Адамзатпопуляцасы деп ұзақ уақыт бір аумақты мекендейтін және еркін некелесетін адамдар жиынтығын айтады. Ол эколгиялық (демрграфиялық) және генетикалық тұрғыда сипатталады.
Популяцияның экологиялық сипаттамаларына оның сан мөлшері ,жас мөлшерінің ара қатынасы,жыныстық құрамы ,мекендейтін аумақ және т.б. жатады.
Адамзат популяциясы жеке адамдардан құралады,сондықтан олардың сан мөлшерін білудін манызы зор.Кез келген популяциясы сан мөлшері особьтардың туу және өлу жилігіне байланысты.өз ққұрлымын сақтау үшін популяцадағы туудың жилігі әрбір некедегі әйелге 2,5-3 баладан келуі керек. Бірақ сонғы кезде туу жиілігі әлдеқайда төмен, мысалы, Еуропада, АҚШ және Канадада — 1,9; Қазақстандағы нәрестелер туужилігі 3,0, бірақ сонғы жылдары төмендеуде. Басқа ТМД елдерінде Украина мен Молдавияда — 2,5, Армения мен Ресейде — 2,5-нан төмен, Тәжікстан, Түркменстан, Өзбекстанда -5,0. Өлім жилігіне келетін болсақ: медицинаның (микробиологияның, иммуналогияның) жетістіктеріне және әлеуметтікпозитивтікөзгерістерге байланысты,аса қауыпты инфекциялық ауруларданадамныңөлуі жилігі күрт төмендеді .Ол ауруларэпидемияларының кздесуі азайды ,мүлдем жоқ деуге де болады.Адамзат өмірінің ұзақтығы дамыған ел популяциясында орта шамамен 20жасқа ұзарады.(Кваша,1980 ж), ТМД елдерінде әрбір 10 мың адамның — 12,3-і 90 жастанжәне 0,8-і 100 жастан асқан қарттар. Туылуы жилігі азайғанымен, өлім жилігініңазаюына және өмір сүруұзақтығына байланыстыэконоикалық дамыған елдер популяциясының сан мөлшері тұрақты сақталуда .
Адамзат популяциясықұлымының сақталу құрамындағы особьтардың жас мөлшеріне де байланысты. Сондықтан популяцадағы адамдарды репродуктивтік кезенге дейінгі ,репродукттивтіккезендегі және пострепродуктивтік кезендегілер деп топтайды. Болашақ популяцианыңқұрамын анықтаударепродуктивтік кезендегі особьтар үлкен рөл атқарады .Олар 18-20 жастан 40-45-ке деінгі адамдар .
Пререпродуктивтікжәнепострепродуктивтік кезендегілер популяцияның жалпы санына енгенімен келесі ұрпақтың фенотиптік және генотиптік құрлымын анықтай алмайды.
Популяциямедико-генетикалықбағалауда оның жыныстық құрамының манызы зор .Репродуктивтік жастағы еркекжәне әйелжынысты особтардың сандық мөлшері 1:1 қатнасындай болуы керек. Тек осы жағдайдағана еркінпаниманистікнекелесу арқылы жанұя құру мүнкін .Мысалы Ресейдегі Ивановқаласын алатын болсақ,тоқыма өндірісі жеткілікті болғандықтан бұл қалада әйелдер саны басым , ал ер адамдар аз. Сондықтан Ивановада нәрестелердің туу саны жилігі өте төмен ,популяцияныңсандық мөлшерітек көшіп келушілер нәтижесінде өседі.
Популяциядағыбасқада организімдер ,тұқым қуалап әртүрлі себептермен адам өмірінің бейімделуі төмнедейді . Генетикалық жүктіадамдар аясында бақылауға болады , оны ушқыш эволенттер дейді. Оны шамамен гаметаның тербелісі1,5-нан 2,5-ға дейін 3-тен 5зигота болады. Бұл зиготаларқартынды түрдеген арқылы ұрпақтан ұрпақаберіле береді.Осының әсерінең 15% жүкті деген организімдердүнеге келмей өледі ,3-үі туу кезінде өледі ,2-уі тууғаннаң кейін өледі ,3-уі жыныстық дамып өсууі кезіне келмей өледі.20-сы жан ұя құрмайдықалған 10%-т жан ұя бала сүйугемункіншілігіне ие бола алмайды.
Генетикалық жүктін көрнісі рецессивтіаллелдер, организімді өлімге әкелсе және де, кемтар балалар түрлі ақыл – ес ауытқуменкеледіде.Бірақ көп ұзамай оларда тіршілігін жояды.
Ғалымдардың зерттеуі бойынша Израйлдағы арабтардың некелес кезінде жан ұялар арасында туыстытық ,немесе өз бауырының қызың алып сондаи сияқты туыстық т.б. жан ұялар 4%.Осы зерттеуден ақ бәрінде айқынбайқауға болады.
Популяцияэколргиялықжәне генетикалықтұғыдан сипттағанда некелесу типініңерекшелігінекөніл бөледі . Неклесудін негізгі типтері онтогенез тақырыбында айтылады.Олардың арасынан популяцияныңпозитивтік әсер ететіні – панмиксиянемесе еркін некелесубасқа, іргелес популяцадағыособьтермен некелесуден жиірек кездеседі .
Бірақ сирек болса да ,бір популяцияособьтарыекінші популяцияаға енгіп (миграция) некелеседі , бала-шағалы болады.Осы процестін нәтижесінде аталған популяциялар арасында гендер “ағымы” жүреді .Популяциадағымиграцияның жилігі әр түрлі боладыжәне популяцианы жіктеудегі манызы зор.
Адамзат популяциасының нгізгі түрлері:Менделдік популяциа ,демдер,изоляттар.
Менделдік популяцияның сан мөлшері өте көп,үлкен аумақты мекендейді ,еркін некелеседі.Мұндай популяция табиғатта кездеспейді деуге болады ,бұлар “идеальдық” популяциолар .
Некелесу типтеріне келетін болсақ, популяцияныңқұрлымына оптималдықететін типіпанмиксия – особьардың еркін некелесуі.
ҚОЛДАНЫЛҒАНӘДИЕБИЕТТЕР.
“Биология” Авторлары: В.Н.Ярыгин, В.И.Васильева, И.Н.Волков, В.В.Синельщиков.