Метр (м) – жарықтың вакуумде 0,33·10-8 секундта өтетін жолы.
Килограмм (кг) – массасы платиноиридий қоспасынан жасалған цилиндрдің массасына тең шама (Халықаралық салмақтар мен өлшемдер орталығы, Севр қ., Франция).
Секунда (с) – цезий-133 атомының негізгі екі күйінің арасында болатын өту кезіндегі шығатын сəуле периодының 9 192 631 770 бөлігіне тең уақыт.
Ампер (А) – өткізгіштің əрбір метріне 2·10-7 Н-ға тең күш тудыратын айнымалы ток күші.
Кельвин (К) – судың үш күйі қиылысатын нүктесінің термодинамикалық температурасының 1/273,16 бөлігі.
Моль (моль) – 12С көміртегі изотопының 12 грамындағы атомдар санына тең құрылымдық элементтері бар жүйенің зат мөлшері.
Кандела (кд) – жиілігі 5401012 Гц жəне энергетикалық күші 1/683 Вт/ср болатын монохрамат жарық күші.
ЭЛЕКТРОМАГНЕТИЗМ
Негізгіформулалар
Магнит өрісінің B магнит индукциясының магнит өрісінің Н кернеуімен байланысы:
B = µ µ0 H
мұнда µ – біртекті ортаның магниттік өтімділігі, µ0 –
магнит тұрақтысы. Вакуумда µ =1, сондықтан B = µ0 H
Био Савр – Лаплас заңы:
dB = µ µ0 I [dl r]/(4πr3)немесеdB = µ µ0 I sinαdl/(4πr2)
мұнда dB – ұзындығы l өткізгіштен ток өткенде пайда болатын магнит индукциясы; r — өткізгіштің dl бөлігінен магнит индукциясы анықталатын нүктеге дейінгі ара қашықтық; α — r мен dl арасындағы бұрыш.
Дөңгелек токтың дəл ортасындағы магнит индукциясы:
B = µ µ0 I/(2R)
мұнда R – дөңгелек радиусы.
Дөңгелек токтың өс бойындағы магнит индукциясы:
B = 2πµ µ0 R2I/ [4π(R2 – r2)3/2]
мұнда r – өткізгіштіңдəлортасынанмагнитиндукциясы
анықталатын нүктеге дейінгі ара қашықтық.
Тік токтың магнит индукциясы: dB = µ µ0 I/(2πr)
мұндаr– өткізгіштің өсіненмагнит индукциясы
анықталатын нүктеге дейінгі ара қашықтық. Тогы бар өткізгіштің бөлігі үшін:
B = µ µ0 I (cosα2 – cosα1)/ (4πr) егер α =α1 = α2 B = µ µ0 I cosα/ (4πr)
Соленоид өрісінің магнит индукциясы:B = µ µ0 n I
мұнда n – соленоидорамдарсаныныңоныңұзындығына
қатынасы.
Тогы бар өткізгішке магнит өрісі тарапынан əсер етуші күш (Ампер заңы):
F = I [l B]немесе F = I B l sinα
мұнда l – өткізгіштің ұзындығы; α = [l B]
Тогы бар жазық контурдың магнит моменті: Pm = ISn мұнда n – контуржазықтығынаперпендикулярбірлік
вектор; S- контур ауданы.
Тогы бар жазық контурға магнит өрісінде əсер етуші механикалық (айналдырушы) момент:
M = [PmB]немесеM = PmB sinα, α = [PmB]
Тогыбаржазық контурдыңмагнит өрісіндегі потенциалдық (механикалық) энергиясы:
П = PmBнемесеП = PmB cosα,
Шеңбербойымен қозғалғанзарядталғанбөлшектің магниттік моменті:
Pm = LQ/(2m)
мұнда L – импульс моменті; Q – бөлшек заряды; m — оның
массасы.
Лоренц күші: F = q [vB] немесеF = q vB sinα,
мұнда v – зарядталған бөлшектің жылдамдығы; α = [v B] . Жазық бет пен біртекті магнит өрісі үшін магнит ағыны:
Ф = BS cosα; α = [n B]
Кез келген жазық бет пен біртекті магнит өрісі үшін магнит ағыны:
Ф = ∫BdS
Соленоид үшін толық магнит ағыны:Ψ = N Ф мұнда N – орамдар саны.
Магнит өрісінде тогы бар контурдыорын ауыстырғанда атқарылатын жұмыс:
A = I·∆ Ф
Индукция Э.қ.к.: E = — dΨ/dt
Магнит өрісінде v жылдамдықпен қозғалған өткізгіштің ұштарында пайда болатын потенциалдар айырымы (мұнда l – өткізгіш ұзындығы):
U = Blvsinα
Магнит өрісі өзгергенде тұйық контур бойымен жүретін заряд:
мұнда R – контурдың кедергісі.
Контурдың индуктивтілігі: L = Ф/I
Өзіндік индукцияның Э.қ.к.:E = — L·dI/dt Соленоид индуктивтілігі: L = µ µ0 n2 V мұнда n = N/l; V – соленоид көлемі.
Кедергісі R жəне индуктивтілігі L болатын тізбек үшін токтың лездік мəні:
Тұйық тізбек үшін:I = E(1 – e-Rt/L)/R
мұнда E – ток көзінің э.қ.к.; t – тізбектіқосқаннанкейінгі
өткен уақыт.
Ашық тізбек үшін: I = I0 e-Rt/L
мұнда I0 – t = 0 мезеттегі ток күші; t — тізбекті
ажыратқаннан кейінгі өткен уақыт.
Магнит өрісінің энергиясы: W = LI2/2
Магнит өрісінің энергиясының көлемдік тығыздығы:
w = BH/2 = B2/(2 µ µ0) = µ µ0H2/2