Психокоррекция жүргізу мақсаты мен зерттелінген адамдардың жеке даралық психологиялық срекшеліктері туралы жинақталған мөліметтерге байланысты бүл жүмыс екі бағытга жүзеге асырьшады;
- Нормативтерді қүру коррекциясы.
- Адамның даралық мүмкіндіктерін дамыту коррекциясы. Бүл
мәселе «ТәжІрибедік психология» оқулығының келесі бөлімінде
қарастырылады. Ойткені бұл екі багыт бір-біріне тәуелсіз жүзсге
асырылады,
Нормативтерді күру коррекциясы. Адамның ішкі жан дүниесінің жеке даралық сиітаттамасын әлеуметтік ортада кабылданған нормативтерге сай келтіру коррекциясы топпен жүргізіледі. Олар кебінесе қарым-катынас мәдеішетін қалыптастыру, мазасыздану және агрессия көріністерін төмендету, жеткіншектердщ жас ерекшеліктеріне байлапысты орын алатын акцентуация мәселелерін шешуге баштталған. Коррекциялық әдістердің нәтижелі болуы ауытқудыц сшщюмъша жәнс бүзылудың керішс беру симптомдарьшың тұрлеріне төуелді. Мектеп окушыларымен жәнс олардың ата-аналарымен жүргізІлетін коррекцияда қарым-қатьшас тренингінің барлық түрлері қолданылады, олар мінез-қүлықтың нақты формаларын меңгеруге комектеседі және клиентке өзінің жан дүниесіндегі неше түрлі қүбылыстардьщ орын алганына жауапкершІлікті оз мойнына алуды үйретеді.
Сонымен катар әр жас кезеңінің және әлеуметгІк ортадағы әр адамныц атқаратын рөлдср репертуарына, клиенттің аддында түрған психологиялық проблемадарына байланысты психокоррекдияны жүргізудің өзіңе тән коптеген ерекшелЬсгері бар. Мектепке дейінгі жас кезеддеііяердін, негізгі проблемасы мектепте оқытуі’а даярлыгымсн байланысты ексндігі жоғарыда айтылған. Сондықтан бүл жас ксзеңшдегілермен коррекциялық жүмыстар олардың таным процестерін жетілдіру және мектеп режиміне үйрету, сыныптаіъі балалармен, оқытушылармең қарым-қатынас жасауға икемділігіи қалыптастыру, қысқаша айтқанда оның барлық көрсеткіштері бойынша мектеи оміріне даярлау болып табылады. Бастауыш сыныптарда бұл бағыттағы психологиялық қызмет көрсету жалғастырылады.
Жеткіншек жас кезеңіндегілермен жүргізетін психокоррекция. басқа жас кезендегілерден жиірек орын алады. Оның себебі осы жас кезснінің көптеген ерекшеліктерімед байланысты. Балалардыц өтпелі жас кезеңінде басынан кеиіетін киындықтары психокоррекциялау және психологиялық кедес берудің нсгізгі себетері болып табылады. Жсткіншектерде жиі кездесетін акцснтуация, аірсссия, дидоктогенді невроздар баланың түлғалық қалыптасуына теріс әсерін тигізіп, оқушының мотивтІк сферасының бүзылуына алып келедІ. Білуге тырысушылық мотивІ, кей кезде, оку ісінде басты болудан қалады, ойткені баданың қүндылыктарды багалауы, өзін-өзі бағалауы езгереді. Оқушыны катты шаршату, көп тапсырма беруде жүйеліктің болмауы, кейінгі ксзде орын алған аралық аттестациялауға баланың ішкі даярлығының төмен болуы олардың психологиялық жардайының бұзылуына алып келуі мүмкін, Невроз — түлғалық дамудың ауруы. Мектеп неврозының көріну шеңбері тьш кең. БІрақ олардың невротикалық жагдайга апаратын себептерінің бастылары, мазасыздану, әуреге түсу жөне баланың жанының жарақаттануы. Бзқьшау нетижелері көрсетксндей, сгер окушыларга неврогикалық реакцияларынын, алғашқы белгілері кезінде ІІазар аударылса, адапташіялық қасиеттерін түрақты етуге дер кезінде көмек корсетілсе, ол кісіде психогеіщік ауытқулардын дамуын тоқтатуға болады.
Осы проблсмаларды Іяешуге психологиялық көмск көрсету, психопрофилактика, психокоррекция жасау жоне басқа мұқтаждарга көмектесетін шараларды жүйелі түрде ұйымдастыру қажст. Оның ішіндс баланың дамуын диагностикалау, оныд барлық мүмкіндіктерін ашу және балалармен, олардыд ата-аналарымен, мұгалімдермен психологиялық қызмет шеңберінде коррекциялық комек көрсету қажет.
Психокоррекщия жүргізудегі ойынның орны
Топтық психокоррекцияны адам омірінде үлкен роль атқаратын іс-әрекеттер түріндс үйымдасгырылады. Балалық шактан бастагг барлык уақытта мадыздылығын сактайтын, әсерлілігі өте жоғары болатын ойын әрекетінің ролі өте үлкен. Балалар үпіін ойын өмір сүрудід, әллеумеггік тәжірибсні медгерудід негізгі түрі, ал үлкендер үшід өздершің балалық „Мснін» шақырьш, баска адамдардыд, әсіресе балалардың кылықтарын терсңірек түсінуге мүмкіндік береді. Сондықтад ойын коррекциясы психологиялық қызмет көрссту тәжірибесідде кедінен пайдаланылады. Ойын теориясын көптегсн атақты психологтар (Л.С.Выготский, А.Н.Леонтьев, Б.Д.Эльконин) зерттеген. Олардың ілімі бойьшша эполюдиялық даму барысында ойын әрекеті тұқымқуалаушылық курылымдарда орын алғаны дөлелденген және оның ерекшеліктері жеке түлға дамуындағы жас ксзеңдерІнс байланысты көрінІс береді деген. Сонымен қатар ойын биологиялық даму завдылықтары бағдарлшасына тәуелді болғанымен, жогары әлеуметтенген іс-әрекет түрі болып табылады. Оның үйретушілік, дамытушылық және коррекциялық мәні ете терең. Ойын аркылы қимыл-әрекеттер меңгеріліи, оны жетілдіру жаттығулары жүргізіледі, қоршаган ортамен танысу жэие өрекеттесуге негіз болатын әрекеттер комплексі қалыптасады. Сонымен қатар, ойын барысында әлеуметтік қатынас элементтері мсңгеріліп, жеке түлға мінезінщ ең маңызды керіністері жатгағады.
Ойынның дамытушылық мәні оның екі жақтылыгымен түсіндіріледі. Біріншіден, ойын иіынайы Іс-орекеттің түрі болғандықтан оны орындау нақты мәсслердІ шешуді талап етеді, екінші жағынаң -ойынныд көптеген сәттері шартты болады да, шынайы жағдайлар мсн жауапкершіліктердсн ойнауиіылар құтьщьш, олардыд қөңІлдерІ басқа жаққа, ойышіың шарттарына аударьыады.
Қүралыкдык жагынан ойынға үш ерекшелік төн:
- Ойын барысындағы қатынастардың реттілігі;
- Ойынкың ішкі сырыньщ барлығы (қатынас екІ деңгейде
жүргізілсді дс, олардың біреуі жасырын сыр болады); - Үтыс бар.
К.Гросстьщ «Сақтаңдыру теориясында» ойынның дамытушылық функциясын жас агзалардың өз-озін жетілдіру формасы деп түсігщірген. В.Штерн, З.Фрсйд жөнс оның шәкірітері ойынды адамның терең жатқан инстинктерінің көрінісі дсп тауып, оны бейсаналылықка жатқызған. Бүл түжырымдамаға негіз болагын бір нәрсе бар. Барлык ойындар негізгі үш так.ырыпта дамиды: «жыртқыш-қүрбан» (ойынаушылардың біреуі қашып жасырьшады, скініиісі оны қуалап немесе іздсп жүріІІ үстайды); «нскеліх-серію-сстік» (танысу ритуалдары, үй салу, егін егу, мал бағу); «ата-ана мен бала» (камкорлык көрсету, коректендіру). Ойын барысында өмірлік тәжірибсні менгеру — оның әлсумсттік мәні барлығын дәлелдейді. Ойынның оте тиімдІ психодиашостикалык, және психокоррекциялық әдІс болуына оның осы екі жақтылыгы неііз болады.
Күнделікті өмірде адам көпгсген теріс эмоциялык сезімдерге боленіп жүретін кездсрі болады. Олар Ішкі үйлесімсіздіктсрден пемесе түлгааралық қатынастан тутан мазасызданудың нотижесі болады. Осы проблемаларды адаңдардыц басым копшілІгі өзбетімен Іпеше алмайтын болғандықтан олардың жагдайына сай келетін психологиялық көмек исихокоррекция ретінде көрсетіледі. Коррекция жүргізу жолдары өте көп. Коррекцияның адамта тигізетін әсері мен пайдаланылатын әдістемслерді зерттеушілер ойын коррекциясына ерекше көңіл аударады.
Ойын коррекциясының жеке тұлғалық қасиеттер мен эмоционалдық жагдайды түзетудегі мүмкіндіктері өте мол. Ойын терапиясының адамды негативтік эмоционалдық күйден шығару үінін пайдалану жолдарын анықтауға КЛевин тобыныц жүргізгем зерттеуі маңызды үлес қосты. Шынайы өмірде орын алган қиын жағдайлардан ойын арқылы арылу үшін адам жалған, жорамалданған рөлде болып, сол жалган жағдайды талдау және жорамалданған жагдайдың ерекшсліктеріне түсіңу арқьілы өз оміріндегі мәселеге түсіну жеңілірек екенІн Л.С.Выготский дэледдеген.
Психоіерапевттер жасакан коррекциялық ойыыдар әдістері көмегімен адамда орын алган корқыньпя сезімнің әсерін темендету, мазасызданудан, депрессиядан шығару, баска да невроз сырқаттары, эмоционаддык дүниесшің тапшылығы байқалатындар жоне дені мен жаны сау адамдардың бейадекваттық реакцияларын реттеу үшін жургізілетін коррекциялық жүмыстарда, кептеген шиеленіс мәселелерді Іиешуге кеңінен пайдаланылады. Ойын барысындағы мінсз-қүлык. оньщ қүрылымына сай болуга тиІс. Үлкендер ойнаған кезде олар өздерінің стереотиптік әрекеттерін қайта күруы керск. Осы қайта қүру алты типте көрініс береді.
- Ойындағы орекеттер ретін ауыстілру.
- Реттегі кейбір көріністерін үлгайтып, арттырып жіберу.
- Реттегі кейбір көршістерін бірнеше рет қайталау.
- Ретін аяқтамай басқа, бөтен әрекеттерге көшу.
5- Кекбір қимылдарға ерекше көрініс беріп оны бірнеше рет кайталау.
- Реттегі кейбІр кимылдардың аяқталмай қалуы.
Сонымен катар ойын барысында неше түрлі себепгермен байланысты әрекеттер араластырылып колданылады. Мазасызданул;ы диагностикалауда осы қайта қүруды зерггелінушіііің жас ерекшелігімен салыстырыгт бағалау кецімен пайдаланьыады. Ойынның күрылымдык және функционалдық ерекшелікгерін зерттеушілер ойнга қатысушылардың келесі корсеткіштерік бағалауды үсынады: әрекегтерінің бағыттьоіыіъі, козғалу шабытын, айналасындагылармен байланысыныц тиімділігін, жасқаншақтығын, қоқақтыгы мен именгіштігін. Осы корсеткіштер иелері ойынға беріліп кетеді, ал бүл кәрсеткіштері дамымағандардың ойын әрекеттері бүзылған болады да олардың дануында мешеулік орын алуы мүмкін. Сондықтан ойынның түзету-дамытушылық функциясы күшті деп айтуга болады,
Әр ойын көп функция атқарады: бір адамға өзін-өзі бағалауын жоғарылату жолы; екіншілерге — сергіту, қабілеттілжті артгыру және өзін емін еркін сезінуге үйрету жольг; үпгіншілерге — көишілікпен тіл табысыи өмір сүруге, үжымдағы адамдармен еанасуға үйрететін әдіс, Осы үш функциясы негізгілері болып саналады. Сонымен қатар әр адамның праблемасына байланысты жеке мәсслелер тууьг мүмкін. Коррекцияны ойьшныд барлық түрлерінс осы ортақ көрсеткіштерін ескеріп жүргізу қажет.
Коррещиялық ойып барысыяда келесі мәселелер шешіледі:
- ойын барысында қатысушылар өз сезімін өзгелерге көрсетудің
жаңа формаларын меңгереді; - басқа адамдарға, үлкен, кішілер және қүрбыларына, өзіне дегсн
көзкарасы ақикатка жақыидатылады, өзін-езІ және басқаларды
багалауға, сыйлауға, мсйрІмділік көрсетуге үйретеді; - езіне деген сенімі нығаяды;
- құрбы-құрдастарымен жене әртурлі жастағы балалармен қарым-
катынас жасау тәжірибесін қалыптастырады; - ойын қатысушыларды Іскерлікке, карым-қатыпастың жаңа
түрлеріне жаттықтырады; - балаларды сыйлап олардың өз проблсмаларын дербес, кажетті
мәселелерді өз бетімен шеІІІуге шамасы келетініне сендІреді.
Коррекциялық ойындардың көптеген ортақ көрссткіштерімен қатар әрқайсысының озіндік сипаттары бар. Сондықтан оны үйымдастырған ортаның коррекцияға әсерін тигізетіндей ерекшеліктсрі болуға тиІсті. Ол ерекшеліктерді бернспіе талаш~ар ретІІ-ще көрсетуіпе болады.