Ақшалай сұраныс және тауарлық массаның сәйкессiздiгiн құнсызданудың негiзгi ќаѓидасында. Сұраныспен пен ұсыныстың арасындағы, шығындардың үстiнде табыстарды шектен шығудың диспропорциясы (мемлекеттiң шығындары табыстар асады ) мемлекеттiк бюджеттiң дефицитiмен тудыра алады; (инвестициялардың көлемi экономиканың мүмкiндiгi асады ) шамадан тыс инвестиция салумен; өндiрiс және еңбектiң өнiмдiлiгiнiң өсуi еңбекақының өсуi. Сыртқы, iшкi құнсызданудың пайда болудың себебi бола алады .
Сыртқыларға қатарына жатады :
сыртқы саудадан түсулердi қысқарту,
сыртқы сауда және төлем баланстарын терiс сальдосы.
Құнсызданудың iшкi себептерi :
бюджеттiк дефицит және бюджет тапшылығын жабуға арналған
(тауарлармен және қызметтермен қамсыз емес қағаз қаржыларының шығарылымы ) қаржылардың қосымша эмиссиясы. Тауарлар және ақшалардың құнсызданған сомасына алуға болған қызметтердiң саны азаятындығынан, тауарларға қарағанда және қызметтерге ақшаның құнсыздануына тудырады, бағалардың өсуi және нақты еңбекақыны төмендету және өндiрiс көлемдерiн қысқарту. Ол (жұмыссыздықтың бiр уақыт бойы бар өндiрiсiнде және құнсызданумен ) стагнациямен және (љндiрiстегi тоќыраудыњ жанында экономиканыњ кџйi, саудаѓа инфляциялыќ процесстi бiр уаќытта дамуда орын алады ) стагфляциямен қатар жүредi.
Өндiрiстiң шыѓғындарының өсуi, басқарудың аппаратты бағуындағы
шығындардың дәлелсiз өсуi, қорғанысты, милицияны, әлеуметтiк программалар және жәрдемақы.
Әлеуметтiк — экономикалық зардаптарының : келесi құнсыздануларының
арасынан ерекшелейдi :
қолдағы ақшаларды бағасыздану — тұрғын халық құнсызданудың бой
бар аз нақты табысы алады;
табыстары пайдасына әр түрлi әлеуметтiк топтарының аралық қайта бөледi әлдеқайда қамсыз;
өмiр деңгейiнiң төмендеуi, жұмыссыздыққа өмiр құнының жоғарылауы, бағалардың өсуi тұрғын халықтардың жағдайын нашарлатады. Жұмыссыздық өмiр деңгейi, еңбекақыны қысқартуды құлаудың негiзгi себептiң бiрлерi болып табылады. Жұмыссыздықтың биiк деңгейiнiң құнсыздануынан кейiн ұзақ сақталынады.
Филипс қисығына сәйкес жұмыссыздықтың аралығында заңдылық бар, құнсызданудың бойы және инфляция деңгейiн 1%ке азайту үшiн, жұмыссыздық деңгейiн 2%ке өсiру қажет.