Инфлиция — қағаз ақшаның құнсыздануына байланысты болатын әлеуметтiк – экономикалық құбылыстар жиынтығы, басқаша айтқанда айналыстағы ақша өлшемдерi мөлшерiнiң тауарлар бағаларының қосындысынан артып кетiп, осының нәтижесiнде тауарлар мен қамтамасыз етiлмеген ақшаның пайда болуы . Айналымда болатын қағаз ақшалардың көлемi сондай шарттарда ерекше мән алады : егер ол тауар айналымының қажеттiгi асса, онда артық ақшалай эмиссияның нәтижесi сияқты құнсыздану пайда болады.
Құнсыздану ақшалай нарықтағы тепе-теңдiктiң маңызды бұзылуларды шақырады. Ол экономиканың ең ауыр кеселдерiнiң бiрi болады. Нарықтың тетiгi әкiмдiк — командалық жүйемен қиратқан нарықтық шаруашылықтар да, нарықтық та оның симптомдарын жазып қойған.
Құнсыздану әр түрлi факторлармен шақырыла алады: төлей алатын сұраныстың бойынан, сұраныспен пайдаланбайтын тауарлардың нарығына түсу ақшалардың артық санының шығарылымы, тауарлардың өндiрiсiнiң артта қалуы.
Олардың бағасыздануына тудыратын қағаз құнсыздану — қаржы каналдарын асыра толтыруды ақшалай.
Соңғы уақытқа дейiн бiздiң санамызда “Инфлияция” (латын сөзiнен алғанда inflatio — қампию) деген ұғым капитализмнiң кеселi ретiнде орнықты. Құн заңы әрекетiмен анықталатын тауар ақша қатынастарының болуы инфлияциялық процесстердi тудырады.
Инфляцияның себебi, әрекет ету механизмi, көрiнуi және оның зардаптарымен күресу жолдары бұрын соңды бiздiң елде терең зерттелмеген.
Инфляцияның басты ерекшелiгi — қоғамдық ұдайы өндiрiстiң барлық факторларына қатысты сан алуан себептерден туады.
Басқаша айтқанда, инфляция бүкiл шаруашылық механизiмiнiң қызметiнен туындайды. Инфлияция адамзат тарихында жаңа құбылыс емес, оның бай тарихы бар.
1775 -1783 жылдары Солтүстiк Америкада тәуелсiздiк үшiн болған соғыс доллардың құнсыздануына әкелiп соқтырды. Франция 1789 – 1794 жж. Революция кезiнде өндiрiлген қағаз ассегнаттар жетi жылда 883 есе құнсызданды.
Алғашқы рет “Инфляция” – деген ұғым ақша айналымына қатысты АҚШ- та азамат соғысы кезiнде (1851-1865 жж.) орасан зор гривналар ақша орнына қолданылған күмiс кесек (450 млн. доллар) шығарылуына байланысты қолданыла бастады, ал оның төлем қаблетi 2 жылдың iшiнде 60 % -ке дейiн төмендедi.
Еркiн бәсеке кезеңiндегi капитализм жағдайында инфляцияны соғыс , дағдарыстар, стихиялық апаттар кезiнде болатын несие ақшаларының алтынға айырбасталуының тоқтау кезiнде пайда болады. Капитализмнiң жалпы дағдарыс кезiнде инфляция жалпы созылмалы сипат алып, маңызды экономикалық проблемалардың бiрiне айналады.
Инфляцяның мәнiн түсiну үшiн мынандай мысал келтiрейiк. Айталық, тауар айналымы үшiн 10 млрд. алтын доллар керек екен, ал қағаз ақша 20 млрд. доллар шамасында шығарылды делiк. Мұның өзi қағаз доллардың 2 есе құнсыздануына әкелiп соқтырады.
Инфляция жұмысшылардың тұрмыс жағдайына зардапты ықпалын тигiзедi. Себебi тауар бағасы бiрнеше есе өседi, ал мемлекет жалақыны бұрынғы дәрежесiнен арттырмауға тырысады.
Ақшаның құнсыздануы халықтың әл-ауқатының дәрежесiн төмендетуге әкелiп соқтырады. Құнсызданудың құбылысы және ақшалай таңба. Бiздiң заманымызға дейiнгi VII ғ. (бекзаттық қытай және Лидийскийде ) тиын ақшалардың құнсыздануы пайда болды.
Ол күмiс орынына жарымжан салмаққа және ақшалардың металлының сапаларымен, бақыр ақшалардың айналымына шығарылымда (және тұлғалармен — жалған ақша жасаушымен бөлiндiмен заңсыз шекiмеге ) өкiметпен шекiмеде бұрынғы көрсетiлген бағаны сақтауда болды. Бiрнеше құнсызданулардың қағаз ақшаларын пайда болумен өз әсер етулерiнде өзгердi. Қағаз ақша ақшалай тауарға — алтынға , сонымен бiрге тауарлар және қызметтердiң барлық массасына және шетелдiк валюталарға бағасыздары бұрынғы нақты құндылықты сақтаған.