Турбо Паскаль жайлы жалпы мағлұматтар

Турбо Паскаль тілінің идентификаторлары (ТП). ТП Идентификаторлары дегеніміз өндірісте пайдаланылатын терілген символдардың жиынтығын айтамыз. Идентификаторларға қойылатын негізгі шарттар (талаптар):

• Идентификатор латын әліпбиінен және сандарынан тұрады.
• Идентификатор әріптен а1 деп басталуы тиіс {«а1», а бірақ керісінше емес «1а»}.
• Идентификатор өте үлкен көлемдегі кез келген логикалық символдардан тұруы мүмкін, бірақ оның тек алғашқы 63 ғана танылады.
• Қызметтік сөздерді идентификатор ретінде пайдалануға болмайды.
• Идентификаторларды жазғанда бос орындарды жазуға болмайды.

Турбо Паскаль тілінде программалаудың ережелері мен жалпы түсініктері:

• Программа Турбо Паскаль операторларынан құралады, олар «;» символымен ажыратылады.
• Топ операторларын ерекшелеу үшін операторлық жақшаларды пайдаланамыз: begin…..end.
• Бірнеше операторлар жақшасындағы операторларды құрамдық операторлар деп атаймыз.
• Программа мәтінінде фигуралық жақшаларда комментарияларды жазамыз, олар программа орындалуына кедергі келтірмейді.

Турбо Паскаль тіліндегі программалық структурасы: программаның негізгі бөліктерін қарастыралық. Uses – программада қол жетерлік операторлар жиынын пайдалану кеңейтілулері үшін ішкі кітапханаларды қосу. Мысалы:

• UsesDOS, Crt, Graph, Printer; {Төрт стандартты модульдердің қосылуы:
• DOS – операциялық жүйе командаларының программада пайдаланылуы.
• Crt – енгізу-шығару мүмкіндіктерінің кеңейтілулері, дыбыстық генераторды пайдалану.
• Graph – графикалық процедуралар мен функциялардың қосылуы.
• Printer – баспаға шығаруға оңай қол жеткізу.}

Мысалы. Келесі программа баспаға шығарудың оңай жолын жүзеге асыруды орындайды.

• UsesPrinter; {модульдің қосылуы}
• begin
• Write(‘привет’); {«привет» сөзі экранға шығарылады}
• Write(lst,‘привет’); {«привет» сөзі принтерге шығарылады}

Const (константалар). Бұл сипаттау бөлімінде идентификатормен программа орындалуы кезінде өзгермейтін мәндері беріледі. Мысалы:

• Const
• a=4; {сандық константа}
• b=’A’; {символдық константа }
• s=’ABBA’; {жолдық константа }
• b1=false; {логикалық константа }
• M:array[1..4] of integer=(1,5,6,7); { константалар массиві}.

Type (деректер типі). Суретте Турбо Паскаль тілінің негізгі деректер типі көрсетілген.

Сhar – символдық айнымалысы. Символдық тип мәні көптеген дербес компьютерлердің символдары. Әрбір символға 0…255 диапазоны аралығындағы бүтін сандар жазылады.

Boolean – логикалық айнымалысы. Логикалық тип мәні жарияланған тұрақтылардық бірі болуы мүмкін (False – жалған, True – шындық).

Массив — array – массив деректер типі бір идентификаторға бірнеше мән тағайындауға мүмкіндік береді, олар бір-бірінен реттін номері бойынша ерекшеленеді. Массив элементінің номері идентификатордан кейін квадраттық жақшаға алынып жазылады {M[5] – М массивінің бесінші элементі}. Массивті сипаттағанда массивтің элементтер номерінің диапазоны көрсетіледі және әрбір элементіне қатысты типі. Массивтер бір өлшемді, екі өлшемді және өте көп өлшемді болуылары мүмкін. Мысалы:

• Var {массивтердің сиаптталуы}
• M: array [1..5] of integer; {М бір өлшемді массиві элемент номерлері 1-5 дейін, бүтін сандардан құралған}
• M1: array [2..3,11..15] of char; { М1 екі өлшемді массиві жол номерлері 2-3 дейін, бағана номері 11-15 дейін, символдардан құралған}
• Begin {массивті толтыру}
• М[2]:=100; {М сандық массивінің екніші элементіне 100 мәні тағанындалады}
• М1[2,3]:=’d’; {М1 символдық екі өлшемді массиві элементтері екінші жол мен үшінші бағана үшін ’d’ мәні тағайындалады}

 String – жолдық айнымалы. Жолдық типтегі айнымалылар бірнеше символдардан тұрады. Мысалы:

• Var s:string; {s идентификаторының жолдық айнымалы ретінде сипатталуы}
• Begin
• s:=’Привет’; {жолдық айнымалы мәнін беру}
• Writeln(s); {«Привет» сөзін экранға шығару}

Var – программада пайдаланылатын барлық иденитификаторлар сипатталуы керек. Иденитификаторды сипаттап, деректер типін көрсету. Мысалы:

• Var
• x,y:real; { x,y идентификаторлары – реальді тип айнымалылары}
• i,j,k:integer; {i,j,k идентификаторлары – бүтін тип айнымалылары}
• M:array [1..4] of char; {M – бір өлшемді массив 4 элементтер тұрады}
• M1:array [1..3,1..4] of byte; {M1 екі өлшемді массив бүтін типті 12 элементтен тұрады}
• Type
• re=real; {жаңа типті сипаттау: re идентификаторы — реальды тип}
• Var
• z:re; { z идентификаторы –re типінің айнымалысы, яғни реальді тип}

Негізгі программа – ережеге сүйенсек 3 бөлімнен тұрады:

10. Шығыстық деректерді енгізу.
11. Есептеу.
12. Қорытынды есептеу қорытындысын шығару.

Негізгі математикалық сәйкестіктер және Турбо Паскаль операциялары:

• + {қосу}
• – {алу}
• * {көбейту}
• / {бөлу}
• = {теңдік (типтер мен тұрақтыларды сипаттағанда пайдаланылады және т.б.)}
• := {меншіктеу}
• > {үлкен}
• < {кіші}
• >= {үлкен немесе тең}
• <= {кіші немесе тең}
• <> {тең емес}.

Турбо Паскальда амалдардың жазылуы төмендегідей: