Арнаулы педагогикада тәрбиелеу прцнсі қиындатылған жағдайында өтеді. Тәрбиелеушілердің бұл кезде шектеулі мүмкіндіктеріне сүйене отырып, білім беру жүйесінде тәрбиелеу тапсырмаларын жалпы қабылданған түрлерін шешіп қана қоймай сонымен қатар дамуында ауытқуы бар тұлғалардың әрбір категориясына қолданымды тәрбиелеуде ерекше қажеттіліктерді қанағаттандыруды қамтамасыз ету біріншіліктің себебі бойынша және әлеуметтік оның ішінде коммуникативтік жүріс –тұрыстық және өзге де үрдістерді тұлғалық қасиеттерді дамытудағы кезекті ауытқулардың жоқ жерлерін қалыптастыру керек. Тәрбиелеу ісі осы баланың дамуының барлық ерекшеліктерін ескере отырып педагог пен баланың топтағы немесе сыныптағы балалардың бірлесу прцесінде шектеулі түрде жеке жүзеге асады. Арнаулы білім беру жүйесінде тәрбиелеу арнаулы оқытумен коррекциялық жұмыспен тығыз байланысқан, күні бойы сергектенудің бүкіл кезеңіндегі баланың өмірлік іскерлігінің барлық элементтерінен орын алды. Ол білім беру жүйесі үшін өзіндік дәстүрлері болып келетін тәрбиелеу жұмысын ғана емес, сонымен қатар оқыту іскерлігін корррекциялық жұмысты тығыз байланысқан күні бойғы сергектенудің бүкіл кезеңіндегі баланың өмірлік іскерлігінің барлық элементерінен орын алды. Педагог яғни тәрбие беруші бұл жағдайда индивидуалдық әдістерді, формаларды құрамдарды үздіксіз шығармашылық тұрғыда іздестіру процесінде оларды сәйкестендіру мен ықпалдастыру тәсілдерін табуда мүмкіндіктері шектеулі балаларға максималды тиімді көмек көрсетудің индивидуалданған арнаулы оқыту технологияларын құру мен реализациялау үстінде жүреді.
Денсаулығы мүмкіндіктері шектеулі балалардың даму ерекшеліктерін және жалпы арнаулы педагогикада қабылданған тәрбиелеудің түрлерінің сыныптамасын ескере отырып, арнаулы білім беруде түрлі дәрежеде және түрлі сәйкестілікке қолданылатын олардың топтарының негізгі үш түріне тоқталып өтеміз.
-ақпаратты әдістер ( әңгімелесу, консультатция жүргізу, жалпы ақпарат құралдарын пайдалану әдебиеттерді және өнерді қолданысқа алу, қоршаған өмірден мысал оның ішінде педагогтың жеке мысалы экскурсиялар кездесулер)
— тәжірибелік — әрекеттік әдістер – үйрету жаттықтыру, тәрбиелеуші жағдайлар, ойын өткізу қол еңбегі, бейнелеу және сурет салу өнері дәстүрлік емес тәсілдер – арттурапия( өнер құралдарымен коррекциялық –педагогикалық көмек көрсету) және иппотерапия ( ат үсті жүру әдістерімен коррекциялық –педагогикалық көмек көрсету)
-оятушылық –бағалаушылық әдістер ( педагогикалық талап, марапаттау, сөгу, жазалау)
Дамуында ауытқуы бар балалар үшін ең жеткіліктісі тәрбиелеудің тәжірибелік — әсер етулік әдістері болып саналады. Олар мектепке дейінгі және кіші мектептегі жаста әсіресе тиімді сонымен қатар интеллектуалдық санасы бүлінген, психикалық дамуы кешеуілдеген сөйлеу және есту қабілетінде кемшіліктерге ие балалардың категориялары үшін қолданымды. Үйрету және жаттықтыру әдісі әлеуметтік жүріс –тұрыстардың тұрақты үрдістерін санитарлық гигеналық және шаруашылық — тұрмыстық іскерлікті өзіндік ұйымдастыру әдістерін қалыптастыру кезінде пайдаланылады. Осы және өзге де тәжірибелік әсеретуші әдістер түрлі ақпараттық әдіс – тәсілдерге сәйкес түрде қолданыс табады. Тәрбиелеу ақпаратын қабылдау адекваттылығы оның құрамының күрделігіне сондай- ақ баланың сенсорлық мүмкіндіктерінің деңгейіне тәуелді. Арнаулы білім берудің бастапқы сатыларына әңгімелесудің түсінудің шығармашылық әдебиеттерді оқудың тәрбие беру мүмкіндіктері жалпы білім беру жүйесіне қарағанда едәуір төмен болып келеді. Сөйлеу қабілетінің дамымауы интеллектуалдық жеткіліксіздік өмір сүру және әлеуметтік тәжірибенің жоқ – жұтаңдығы дамуында ауытқуы бар көптеген балаларға толық мөлшерде халық ертегілерінің нанымдық –этикалық потенциалын меңгере прозалық немесе жаттамалық мәтінді толық түсінуге олардан тәрбиелену мәнді алуға мүмкіндік бермейді. Осыған байланысты педагогтың комментарияларымен түсіндірулерімен қатар жүретін визуалдық ақпаратқа арқа сүйеуге жол ашатын әдістер үлкен тәрбиелік мәнге ие, сонымен бірге баланың қоршаған өмірінен педагогтың жеке тәжірибесінен мысалдар келтіруді пайдалану тиімді болып келеді.
Дамуында ауытқуы және бүлінуі бар балаларды зерттеудің біртұтас жүйесі қазіргі уақытта кеңінен іске асуда. Мұндай біртұтастың баланың даму ерекшеліктеріне дұрыс баға беріп, олардың танымдық ерекшеліктеріне дұрыс баға беріп, олардың танымдық іс — әрекеттерінің тәртібіне көңіл – күйіне , есту, көру, жүру, нерв жүйелерін қамтиды. Мұндай тексерулерде дәрігер – невропатолог, психиатр, генетик, физиолог, психолог, дефектологтар қатысады.
Тексеру әдісі. Клиникалық әдіс — неврологиялық тексеріс клиникалық – генологиялық талдау,кариотипті биохимиялық әдіс т. с. с. анықтау, психологиялық – педагогикалық әдіс, баланың даму тарихын тексеру, бағалау, әңгімелесу, тестер өткізу графикалық әдістер, сурет қолөнер жапсырма жасау т. с. с. Психологиялық – педагогикалық тексерудің ерекшелігі ол баланың дамуына жүйелі талдау жасайды. Баланың дамуындағы әлеуметтік жағдайлар іс — әрекет және психологиялық жаңа пайда болған өзгерістерді тексереді.