ХІХ ғ. аяғы мен ХХ ғ. басында Құрама Штаттардың Кореяға байланысты саясаты

Қиыр Шығыстағы ХІХ ғ. ортасында –ақ АҚШ конгресінің өкілдері палатасының депутаты Пратт конгреске революция енгізді. Онда Американ саудасы үшін Корея королбдығын ашуда қажырны және табанды саясат қабылдауды талап етті. Революцияда бұл қадам тек дауды талап етті. Революцияда бұл қадам тек қана бір сауданың дамуына ғана емес, сонымен қатар Қиыр Шығыстағы «АҚШ-тың ортақ мүдделері үшін де қажет екендігіне ерекше қөңіл бөлінді» .

ХІХ ғ. аяғында АҚШ Кореяға қатысты саясатын жолдандыра түсті. Кореяға тең құқысыз келісізді зарлап міндеттеу әрекеті іске аспаған соң, АҚШ Жапония арқылы Кореяға шыққысы келді. Жапон империализмнің Кореядағы экспансиолистік жоспарларын қолдай отырып, Жапонияның ықпал ету аймағында өзіне тиімді экономикалық пайда қөргісі келді. Жапония мен Корея арасында бірінші тең құқысыз келісімге қол қойылған соң, АҚШ Кореядан дипломатиялық және сауда қатынастарын орнататын және порттарды ашқызатын келісімді қабылдауды талап етті. Осындай мақсатпен ХІХ ғ. 70-жылдарында АҚШ Кореяға коммадор Шуфельдті аттандырды. Ол Кореяда бірнеше жыл бойы дипломатиялық және сауда қатынастарын орнатуға қатысты келісім шартты қабылдатқызуға тырысты. Сөйтіп, бірінші Американ-Корея келісімі 1782 ж. бекітілді. Келісім бойынша жапондықтарға ашып деп есептелінетін 3 Корея порты американ саудасына да ашылды. Енгізілетін тауардың баж салығы 10 процентпен шектелді. Сонымен қатар, келісімде мынадай тарау орын алды: «Егер де қандай да бір үшінші мемлекет келісілген екі жақтың біреуіне қиянат қөрсетіп немесе қысым білдірсе, сонда келісімдегі рым-қатынасын реттеуге тырысты. Келісімдегі осы бөлімге сүйенен отырып, Корея бірнеше күресте қөмек сұрады. Алайда АҚШ өзінің міндетін орындауға асықпады. АҚШ сонымен қатар Кореяның Қытайға Вассалды тәуелдігін мойындаудан үзілді-кесілді бас тартты. Кореяның Қытайға бағынды шетел капиталының енуіне бөгет болатын еді. Бұл американ монополистерінің жоспарына сәйкес келмеді. Сонымен бірге АҚШ Кореяның тәуелсіздігін мойындауды талап етті, сол арқылы Амеиканың осы елге экономикалық және саяси енуін жеңілдетер еді. Келісім американ қәсіпкерлеріне Кореяның харқын және табиғи байлығын қалауға мүмкіндік алатын едіŠ1‹

80-90 жылдардың аяғында АҚШ үкіметі Кореяға американ капиталының экономикалық енуіне сенді. АҚШ үкіметі Корея жағалауларында параход шаруашылығына, інжу табуға, ағаш кесуге, электр станцияларын және кеме құру зауыттарын салуға рұқсат беретін бірқатар шарттар қабылдауға 80-жылдары американ қәсіпкерлерін Кореяның байлықтарын пайдаланатын арнайы-Кореяны дамытатын компания ұйымдастыруды және 25 жылға Унсан аймағында алтын кенімен басқа да минералдарды табу концессияны қол жеткізді Š2‹ ХІХ ғ. аяғында американдықтар бірқатар рудниктер мен алтын кен орындарын иеленіп, оларды пайдалануды әрекеттерін дамытты.

Әсіресе американ қәсіпкерлерін Кореяда темір жол құрылысы қызықтырды. 1894 ж. американ капиталисті Джеймс Морз Корея өкіметке қасым қөрсете отырып, бүкіл елде темір жол құрылысын жүргізуге қол жеткізді. 1896 ж. олар Сеул –Инчхон темір жол құрылысын концессия алып, кейін Сеулде Трамвай жолдарын, электр жүйесі мен канализация құрылысына рұқсат алды. Сонымен қатар американдықтар Кореямен жүйелт кеие рейстерін ұйымдастырды.

Кореядағы АҚШ өкілдері мен миссиокерлері антихитайлық насихат жүргізілді. Өйткені АҚШ үкіметінің пікірінше Қытайдың Кореядағы саясаты американ экспансиясына бөгеш жасады.

Сол уақытта Кореяны өзіне бағындыру үшін қажет болатын әскери күшінің жоқтығысынан, АҚШ Жапонияны қолдау саясатын жүргізді, оның табыстарын Корея экономикасына енуіне пайдаланғысы келді.

  1. Гримм Э.Д. Сборник с. 94
  2. Нарочницкий А.Л. США и Японская агрессия в Корее и Китае в 1894-1895 гг. изд. АН СССР

1894 ж. ортасында АҚШ-тың құпия қолдауының арқасында жапон үкіметінің агрессивті саясатының және жапондықтардың Кореядағы бірқатар арандатудың нәтижесінде Жапонияның Қытайға қарсы Кореяны басып алу қаупі туды. Қытай мен Корея үкіметі осындай ауыр кезенде 1882 ж. келісімге сүйене отырып, АҚШ-тан бірнеше рет қөмек сұрады. Алайда АҚШ үкіметі бұл өтінішін қабыл алмады. АҚШ-тың мемлекетін департаменті. 1894 ж. 23 маусымдағы жауабында: АҚШ Жапонияға ықпал қөрсете алмайтын, тек қана достық қарым-қатынас жолымен және қандай да болмасын себеппен басқа державалармен бірігіп қызмет жүргізбейтіндігін айтты. Сөйтіп, АҚШ үкіметі Кореямен келісімдік міндеттемелеріне қарамстан, Жапон агрессиясына қолдау қөрсетті. Американ тарихшысы Деннеш осы жарты аралда Жапон үстемдігінің орнауына Американ үкіметі қарсылық білдіртеді,-деп жазды Š1‹

Кореяда экономикалық экспансиясын кеңейтуге тырысып, АҚШ барған сайын Жапонияның экономикалық әлсіз деп есептей отырып, АҚШ үкіметі жапон имприалистерінің отарлау монополиясының мүддесіне пайдалануға үкіметтенді.

1894-1895 жж. Жапон Қытай соғысы кезіндегі АҚШ-тың бейтараптығы Жапония үшін өте тиімді болды. АҚШ антикорейлік саясатшы ХХ ғ. басында жалғастырды. 1900 ж. Корея үкіметі елдің бейтараптығы жөнінде мөддесі қозғалды. Токиода Корея өнімі американ елшісі Кореяның тәуелсіздігін мойындатқызуда АҚШ-тың қөмегін сұрады. Бірақ АҚШ бұл өтінішке ешқандай жауап қайтармады.

Орыс-жапон соғысы кезінде Жапон агрессиясын Американ үкіметінің қолдауы Корея тағдырын болжап берді. Президент Рузвельттің пікірінше, Маньжуриядағы орыс ықпалына қалу үшін, Жапония Кореяны

  1. Губер А.А. Указ. соч., с 6

Кассани Ламздорфқа хабарлағанында Рузвельтін осы пікірін растады. Орыс жапон соғысы кезінде Рузвельт Корея тәуелсіздігін жою жөнінде айқан сөйледі. 1805 ж. 6 ақпанында мемлекет хатшысы Хэйге хатында: «Бейбіт шартқа қол жеткен соң, Жапония Кореяға проекторат орнатуға міндетші болады» Š1‹ -деп жазды.

Сол уақытта АҚШ үкіметі құпия түрде Жапонияның Кореяны басып алу мәселесінде Европалық мемлекеттердің ең алдымен Германия мен Англияның қолдауын табу шараларын қарастырып жатты. АҚШ-тағы шараларын қарастырып жатты. АҚШ-тағы Рузвельт, Қиыр Шығыстағы соғыстан кейінгі жағдайға өзінің қөзқарасын баяндай отырып, Корея Жапонияға бағындыра, АҚШ қарсылық білдірмейді, тек қана Жапония АҚШ –тың жалғыз ғана талабы американ концессиясын мойындауына құрметпен қараса, -делінді 1905 ж. 23 тантарда Вашингтондағы ағылшын елшісі Мортимер Дюронд өз үкіметіне президенттің пікірін былай деп телеграфтады: «Жапонияға Порт-Артурды сақтап қалуға мүмкіндік беріп, Кореяда билігін орнатуға жол беріледі.

Сөйтіп, АҚШ-тың Кореяға қатысты бағыты анықталды: Кореяда Жапонияның әрекеттеріне толық еркіндік беріледі, кейін Кореяда Жапон протектораты орнатылды.

Келісімнің қабылдауын мойындады.Бұл келісімнің үшінші тарауында Жапонияның Кореяда саяси , әскери және экономикалық мүдделерінінің басымдығын ескере отырып Кореяда жапонияның бақылау жақтау ,жақтау шараларын Ұлыбритания мойындадыСөйтіп Портсмуттың бейбіт конференция қарсаңында Кореяның тағдыры шешілген еді

Сонда да АҚШ тың көмегіне үміттеніп Корея 1905 ж қарашада Вашингтонга  арнайы эмисарды , американ профессоры Х.Б. Хальтершші жібереді. О, ан Рузвельт пен АҚШ тың мемлекеттік департаментіні үндесуді жеткізу тапсырылды. Бұл үндеуде Корея АҚШ тан 1882 ж келісім бойынша көмек сұрады.Біріақ Вашингтонда президедентне мемлекет хатшысы да әдейі Халбертпен кездесуді соза берді?1905 ж 23 қарашада Вашингтондағы Жапон елшісі Тахахира американ үкіметіне 1905 ж 17 қарашадағы Жапон-Корей келісімінің көмегімен ұсыныды,- бұл келісімде Жапон үкіметі Токиодағы сыртқы істер министрі арқылы Кореядағы сыртқы қатнасын және істерін бақылап оларды бақылап ,оларды басқарып отырады- делінді. Бұл келісім Кореяда Жапонияның протекторатын нақты орнатты.

АҚШ тың мемлекеттік департаменті бұған жауап ретінде Кореядағы американ дипломатиясының миссиясының жабылуы жөнінде және Вашингтондағы жапон миссиясы арқылы немесе Токиодағы американ миссиясы арқылы Кореядағы  жүргізілетін істердің барлығының жабылуы жөнінде нұсқауды телеграф арқылы жіберілді.Империалистік Кореядағы державалардың ішінде Кореядан өзінің дипломаттарын қайтарып шақырып алған тек АҚШ екендігін атап өту керек, бұл актімен олар басқа державалардың осындай қимылдарына жол ашты.

Корея императоры Кореяның тәуелсіздігін қорғау үшін американ үкіметіне тағы бір әрекетін қабылдады.Оның тапсырмасын бойынша 1905 ж 11 желтоқсанда Франциядағы бұрынғы Корей елшісі Мин Юнг Чан АҚШ тың мемлекеттік  хатшысы Пушпен толықтыОл Пушқа 1905 ж 17 қарашадағы жапон Корея келісіміне жапондықтардың қысымының нәтижесінде қабылданғаныны дәлелдеп императордың американдықтарды Кореяны қоргауын сұрайтындығын айтты.Пуш өзінің жауабында жапон-корей арасындағы 1904 ж 23 ақпан мен 22 тамыздағы келісімдері арқылы Жапония Кореяның сыртқы қатнастарына толық бақылау орнатады.Бұл қабылданған бақылау АҚШ тың 1882 ж келісім бойынша араласуына богет болады –1 деп аяқтады Пут

Сөйтіп Американ үкіметі барынша Жапонияға Кореяны басып алуға көмектесті,өиткені бұл толығымен АҚШ тың осы аймақтағы экспансионистік жоспарына сәйкес келді.