт жасар жігіт:Әңгіме // Нұрмағамбетов Т. Ата қоныс: Әңгімелер.- ЯАлматы, 1977.- 52-81 б.
Сегізбаев К. Жылдың ең қысқа күндері: Повесть //Сегізбаев К. Жылдың ең қысқа күндері: Повесть және әңгімелер.- Алматы, 1978.-Б.5-79
Сейілханов К. Үшкіл хат: Деректі повесть.-Алматы:Жалын, 1987.- 96 б.
Соқпақбаев Б. Өлгендер қайтып келмейді: Роман // Соқпақбаев Б. Балалық шаққа саяхат: Повесть, роман.- Алматы, 1992.- 201-527
Сыздықов М. Жылдың соңғы айы: Повесть // Сыздыөов М. Жылдың соңғы айы: Повестер мен әңгімелер.- Алматы, 1991.- 4-38 б.
Танекеев С. Қиян асу: Повесть.- Алматы:Жазушы, 1979.- 168 б.
Тоқмырзин Қ. Өртеңдегі өркендер: Повесть // Тоқмырзин Қ. Үзеңгі достар: Повестер мен әңгімелер.- Алматы, 1984.- 81-151 б.
«Отты жылдар елесің, кітаптан оқып білесің…»
Кітап көрмесінің жобасы
Сен құрметте оны!
Түсіндің бе, қарағым»
Ол ақшаға сатқан жоқ,
Тізеден кесіп аяғын.
Еріккеннен де ұстап жүрген жоқ
Қолындағы таяғын…
Ә.Сәрсенбаев
Әдебиеттер:
Аңызға айналған жеңімпаздар.- Алматы: Мектеп, 1984.-144 б.
Аупбаев Ж. Оққа тосылған отжүрек.- Алматы: Қазақстан, 1985.-108 б.
Әбілов Д. Дала солдаты: Дастан.- Алматы: Жазушы, 1981.- 152 б.
Бір мың төрт жүз он сегіз күн.- Алматы: Жалын, 1980.- 472 б.
Ғабдуллин М. Сұрапыл жылдар.- Алматы:Жазушы, 1972.- 196 б.
Шакир С. Аңызға айналған есімдер / Ауд. У.Қыдырханова.- Алматы: Жалын,-1985.- 184 б.
І бөлім. «Аңызға айналған жеңімпаздар»
Әдебиеттер:
Момышұлы Б. Қанмен жазылған кітап/ Ауд. М.Қозыбаев.- Алматы: Қазақстан, 1991.-400 б.
Дінішев М. Сталинградты қорғаған қазақтар.- Алматы: Қазақстан, 1994.- 128 б.
Сәрсенбаев Ә. Батырлардың ізімен.- Алматы: Жазушы, 1974.- 208 б.
Адамбаев Б. Жауынгер жолы.- Алматы: Жалын, 1978.- 240 б.
Аманжолов Қ. Ерліктің жарқын беттері.- Алматы: Қазақстан, 1987.- 96 б.
Бейісқұлов Т. Кеудесін оққа тосып…- Алматы:Жазушы, 1976 .- 37 б.
Қалиақпаров Ш. Курск шайқасының қаһарманы.- Алматы: Қазақстан, 1988.- 56 б.
Мұқанов Ш. Жалынды жылдар жаңғырығы.- Алматы: Қазақстан, 1982.- 72 б.
Меңдібаев Ә. От кешу.- Алматы: Қазақстан, 1974.-112 б.
№Шәріпов Қ. Біз-панфиловшылармыз: Деректі хикая.- Алматы: Жазушы, 1980.-151 б.
Ыбыраев Ж. Майдан жыры мен сыры.- Алматы: Қазақстан, 1993.- 224 б.
ІІ бөлім: Соғыстың бір сәті немесе аңызға айналған жастық
Арулар отты жылдарда / Құраст. Ф.Оңғарсынова.- Алматы: Қазақстан, 1975.- 272 б.
Ибрагимова Т. Мәңгілік алау: Очерктер мен естеліктер.- Алматы: Қазақстан, 1983.- 92 б.
Қайсенов Қ. Жау тылында.- Алматы: Жалын, 1977.-126 б.
Қизатов Ж. Өмір өткелдері.- Алматы:Жазушы, 1976.-190 б.
Мыңбаев Т. Өліммен бетпе-бет: Өмірбаяндық повесть.- Алматы: Жалын, 1987.-152 б.
Нұрмаханова Ә. Шығыс шынары: Деректі повесть.- Алматы:Жазушы, 1973.- 192 б.
Нұршайықов Ә. Ақиқат пен аңыз: Роман-диалог.- Алматы: Жазушы,
Өміржанов Ә. Келер деп хаты елеңдеп…-Алматы: Қазақстан, 1985.- 103 б.
Сәрсенбаев Ә. Жауынгер монологы.- Алматы: Қазақстан, 1972.-156 б.
Сыздықов Ш. Мәншүктің өшпес ерлігі: Деректі повесть.- Алматы: Қазақстан, 1985.- 104 б.
Халимулдина А., Халимулдина Э. Мәншүктің жұлдызды сәті: Естелік.- Алматы: Балауса, 1992.-448 б.
ІІІ бөлім: Соғыс өрті шалған шабыт
Алыс жолға аттанды ақын
Адам,өмір майданына.
Тапсырды да аманатын
Қарақат көз жан-жарына.
(А.Жұмағалиев)
Әдебиеттер:
Жыр-аманат: Ұлы Отан соғысында қаза тапқан жауынгер ақындардың өлең-жырлары.- Алматы: Жалын, 1978.- 263 б.
От ортасынан оралмағандар / Ұлы Отан соғысынан оралмаған жауынгер-журналистер жайлы жинақ/ Құраст. С.Сейітов.- Алматы: Қазақстан, 1972.-255 б.
Бұлқышев Б. Адамзатқа хат: Шығармаларының жинағы.-Алматы:Жалын, 1977.-207 б.
Бұлқышев Б. Заман біздікі: Публицистика, хаттар, роман, өлең-поэмалар мен естеліктер.-Алматы: Жалын, 1990.-509 б.
От ортасынан оралмағандар / Құраст. С.Сеитов.-Алматы: Қазақстан, 1971.-256 б.
ІV бөлім: Жеңістің жарқын көктемі
Цитата:
Әдебиеттер:
Жеңіс жұлдызы: Совет Армиясы туралы жыр-кітап.-Алматы: Жазушы, 1980.-352 б.
Қошқарбаев Р. Жеңіс жалауы.- Алматы:Жалын, 1978.-168 б.
Жеңіс / Құраст. Б.Ысқақов.- Алматы: Жалын, 1985.- 192 б.
Өмір өткелдері: Деректі повесть және әңгімелер.- Алматы: Жазушы, 1987.- 208 б.
Ер мен елдің жеңісі/ Құраст. М. Кеңбейілов.- Алматы: Қазақстан, 1985.- 256 б.
Хасенов М. Берлинді алған батырлар.- Алматы: Қазақстан, 1977.-104 б.
Байқұлов М. Жеңіске дейінгі жеті өткел.- Алматы: Қазақстан, 1994.- 80 б.
Ескерту: Кітап көрмесіне Ұлы Жеңістің 60 жылдығына арналып жазылған мерзімді басылымдардағы материалдарды пайдаланыңыздар.
Пайдаланылған әдебиеттер
Сарғайса да тарихтың ақ парағы, ол күндер мәңгі есте сақталады!: Методикалық ұсыныстар / ҚМРБК Құраст. Кенесарина Т.- Алматы, 1995.- 50 б.
************
Аймахан Қ. Өздігінен келген жоқ.: [Кеңестер Одағының Батыры, Тәуелсіз Қазақстанның №1 Халық Қаһарманы Сағадат Қожахметұлымен сұхбат] // Алматы ақшамы.- 2005.- 11 қаңтар.- №3.- С.3.
Ақхожин С. Әннің тәрбиелік мәні үлкен: (Ұлы Отан соғысы жылдары шыққан әндер туралы) // Қазақстан мектебі.- 2005.- №1.- С.14-16.
Асылбек А. Талғат Бигелдинов: «Ордендерімді ұрлағанмен, абырой — атағымды ұрлай алмады»: [Ұлы Отан соғысының батыры Талғат Бигелдиновпен әңгіме] // Заң газеті.- 2000.- 9 мамыр.-3б.
Аупбаев Ж. Соғыс және бейбітшілік: Ұлы Отан соғысының қазақстандық тарихы // Халық кеңесі.- 1995.- 3 ақпан.
Ахметов Қ. Қазақтың батыр қызы — Хиуаз:: [Ұлы Отан соғысының батыры Хиуаз Доспанова туралы.] // Қазақстан әйелдері.- 1997.- N8.- Б.10-11.
Әбдікәрім С. Киевте желбіреген ту: [Ұлы Отан соғысы жылдарындағы Украина туралы] // Заң газеті.- 2000.- 26 сәуір.-5б.
Әбділда Б. Қыран қанаты талмайды:Талғат Бигелдинов 75 жаста// Алматы ақшамы.- 1997.- 1 тамыз.- Б.3.
Әбжанов К. Қазақстан Ұлы Отан соғысы жылдарында (1941 — 1945).// Алматы ақшамы.- 2000.- 5 мамыр.-2б.
Әділ Қ.Жеңіс парадына қатысады: [Мәскеудегі Жеңістің елу жылдығына арналған парадқа қатысатын қазақстандықтар] // Халық кеңесі.- 1995.- 4 мамыр.
Мына жұрт ер Білісті біле ме екен? немесе баспагерлерге базына: [Ұлы Отан соғысының қаһарманы Біліс Қойгелдіұлы Нұрпейсов туралы] // Заң газеті.- 2004.- 7 мамыр.- Б.4.
Әлімбаев М. Мәнді жеңіс — нәрлі жеңіс: Майдангер қаламгердің Ұлы Отан соғысындағы Жеңістің мәні туралы ой — толғанысы // Қазақ әдебиеті.- 1995.- 9 мамыр (N11).- Б.3.
Әлімжан Е. Жанартау: [Ұлы Отан соғысының ардагері Бауыржан Момышұлы туралы] // Егемен Қазақстан.- 2000.- 27 қырк.-7б.
Әшімов Б. Ел сенімі — ең қымбатың// Егемен Қазақстан.- 1997.- 31 шілде.- Б.4.
Әшімханов С. Мектеп оқушыларының тылдағы еңбегі// Қазақстан мұғалімі.- 1995.- 1 наурыз (N4).- Б.2.
Бағдат Момбеков (Жандосай).: [Ұлы Отан соғысының ардагері, «Жас алаш» газетінің қызметкері болған. Қазынама.] // Жас алаш.- 1999.- 29 мамыр.
Байғожаев Ә. Өткенді бағамдауда — байсалдылық керек — ақ: [Ұлы Отан соғысының ардагері. «Солдат даңқы» орденінің үш дәрежесінің де иегері әңгімелейді.] // Арай.- 1998.- N5-6.-22-23 б.
Деректер сыр шертеді: [Қазақстан Ұлы Отан соғысы жылдарында] // Ұлан.- 1996.- 7 мамыр (N19).- Б.2.
Досжанов Д. Қаһарман.// Балдырған.- 2000.- N10.-5-6б.
Есмағамбетов К. Ол үшін соғыс біткен жоқ…: [Ұлы Отан соғысының ардагері, полковник, тарих ғылымының кандидаты Асқанбек Алданазаров туралы] // Егемен Қазақстан.- 2000.- 15 сәуір.-4б.
Жанасов Ж. Ту тіккен: [Рейстаг қаһарманы Рақымжан Қошқарбаевтың туғанына 80 жыл] // Егемен Қазақстан.- 2004, — 19 қазан.- (№259).- С.5.
Жандәулет Т. Бұл біздің де жеңісіміз!: Мамырдың 9-ы Жеңіс күні. Қазақстандықтардың Ұлы Отан соғысындағы үлесі // Ана тілі.- 1996.- 9 мамыр (N19).- Б.1.
Жеңістің шұғылалы шаттығын Жеңістің 50 жылдығының Алматыда мерекеленуінен хабар// Халық кеңесі.- 1995.- 11 мамыр.
Жұмаділ Ш. «Ұлы Отан соғысы: тарих және қазіргі заман».// Алматы ақшамы.- 2000.- 24 сәуір.-1б.
Жүніс I. Тағдырлар: Ұлы жеңіске — 55 жыл.// Жетісу.- 2000.- 30 наурыз.-6б.
Зікірияұлы Ә. Батыр ескерткішіне сапар: [Совет Одағының Батыры Төлен Қабыловтың Ұлы Отан соғысында ерлікпен қаза тапқанына биыл 55 жыл] // Алматы ақшамы.- 2000.- 19 сәуір.-2б.
Кәкішұлы Т. Тау алыстаған сайын айқын көрінеді: [Совет Одағының батыры Мәлік Ғабдуллиннің шығармашылығы туралы] // Егемен Қазақстан.- 2000.- 21 қараша.-3б.
Кейкелов Ж. Қас — қағым ғұмыр: [Темірбеков Асанғазы] // Егемен Қазақстан.- 1997.- 9 мамыр.
Кенжалиев И. Мәншүк туралы жаңа дерек// Халық кеңесі.- 1995.- 9 мамыр.
Көлбаев Т. Великие Луки, үшін шайқас.// Қазақ батырлары.- 2000.- N6.-6б.
Көлбаев Т. Еңбек армиясы: [1941-45] // Алматы ақшамы.- 1996.- 8 мамыр.
Көлбаев.Т.Жауынгерлік жылдар шежіресі немесе майдандық қазақ газеттерін парақтағанда.: Ұлы Жеңістің 60 жылдығына орай // Заң газеті.- 2005.- №4.- С.4.
Көлбаев Т.Отызында от кешкен: [Ұлы Отан соғысының батыры Әбілқайыр Баймолдин туралы] // Заң газеті.- 2000.- 9 мамыр.-2б.
Көлбаев Т.Толарсақтан қан кешіп, қалам ұстап…: [Ұлы Отан соғысы және еңбек ардагері, Қазақстанның халық жазушысы Әзілхан Нұршайықов жөнінде сыр] // Алматы ақшамы.- 2003.- 28 маусым.- Б.16.
Көлбаев Т. Шығыс шынары// Алматы ақшамы.- 1995.- 10 мамыр.
Кривощеков Л. Жеңіс көктемі.: (9 мамыр — Жеңіс күні) // Қазақ әдебиеті.- 1997.- 6 мамыр(N18).- Б.4.
Қазақстан және ұлы отан соғысы.// Ұлан.- 2000.- 9 мамыр.-1б.
Қайсенов Қ. Жеңіс баршамызға ортақ: (9 мамыр — Жеңіс күні) // Қазақ әдебиеті.- 1997.- 6 мамыр (N18).- Б.1, 3.
Қайсенов Қ. Жеңіс баршаңызға ортақ.: (9 мамыр — Жеңіс күні) // Қазақ әдебиеті.- 1997.- 6 мамыр(N18).- Б.1, 3.
Қайсенов Қ. Қайран, інім — ай!: [Халық қаһарманы Рахымжан Қошқарбаев туралы.] // Егемен Қазақстан.- 1999.- 26 қаңтар.
Қалдыбай М. Бауыржан мен Мәлік.// Қазақ әдебиеті.- 2000.- 15 қырк(N37).-8-9б.
Қалдыоразұлы Қ. Ол Берлинді бомбалаған (немесе батыр Біләл Қалиев туралы үзік сыр).// Қазақ батырлары.- 2000.- N10.-6б.
Қарамсақұлы И. Сталиннің тоғыз тартуы: Ұлы Жеңістің 55 жылдығына.// Заң газеті.- 2000.- 19 сәуір.-5б.
Қас жауымен бірінші беттескен:: [Ұлы Отан соғысының ардагері Сәмиғолла Жақсыбайов туралы әңгіме.] // Егемен Қазақстан.- 1997.- 27 қараша.
Қаупынбайұлы Т. Намыс найзағайы: [Аңыз ата. Абыз ата Қайсенов Қасым батыр айтқан сыр] // Жетісу.- 1998.- 9 мамыр.
Қаупынбайұлы Т. Сұрапыл жылдар сарбаздары: [Ұзынағаш селосындағы Тұрар Рысқұлов атындағы орта мектепте майдангер ұстаздарға құрмет көрсетілді] // Жетісу.- 2000.- 15 сәуір.-7б.
Құлиев Ж.Ұлы жеңістің құны қанша?// Ана тілі.- 2004.- 6 мамыр.- Б.6.
Құлманова Л. Ерлік — ел мұрасы: [М.Мәметованың мұражайы және батыр қыздың өмірі жайлы] // Қазақстан әйелдері.- 1995.- N3.- Б.18-19.
Құндызбайұлы К. Отқа оранып, оқ астында жүргенде…: [Халқымыздың аса қадірлі, ардақты ұлдарының бірі Салық Зиманов ғұлама ғалым, академик, Ұлы Отан соғысының ардагері] // Егемен Қазақстан.- 2000.- 28 сәуір.-8б.
Құттымұратұлы Қ. Қайсар қызы қазақтың: [Совет Одағының батыры Мәншүк Мәметованың Орал қаласындағы мұражайы туралы] // Жас алаш.- 2001.- 1 наур.-5б.
Мәметова А. Жақсыдан қалған көз еді: [М.Мәметова туралы] // Қазақстан әйелдері.- 1995.- N3.- Б.20.
Мәншүк туралы сөз — ерлік туралы сөз // Қазақстан әйелдері.- 1995.- N3.- Б.24-27.
Мәңгі жас бейне: (Кеңес Одағының Батыры Әлия Молдағұлованың туғанына — 75 жыл. Әлия туралы туысы Сапурамен сұхбат/ Әңг. Ш.Бейсенова) // Егемен Қазақстан.- 1999.- 22 сәуір.
«Мен халқымды бейбіт өмірде де қорғаймын!»:Кеңес Одағының екі мәрте Батыры, ардагер ұшқыш Т.Ж.Бигелдинов 75 жаста /Сұхбаттасқан Т.Сүйінбай// Егемен Қазақстан.- 1997.- 5 тамыз.- Б.4.
Мұратбекова А. Рақымжан Қошқарбаев (1924 — 1988).// Айгөлек.- 2004.- №12.- С.5.
Мұртаза Ш. Рух пен намыстың төресі: [Бауыржан Момышұлы туралы] // Егемен Қазақстан.- 2000.- 3 қазан.-3б.
Мырзамбетұлы Б. Арман — ай: [Қазақстанның халық жазушысы Әбу Сәрсенбаевтың әскери тақырыптағы әңгіме, романдарындағы сүйікті кейіпкер, Ұлы Отан соғысының батыры Ратай Сұлтанбеков туралы] // Алматы ақшамы.- 2000.- 5 мамыр.-2б.
Негимов С. Мәлік пен Төлеген: Совет Одағының Батыры атағын алғанына 60 жыл// Қазақ әдебиеті.- 2003.- 31қаңтар(N5).- Б.5.
Нұршайықов Ә. Комиссар айтқан сол бір сөз…: [Абай атындағы мемлекеттік және А.А.Фадеев атындағы халықаралық сыйлықтың лауреаты Әзілхан Нұршайықовтың «Біздің Бәйішев» деп аталатын кітапынан үзінді] // Атамекен.- 2000.- 26 көкек(N7-8).-5б.
Нұршайықов Ә. Қайсар қыздың қаһармандығы: [Қазақтың Ұлы Отан соғысындағы жалғыз ұшқыш қызы Хиуаз Доспанова «Халық қаһарманы» атағын алғандығы туралы] // Егемен Қазақстан.- 2004.- 10 желтоқсан.- №297 — 298.- С.4.
Омарұлы С. Майданға ауыл — село қамқорлығы.// Алматы ақшамы.- 2000.- 3 мамыр.-2б.
Омарұлы Сәми — ғолла. Екі танкіні қиратқан Алтыншаш туралы не білеміз?: [Қазақтың батыр қызы Алтыншаш Өскенбайқызы Нұрғожинова туралы] // Қазақстан әйелдері.- 2001.- N2.-12-13б.
Орынбай Ш. Әкімдері илікпей, қариясы шалқаяды.: [Ұлы Отан соғысының бірінші топтағы мүгедегі, еңбек ардагері Тұрмахан Досбергенұлы.] // Егемен Қазақстан.- 1998.- 7 қаңтар.
Өнегесін өміріне өзек еткен: [Қазақтың маңдайына жарқырап біткен ерен ұлдарының бірі, қайталанбас біртуар тұлға, Ұлы Отан соғысындағы әйгілі командир, гвардия — полковнигі, жазушы Бауыржан Момышұлының немересі Ержан Момышұлымен сұхбат] // Заң газеті.- 2000.- 9 мамыр.
Райымбек Г. Қыршын кеткен қарлығаш: Халқымыздың мақтанышы Мәншүк Меметованың ерлік ісі кейінгі ұрпаққа үлгі — өнеге // Зерде.- 1995.- N5.- Б.6-7.
Рәмәков Т. Отқа оранған жылдар: («Халық қаһарманы» Мөрдін Тайыпов) // Егемен Қазақстан.- 1997.- 9 мамыр.
Рысдәулет М. Сағыныш сазы: [Ағайынды бесеуден елге біреуі ғана оралды. Ұлы Отан соғысының ардагері Тілепов Кәрен туралы] // Егемен Қазақстан.- 2000.- 27 сәуір.-4б.
Рысдәулет М. Үш «Даңқ» ордені бар майдангер неге «Даңқ» орденінің толық иегері бола алмайды?: [Ұлы Отан соғысының ардагері Алақан Жапарбеков туралы] // Егемен Қазақстан.- 2000.- 25 наурыз.-4б.
Сағдиев М. Тіземізді бүгіп, тағзым етеміз.// Егемен Қазақстан.- 2000.- 3 мамыр.-1, 3б.
Саматұлы Н. Қазақтың батыр сол қызы.// Ана тілі.- 2004.- 16 желтоқсан.- №51-52.- С.10-11.
Сахариев Е. Мұраты биік мұзбалақ. Ерлігі, өмірі ұрпаққа сардар Бәукең хақында. Бауыржанға арналған көрме.// Жетісу.- 2000.- 29 шілде.-6б.
Сәмитұлы Ж. Шығыс Түркістан Республикасы және оның басшылары: 1944 ж.Қазақ елі және Қытай. // Қазақ тарихы.- 1996.- N1.- Б.56-60.
Сәрсенбай Ж. Қазаақтың қайсар қыздары [Қазақстан Республикасы Парламенті үйінің алдындағы саябақта қазақтың батыр қыздары Әлия мен Мәншүкке қойылған ескерткіштің ашылу рәсімі болды]// Жас алаш.- 1997.- 28 қазан.
Сәттібайұлы К. Қазақтың ноқтаға басы сыймаған бір перзенті// Жас алаш.- 2000.- 19 тамыз.-1б.
Серғазы Г. Жеңісті жырлаймыз: [Ұлы Отан соғысындағы Жеңістің 55 — жылдығына арналған Әскери әндер фестивалі туралы] // Алматы ақшамы.- 2000.- 3 мамыр.-1б.
Тайшыбаев К. Елге мұра, ұрпаққа үлгі ерлік: [Атырау облысының Ұлы Отан соғысындағы жеңіске қосқан үлесі] // Жалын.- 1996.- N9-10.- Б.223-227.
Тоқмырзаұлы Қ. Әлия Молдағұлованың нақты туған ауылын біліп жүріңіз.// Ана тілі.- 2001.- 19 шілде.-5б.
Төлепберген М. Бір күн және 54 жылдан соң: [Қос майдангер Айнақұл Нарманбетов пен Сатыбалды Тотанов үшін қауышудың естен кетпес әсері ерекше еді] // Егемен Қазақстан.- 1998.- 9 мамыр.
Төлепберген М. Жансыз бейне жан тебірентеді:: [Халақ қаһарманы Бақтыораз Бейсекбаев туралы.] // Егемен Қазақстан.- 1998.- 26 маусым.
Тіркешбайқызы Ж. Хас батырлар батыры: [Халқымыздың қаһарман перзенті Бауыржан Момышұлы атаның 90 жылдық мерейтойы қарсаңында] // Ұлан.- 2000.- 10 қазан.-2б.
Ұлы жеңіске — 60 жыл!// Қазақ батырлары.- 2004, — қыркүйек.- (№9).- С.2-3.
Үлкен тарих осылай басталған: Ұлы Отан соғысы жылдарында // Алтын дария:»Ана тілі» газетінің қосымшасы.- 1998.- 22 қазан (N42).- Б.8.
Хиуаз Доспанова:» Халқым сыйлайтын, ұрпағымды ұялтпайтын өмір жолынан өтіп келемін деп ойлаймын»: Әңг: М.Төлепберген. // Егемен Қазақстан.- 2004.- 15 желтоқсан.- №303 — 304.- С.4.
Хиуаз Доспанова — Халық қаһарманы.// Егемен Қазақстан.- 2004.- 15 желтоқсан.- №303 — 304.- С.1.
Әдебиеттер тізімі
Тайшыбаев К. Елге мұра, ұрпаққа үлгі ерлік: [Атырау облысының Ұлы Отан соғысындағы жеңіске қосқан үлесі] // Жалын.- 1996.- N9-10.- Б.223-227.
Әбділда Б. Жеңіс күні жемісті іске жол салғай: [9 — мамыр Жеңіс күні] // Алматы ақшамы.- 1998.- 11 мамыр.
Әбжанов К. Қазақстандықтардың жеңіске үдесі: Қазақ халқы екінші дүниежүзілік соғыс жылдарында // Қазақ тарихы.- 1996.- N4.- Б.43-46.
Әлімбаев М. Мәнді жеңіс — нәрлі жеңіс: Майдангер қаламгердің Ұлы Отан соғысындағы Жеңістің мәні туралы ой — толғанысы // Қазақ әдебиеті.- 1995.- 9 мамыр (N11).- Б.3.
Достықтың төл перзенті — ұлы жеңіс!: (Майдангер, сөз өнерінің майталман ұстасы, Қазақтың біртуар перзенті/ Мұзафар Әлімбаймен әңгіме) // Жас алаш.- 1999.- 8 мамыр.
Жандәулет Т. Бұл біздің де жеңісіміз!: Мамырдың 9-ы Жеңіс күні. Қазақстандықтардың Ұлы Отан соғысындағы үлесі // Ана тілі.- 1996.- 9 мамыр (N19).- Б.1.
Жанымбет Б. Жеңіс туын Берлинде желбіреткен.// Егемен Қазақстан.- 2000.- 29 сәуір.-3б.
Жеңіс парадына қатысады: [Мәскеудегі Жеңістің елу жылдығына арналған парадқа қатысатын қазақстандықтар] // Халық кеңесі.- 1995.- 4 мамыр.
Жеңіс сарбаздары. Ұжымдық портрет.: [Әнуар Омарбеков, Зайырқан Әшітов, Григорий Жолаев, Балтабай Сейділдаев, Тәшаухан Әлімбеков туралы]. Әзір: Қ.Аймахан. // Алматы ақшамы.- 2004.- 8 мамыр.- Б.2.
Жеңістің шұғылалы шаттығын Жеңістің 50 жылдығының Алматыда мерекеленуінен хабар// Халық кеңесі.- 1995.- 11 мамыр.
Көлбаев Т.Жауынгерлік жылдар шежіресі немесе майдандық қазақ газеттерін парақтағанда.: Ұлы Жеңістің 60 жылдығына орай // Заң газеті.- 2005.- №4.- С.4.
Кривощеков Л.Жеңіс көктемі: (9 мамыр — Жеңіс күні) // Қазақ әдебиеті.- 1997.- 6 мамыр (N18).- Б.4.
Кривощеков Л.Жеңіс көктемі.: (9 мамыр — Жеңіс күні) // Қазақ әдебиеті.- 1997.- 6 мамыр(N18).- Б.4.
Қайсенов Қ. Жеңіс баршамызға ортақ: (9 мамыр — Жеңіс күні) // Қазақ әдебиеті.- 1997.- 6 мамыр (N18).- Б.1, 3.
Қарамсақұлы И. Сталиннің тоғыз тартуы: Ұлы Жеңістің 55 жылдығына.// Заң газеті.- 2000.- 19 сәуір.-5б.
Құлиев Ж. Ұлы жеңістің құны қанша?// Ана тілі.- 2004.- 6 мамыр.- Б.6.
Нұрсұлтан Назарбаев: «Бұл жеңіссіз бүгінде тәуелсіз Қазақстан болмас еді.»// Егемен Қазақстан.- 2000.- 9 мамыр.-1-2б.
Серғазы Г.Сұрапыл соғыс суреттері: [Жеңістің 55 жылдығына орай тарихи — деректі фильмдер туралы] // Алматы ақшамы.- 2000.- 5 сәуір.
Ұлы жеңіске — 60 жыл!// Қазақ батырлары.- 2004, — қыркүйек.- (№9).- С.2-3.
*****
Айтақов Ә. Тайыр Тастандиев: Ұлы Отан соғысының ардагері, Даңқ орденінің толық кавалері туралы очерк.- Алматы: Жазушы, 1972.- 24 бет: портр.- (Ұлы Отан соғысының батырлары).
Алексеев С.П. Қаһармандар: Ұлы Отан соғысы тарихынан хикаялар/ Ауд. Б. Бабақов.- Алматы: Жалын, 1987.- 336 бет: суретті.
Аманжолов К. Р. Ерліктің жарқын беттері: Ұлы Отан соғысында қазақстандық құрамалардың жеңіспен өткен жолдары. 1941-1945.- Алматы: Қазақстан, 1987.- 96 бет.
Арынғазиев Б. Әнуар Әбуталіпов: Очерк.- Алматы: Жазушы, 1973.- 27 б.
Арулар отты жылдарда.- Алматы:Қазақстан, 1975.-272 б.
Аяшев Ж. Жолдас Сүлейменов: Очерк.- Алматы: Жазушы, 1975.- 28 бет: суретті.
Аяшев Ж. Сыдық Ысмайылов: Совет Одағының Батыры, 81-атты әскер полкінің взвод командирі жайлы: Очерк.- Алматы: Жазушы, 1972.- 24 бет: портр.
Әкімқұлов Е. Қарақозы Әбделиев: Очерк.- Алматы: Жазушы, 1969.- 30 б.: портр
Әлімов Қ. Сейітхан Темірбаев: Очерк.- Алматы: Жазушы, 1975.- 24 б.: портр.
Әлішев Ә. Урмәш Түктібаев: Очерк.- Алматы: Жазушы, 1969.- 26 б.: сурет.
Байсеркеев Л. Майданды демеген қуатты күш.- Алматы: Қазақстан, 1985.- 160 б.
Бейісқұлов Т. Кеудесін оққа тосып…/ Мектеп балаларына арналған.- Алматы: Жазушы, 1975.- 37 бет: суретті.
Бекетаев Қ. Мәңгілік дастан.- Алматы: Қазақстан, 1990.- 192 б.
Бекетаев Қ. Сексен сегіз қыз: Хикая.- Алматы: Жалын, 1977.- 72 бет: суретті.
Бектемісов Ә. Жау жағадан алғанда: Әскери тілшінің жазбаларынан.- Алматы: Қазақстан, 1976.- 160 б.
Бекішев Х. Батальон алға.- Алматы: Қазақстан, 1985.- 152 б.
Бигельдинов Т. Аспадағы айқастар.- Алматы: Жазушы, 1971.- 127 б.
Бимағанбетов М. Жауынгер жолы: Деректі повесть.- Алматы: Қазақстан, 1984.- 96 б.
Боздақтар: Алматы қаласы. Т.1. Ұлы Отан соғысы (1941-45) жеңісінің 50 жылдығына арналады. Отан қорғау жолында құрбан болған алматылық боздақтарға ескерткіш-кітап.- Алматы: Қазақ энциклопедиясы, 1995.- 496 б.
Боздақтар: Алматы қаласы.- Отан қорғау жолында құрбан болған алматылық боздақтарға ескерткіш — кітап.- Алматы: Қазақ энциклопедиясы, 2000.- 712б.
Бөбеқұлов М. Мұсабек Сеңгірбаев: Очерк.- Алматы: Жазушы, 1966.- 21 бет: портр.
Гречко, А. А. Соғыс жылдары, 1941-1943: Естеліктер.- Алматы: Қазақстан, 1978.- 576 б.: портр.
Ғабдуллин М. Менің майдандас достарым: Әңгімелер мен очерктер.- Алматы: Жазушы, 1985.-389 б.
Едігенов Н. Алматы Ұлы Отан соғысы жылдарында.- Алматы: Ғылым, 1970.- 167 б.
Ел мен ердің жеңісі: Публицистикалық мақалалар, очерктер, естеліктер.- Алматы: Қазақстан, 1985.- 256 б.: 20 б. сурет.
Елеусізұлы Т. Иван Шадрин: Очерк.- Алматы: Жазушы, 1973.- 24 б.: портр.
Елін сақтап қалды ерлер: Қазақ ақындарының Ұлы Отан соғысы туралы жырлары.- Алматы: Жазушы, 1970.- 231 б.: сурет.
Ешқашанда ұмытпаймыз: Белорус балаларының Ұлы Отан соғысы туралы әңгімелері/ Орыс. ауд. Б. Юсупов.- Алматы: Жазушы, 1972.- 78 бет: суретті.
Жақсыбаев А. Құдайберген Сұрағанов: Очерк.- Алматы: Жазушы, 1969.- 27 бет.: портр.- (Ұлы Отан соғысының батырлары).
Жамбыл. Қамал бұзған қаһарман: Ұлы Отан соғысы туралы жырлар жыйнағы.- Алматы: ҚазБмб, 1945.- 92 б.
Жауынгер хаттары.- Алматы: Қазақстан, 1968.- 524 бет.
Жеңімпаздар: Ұлы отан соғысына қатнасқан Қазақстан жазушыларының естелік әңгімелері.- Алматы: Жазушы, 1965.- 500 бет.
Жеңіс жыры: Әндер жинағы / Құраст.Д.Мүсіров.-Алматы: Өнер, 1980.-127 б.
Жолдасбеков А. Ботабай Садықов: Очерк.- Алматы: Жазушы, 1967.- 23 бет: портр.
Жылқышев С. Аэронавтар айқасы: Аэронавт — ұшқыштың естеліктері.- Алматы: Жалын, 1977.- 171 бет: портр.
Жыр — аманат: Ұлы Отан соғысында қаза тапқан жауынгер ақындардың өлең-жырлары/ Ы. Адамбеков; Қ. Әбдәлиев т. б.- Алматы: Жалын, 1978.- 263 бет: портр.
Имашев М. Серікқазы Бекбосынов: 99-Әуе десанттық, гвардиялық атқыштар дивизиясы 300-полктың жауынгерлері жайлы очерк.- Алматы: Жазушы, 1972.- 32 б.
Көпбаев Ә. Ізқұтты Айтықов: Очерк.- Алматы: Жазушы, 1966.- 19 б.: 1 портр.- (Ұлы Отан соғысының батырлары).
Қазақстан Ұлы Отан соғысы жылдарында: Библиографиялық көрсеткіш.- Алматы: Қазақстан, 1990.- 464 б.
Қайсенов Қ. Естеліктер мен жазбалар.- Алматы: Атамұра, 2002.-304 б.
Алексеев С. Қаһармандар: Ұлы Отан соғысы тарихынан хикаялар/ Ауд. Б. Бабақов.- Алматы: Жалын, 1987.- 336 бет: суретті.
Қаһарлы сөз қамал бұзады: Ұлы Отан соғысы кезіндегі ақындар айтысы.- Алматы: Ғылым, 1995.- 272 б.
Малкин В. М.Батырлар қалмас беймәлім: Панфиловшы — жауынгерлер туралы деректі очерктер.- Алматы: Қазақстан, 1987.- 264 бет: суретті.
Меңдібаев Ә. От кешу.- Алматы: Қазақстан, 1974.- 112 б.
Мизамбеков Т. Григорий Безродный: Очерк.- Алматы: Жазушы, 1973.- 24 б.: портр.
Момышұлы Б. Адам қайраты: Әңгімелер.- Алматы: Жалын, 1981.- 208 б.
Мұқанов С. Мәлік Ғабдуллин: Очерк.- Алматы: Жазушы, 1974.- 24 бет: портр.
Мұқанов Ш. Жалынды жылдар жаңғырығы.- Алматы: Қазақстан, 1982.- 71 бет: фотогр.
Мұсабеков У. Жолдыбай жолы: Деректі повесть пен әңгімелер.- Алматы: Қазақстан, 1983.- 104 б.
Мұстафин Б. Жәлел Қизатов: Очерк.- Алматы: Жазушы, 1975.- 27 бет: портр.
Нұрмағамбетов С.
Жауынггер жолы/ Әдеби өңдеген Ж. Жүмаханов.- Алматы: Қазақстан, 1975.- 119 б.: суретті.
Нұрмағамбетова О. Қаһарлы сөз — қамал бұзады: Ұлы Отан соғысы жылдарындағы қазақтың халық поэзиясы.- Алматы: Қазақстан, 1965.- 76 б.
От ортасынан оралмағандар: Ұлы Отан соғысынан оралмаған жауынгер-журналистер жайлы жинақ.- Алматы: Қазақстан, 1972.- 255 б.: суретті.
Самұратов Ж. Жорықта өткен жылдар.- Алматы: Қазақстан, 1983.- 124 б.
Самұратов Ж. Оқ болып атылдық.- Алматы: Қазақстан, 1989.- 240 б.
Сәлем саған майданнан, Қазақстан!: 1941 -1945 Хаттар жинағы/ Құраст.: Д.С. Вечкутов, т. б.- Алматы: Қазақстан, 1975.- 399 бет: суретті.
Сәрсенбаев Ә. Батырлардың ізімен: Әңгімелер, естеліктер, күнделіктер.- Алматы: Жазушы, 1974.- 208 бет: суретті.
Сәрсенбаев Ә. Жауынгер монологы: Деректі әңгімелер, новеллалар, очерктер.- Алматы: Қазақстан, 1972.- 156 бет: портр.
Сейдеханов К. Қазақтың Ұлы Отан соғысы кезіндегі халық поэзиясы.- Алматы: Ғылым, 1974.Сланов Ғ.
Алтай баласы.- Алматы: Жазушы, 1973.- 43 бет.
Смирнов С. Брест қамалы: Повесть.- Алматы: Қазақстан, 1967.- 493 бет: суретті, портр.
Сұртаев Т.Отан деп соққан жүрек.- Алматы: Қазақстан, 1989.- 160 бет.
Сыздықов Ш. Мәншүктің өшпес ерлігі: Деректі повесть.- Алматы: Қазақстан, 1985.- 104 бет.
Ұлы Отан соғысына қатысқан Қазақстан суретшілері/ Текст авт.Н.-Б.Нұрмұхаммедов.- Алматы: Өнер, 1985.- 176бет.: суретті.
Іңірбайұлы Е. Он сегізде от кешкендер.- Алматы, Үш қиян.- 2002.- 184 б.