Жоспар
Кіріспе
«Озан» қоғамының қоғамдық бірлестігі .
Негізгі бөлім
Наурыз көктем мейрамы
Қорытынды
Әзірбайджандардың « Озан » қоғамының қоғамдық бірлестігі .
Қазақстанда ресми мәліметтер бойынша 78 мыңға жуық әзірбайжандықтар бар, олардың 6 мыңнан астамы Алматыда тұрады . Алматыдағы «Озан» Әзірбайджан қалалық мәдени орталығы 1996 жылы құрылды . Оның төрағасы биология ғылымдарының кандидаты И.Я. Кулиев , орынбасары Қазақ СРО- ның еңбек сіңірген геолог — барлаушы Н.Г.Мамедов , ол ҚР — ның « Құрмет алтын кітабына » енгізілді .
Қоғамның негізгі мақсаттары ұлттық мәдениетті , ана тілді , тарихты , салт — дәстүрлер мен әдет — ғұрыптарды жаңғырту , Алматы қаласындағы Әзірбайджан халқының өмірін зерттеу және қоғам қызметіне кіретін мәселелерді шешу үшін ұсыныстарды жасау , ҚР — ның экономикалық өмірін зерттеу. Алматы қаласында тұратын әр түрлі ұлттардың мәдениетін дамыту мен халықаралық қатынастарды нығайту бойынша саясат жүргізудегі өкімет органдары мен басқа да қоғамдық ұйымдармен өзара әрекет жасауы .
Достық Үйінде орналасқан әзірбайжан жекенбілік мектебі ана тілі мен мемлекеттік тілді, ұлттық әдет — ғұрыпты, салт — дәстүрді , фольклорды , әдебиет пен тарихты үйренуге септігін тигізеді. Оған тек қана әзірбайжандықтар ғана емес , сондай — ақ басқа ұлттың балалары да қатысады .
Орталықта ұлттық аспаптар жинақталған : тар , нагара , каманча , ұлттық киімдер , музыкалық жазбалар және видео касеталар .
Ән — би сабақтарына И.Әмирхановпен Л.Алазова жетекшілік етеді . 2002 жылы наурызда түрік халықтарының мәдени орталығында өткен мерекеге би тобы қатысты ., сондай — ақ « Сәлем , Голливуд ! » республикалық байқауына қатысты .
Наурыз — көктем мейрамы
Әзірбайджан — Азиядан Еуропаға апаратын маңызды сауда жолдарындағы әлемдік өркениеттің байырғы ошақтарының бірі , ол жарқын және көпқырлы ұлттық өнердің , мәдениеттің , салт — дәстүр мен әдет — ғұрыптың қалыптасуына негіз болған әлемдік көріністің шынайы жүйесі болды .
Наурыз (көкмемнің мейрамы) Әзірбайджанша жаңа жыл мен діни Рамазан Байрамымен тең . Наурыз негізінен мұсылман елдерінде тойланғанымен , ол діни мейрам емес . Дәлірек айтқанда , көктемдегі күн мен түннің теңелуін тойлайтын , табиғаттың жаңаруын сипаттайтын мейрам .
Ғалымдардың пікірі бойынша бұл мейрамның тарихы Ежелгі Месопотамиядан басталады . Вавилонда нисан айының ( наурыз — сәуір ) 21 бірі күні аталып өтеді және той 12 күнге созылады , әр күнің өзіне тән дәстүрлері , ойын — сауықтары бар . Бұл тойдың шығуын әзірбайжандықтардың ежелгі діні зороастризммен байланыстырады . Исламға дейінгі және кейінгі кезеңдерде мейрамның аталып өтетіні анық . Кеңес дәуірінде Наурыз Байрамын тойлау бейресми түрде болды , өйткені кеңес өкіметі бұл тойды тойлауға тыйым салды , тіпті тойлағандарды қудалады . Дегенменкөптеген жылдар бойы әрбір әзірбайжан отбасында наурызды тойлап , оның ғасырлық дәстүрлерін сақтады .
Наурыз Мейрамы көкмеммен ауыл шаруашылық күндердің басталуымен жылы күндердің шығуымен байланысты .Бұл жыл мезгілінің маңыздылығы ежелгі дәуірден — ақ адамдар үшін сыйқырлы күштермен мәдени құнарлаумен , табиғаттағы өлетін және тірілетін сенімдермен байланысты көптеген салт — дәстүрлермен әдет — ғұрыптарды тудырды . Әтетте , мейрамға дайындық бір ай бұрын басталады , әрбір басталатын төрт апта , яғни төрт стихияның біреуіне теңеу және соған сәйкес аталады . Алайда , кейде атаулар аймаққа байланысты ерекшеленеді . Мейрамға дейінгі төрт сәрсенбі Су Чершенбе ( судағы сәрсенбі ) , Четыре ( оттағы сәрсенбі ) , Торпаг Чершенбе ( жердегі сәрсенбі ) және Ахыр Чершенбе ( соңғы сәрсенбі ) . Халық сенімдері бойынша алғашқы сәрсенбі — от , үшіншісі — жер . Төртінші сәрсенбіде — жел ағаштардың бүршіктерін аттыртты , сонымен халық ырымдары бойынша көктем келеді . Ғалымдардың айтулары бойынша Ширванда бұл сәрсенбілер мынадай стихияларға арналады : алғашқысы — ауа , екіншісі — су , үшіншісі — жер , төртіншісі — өсімдік . Халық тың болжауы бойынша алғашқы сәрсенбіде ауа жылынып , екіншісінде — су , үшіншісінде — жер ойанып , төртіншісінде — ағаштар мен өсімдіктер ояана бастайды . Осы сәрсенбілердің ең маңыздысы соңғысы Ахыр Чершенбе болып саналады . Ол кезде оқиға көініс табады . Бұл күн барлық әзірбайжан халықының категорияларын қамтиды және әртүрлі салт — дәстүр іс — әрекеттерімен толы болады , оның мақсаты жана жылда өзіңді , өз отбасыңды , қоғамды , ырыспен қамтамассыз ету.
Ең ақырғы , маңызды орта ол — Ақыр Черченбе болып табылады , онда оқиғалар көрініс табады . Бұл күн әр түрлі әдет – ғұрып құбылыстармен бай , Әзірбайджан халқының бүкіл категориясынан тұратын , өзіне , өзінің жанұясына және жаңа жылда қоғамға жақсы жағдай жасау мақсатын ұстанған , сонымен қатар ескі жылдағы жағымсыз кездерден , қайғыдан өзінің отбасы мен өзін аман алып қалу болып табылады.
Наурыз мейрамына дайындық рәсімдеуін ұстану негізінен дәстүрлі Сэмэни тағамын рәсімдеу болып табылады , ол адам мен табиғаттың жемісті символы болып табылады , ол дегеніміз сиқыр және культтық маңызы бар . Мысалы , Сэмэнидің көмегімен әйел адамның тазалану дәстүрі мүмкіндік береді . Бұл үшін әйел адамның басына сэмэни бидайымен келтірілген тағам қояды , су құйылады , ал басқа әйел қайшымен судың ағымын кеседі , сол кезде былай айтады : « О , осы әйелді жемісті еткен құдіретті күш » Сэмэнидің дайындалу үрдесі рәсімдеу дәстүрі сияқты , әйел адамдар ғана кіргізіледі . Қазанның астындағы отты , ондағы тағамды жағып , « баши бутов гадын » деп айтады , дәстүрлі үлкен әйел басшылық етеді . Сэмэни дайындау орнына жаман өткір басқа
Сэмэни дәстүрінің шығу тегін анықтайтын болсаң , оны табиғаттың жаңғыруына байланысты деп атайды.
Әзірбайджанда , көбінесе Губинск ауданында бір қызықты дәстүр тараған . Айдың соңғы сәрсенбісінде жеміс бермейтін ағаштарды шауып тастау керек болатын . Осындай оймен әлде – кім балтаны алып ағашты шауып тастайтын дейді . Осы уақытта оған біреу келіп , оның не істемекші екенін сұрайды . Сонда ол ағаштың жеміс бермейтінін айтып , оны шауып тастау керек екендігін түсіндіреді . Ал басқа да , қызықты әдет – ғұрыптар су және отпен байланысты . Сумен байланысты әдет – ғұрыптардың бірі судың үстінен сіңіру болып табылады . Яғни , былтырғы жылдың барлық күнәларынан тазарасың деген дәстүр бар . Оларда тағы бір қызық дәстүр бар.
Ескі жаңа жылдың соңғы күнінде ұйықтау алдында бір – біріне су шашады . Әзірбайджан халқы отқа байланысты дәстүрлерге өте бай. Өйткені олар оттың тазарту қасиеттері бар деп айтады . Үйлердің шатырында мейрамды алауларды жандыру және оттың үстінен айдың соңғы сәрсенбесінде секіру деген дәстүрлер қалыптасып кеткен . Бір алаудың үстінен жеті рет немесе жеті алаудан бір рет секіру керек. Ежелде алауды кәмелетке толмаған жас бала оттық арқылы жағатын. Сонда сол жағылған от таза болып саналатын. Егер барлықтары мейрамның күнін білетін болса, бүкіл адамдар оны ракеталардың атасымен қарсы алатын. Дәстүрге сай мейрамның бірінші қүні әр отбасы ешқанда бармай, өз үйінде отырып қонақтарды да күтпейтін.
Халықта жүрген мынадай сөз бар: «Егер мейрам күнінде өз үйіңде отырмасаң, жеті жыл бойы қаңғып қаласың».
Өзінің жеке дәстүрі бар толықтай үй тазарту мен мейрамға арналған тағамдарды әзірлеу барлық мейрамның алдында жасалады. Мысалы, мейрамға арналған тағамда күнделікті әзірленетін тамақтарға қосылатын компонеттерден басқалары қолданылады. Мұнда 7 санына негізделетін құпиялы маңызы бар нәрселер әртүрлі ғұрыптарда пайдаланылады . Олардың ішінде «йедди ловунды» атап айту қажет – соңғы сәрсенбіде береке дастарханына қоладан жасалған падноспен 7 міндетті нәрсені , яғни азық – түлікті тартады : тұз , нан , көмір , айна және т. б. Дәстүр бойынша падноспен азық – түліктер символ мәнді болып табылады.
Наным – сенімдерге сәйкес мереке дастарханындағы молшылық пен тағамдардың түрлілігі жаңа жылда осы азық – түліктердің жеткіліктілігін қамтамасыз ету қажет . Тағамдардың кейбір рәсім түрлері — мысалы , сэмэнидің құпия сыры бар – олардың бойында болашақ өмірдің тұқымы бар мыс . Мейрам дастарханда міндетті тағамдар — дәстүрлі палаудың бірнеше түрі , тәттілер мен жемістер.Мейрамда отбасындағылардың барлығы үйде жиналады . Отағасына арнайы кілем төселеді . Үлкендердің әмірісіз ешкім тағамды түртпейді . Оның қолы бос емес , намаз оқиды . Осы уақытта үлкен ұлы кіріп мейрамның басталғанын білдіретін оқтың атылғанын мәлімдейді. Әкесі қалтасынан сағатын алып, уақытқа қарап, әлі бір неше уақыт бар екенін айтты. Асықпай отырып, мейрам дастарханындағы қауынның тілімін ауыс тиеді. Үй бикесі бәріне сүттен жасалған сусын әкеледі. Палау жеп болған соң , дастарханды жинайды . Мейрам күніндегі ашық дарбазылар үй иесінің отауында екенін білдіреді. Бөлменің ортасында кілемнің үстінде дастархан жайяды. Оның ортасына сый тағамдары қойылады. Үйге келген қонақтарды үйдің үлкен ұлы немесе үй иесінің жиені қарсы алады.
Келгендердің қолдарына су құйып, үйге кіргізеді. Үй иесінің нұсқауы бойынша қонақты осы сәтте – ақ сыйлай бастайды. Мейрамда қонақтарға кардамон, корице, имбирге бұқтырылған шай берілуі тиіс. Балалар шат – күлкіге бөленіп, «кос — коса» ойынын сауықтады, ересектер болса, бүлдіршіндерді тәттілермен әбден тойдырды. Жоғарыда айтылған дәстүрлердің көбісі қазіргі күнде де сақталған.