- Жасөспірімдердің эмоционалдық-еріктік өрісін дамыту.
“Сезімді тап” жаттығу.
Ойынның басында психолог адамда қандай эмоциялық сезімдер болатын балалармен талқылайды. Жағымды сезімдер :/ қуану, шаттану, таң қалу,ішкі еркіндік сабырлылық, тыныштық/. Жағымсыз сезімдер:/ қорқу,уайым, кінәләу, қайғыру, қобалжу, күйзеліс, кектену т.б./. Мұнан кейін балаларға азғана уақыт беріліп кез-келген сезім түрін мимикамен қимылмен көрсетулерінсұрайды. Басқа балалар бұл баланың қандай сезімді бейнелеп тұрғанын табулары қажет.
Жаттығу “Менің қорқынышымды түсін”.
Бұл жаттығу баланың қорқыныш қашықтауынан қабылдау қорқынышпроблемасынан құрылған.
Қатысушылар тапсырманың жолақ ережесін таратады, бір жағында сөйлем жазылған, ал екінші жағында соның жалғасы болады. Құрдастары не айтқысы келді бұнымен қатысушыларды 2-4 адамнан туратын аз топқа болуге болады, әр топқа бір карточкадан беріледі. Балалар әр сөйлемнен қандай әр түрлі түсініктемеажырыта білу керек. Мысалы: карточканың бір жағына жазылған: “маған қорқынышты, қашан…”: екінші жағына : “…мен жаңа адамдармен танысыамын”. Түсініктіме: бірінші танысқан кезімде адам оған сенімсіздеу болады немесе адам жаңа жғдайда өзін қалай үстауын білмейді. Осы жағдайда балалар тапсырманы жасай отырып айта бастайды , оларда көптеген қорқыныш пайда болады. Сіз осы бейне арқылы шеше алмай жүрген ақпаратқа дәлелдеме аласыз.
Жолақ 1.
Маған қорқынышты қай кезде…
Мен жаңа адамдармен танысқанда басқалар менің істеген жұмысымды бақылаған кезде.
Маған сұрақтар қойғанда және оларға жауап беретін кездегі қорқыныш.
Жолақ 2.
Мен қорқам, егер…
Мен туралы басқалар қалай ойлайды. Маған қарсылық білдіреді.
Маған біреу қарсы екенін сеземін.
Жолақ 3.
Мен түсінемін қай кезде қорқатынымды. Қорқам.Менің қолым мұздап кетеді. Маған нашар бболады. Басым ойланады.
Осы кезеңнің мақсаты- қорқыныштың пайда болуыкөрсету және өзін-өзі үстау жолын анықтау. Не себептенадам қорқады, не ұшін табиғат осылайжасайды, адамдарда не үшін қорқыныш пайда болатынынбалалармен біргеталқылау. Осыдан кейін сүрау керек, кімде кім қорқынышқа шыдай білсе, онда сол адам біледі, бұл қалай болуы мүмкін. Балалардың көңілін мынығанбөлу керек, қорқыныштыжасыру және оныжеңе білу мінезді әр түрлі жолдарына байланысты.
“Өлең ойыны”.
Мақсаты: балаларды тыныштандырып, қозу менқарқындылықты тежеу.
Балалар шеңбер жасапорындықтарға орналасады. Ортаға жүргізуші шығады.
“Қазір бәріміз бірге өлең айтып көрейік (балалар өздеріне таныс бір өлеңді тыңдайды). Өлең кемінде екі шумақтан тұруы керек.
Жүргізуші ойын ережесі айтады. Мен бірінші шапалақтағанда бәріміз өлеңді айтып бастайиыз, екінші шапалақтағанда ішімізден дыбыссыз айтамыз.
Бұл жаттығулар баланың көңіл-күйін тыныштандырып ұжыммен қарым-қатынасын нығайта түседі.
- Жасөспірімдердің тұлғааралық қарым-қатынасын дамыту.
“Сенмаған ұнайсың”.
Мақсаты: Бұл тамаша жаттығу балалар арасындағыжақсықатынастың дамуына ықпал жасйды. Кейбір балалар өзінің эмоцияларын еркін көрсете алады, ал бұл кейбіреулер үшін үлкен мәселе. Бұл ойында барлық қатысушылар осы маңызды дағдыныдамытудың шынайы мүмкіндігін алады. “Өрмекші торы”сыныптағы өзара қатынастың ахуалын жақсартады.
Қажетті құрал: түрлі-түсті жіп орамы.
Нұсқау: Барлықтарың ортақ шеңбергеотыруларыңды өтінемін. Мен сендерге өте қызық бір ойынға қатысуды ұсынғым келіп отыр. Біз қазір бір-бірімізді біріктіретінүлкен бір түсті өрмекшінің тот\рын құрамыз.Сонымен қатар әрқайсымызөз сыныбымыздағыжолдастарымызғадеген мейірімді ойлар мен сезімдерді көрсете аламыз. Қазір мен сендерге ойынның жүргізілу тәртібінайтамын.
Жіп орамының ұшын бірнешереталақанда ораймыз да орамды балалардың біріне көрсетесіңдер . Сендер менің не істегенімді көріптұрсыңдар “өрмекші торында” келесі болатын оқушынытаңдадым. Орамдыбіреуге бергеннен соң “Қанат (Ғалым, Берік)сен, маған ұнайсынсебебі …- деп ойынды жалғастырасвң мысалы, мен былай айтамын “Қанат! Сен маған ұнайсың себебісабақ басталмас бұрын сен маған сыныптың есігін аштың”. Оған айтылып жатқан сөздердітыңдап болған соң, Қанат өрмекшінің торы тартылып тұруы үшін, өз алақанын жіппен орайды.Содан соң орамды кімге берерін Қанат ойлап шешуі керек.Орам келесі қатысушыға келгенде Қанат ойыншыға былай дейді: Ұлжан сен маған ұнайсың, себебі сен маған кеше математикадан қиын тапсырманышешуге көмектестің” . Бұл адам сізді немен қуантқалы отыр немесесіз не үшін алғысбілдіргіңіз келетіні туралы айта аласыз. Осылайша біздің ойымыз әріқарайжалғасады. … Орамды беріп жатқанда сізге неайтқанын жақсылапесте сақтаңыз.
Ойын барысында барлық балаларорамды алып шығуынмұқият қадағалаңыз. Егерде кейбір балалардаалғашқыда “сен маған ұнайсың, себебі …” деген дәйексөзді айту қиындық тудырса, оны “маған… ұнайды” деген сөздермен ауыстыруға мүмкіндік беріңіз.
Бірте-бірте “өрмекшінің торы”өсіп толықтырылады, соңғы орамдыалған бала оны керібағытта жинай бастайды. Онда әрбір бала жіп орамын жинай отырыпбаланың есімімен қандай сөз айтқанын қайталап балаға орамды қайтып береді.
Жаттығудыталдау:
-Басқа балаларға жағымды нәрселердіайту саған ұнайма ?
-Осы ойынға дейін саған жағымды нәрсенікім айтты?
Біздің сынып жеткілікті тату ма?
-Бұлойында бір нәрсе сені таң қалдырдыма?
“Жақсыдос”.
Мақсаты: Сыныптағы өзарадостық қарым-қатынастыдамыту “Жақсы дос” сйыны бұл маңыздытәрбиеліктапсырма.
Қажетті құрал: әрбір балағақағаз қалам, фломастер.
Нұсқау: Өзіңнің жақсы досың туралы ойла,бұл шын мәнінде дос болып жүргенадамың болуы мүмкін. Егер сенің шынайыдосыңболмаса онда сенжәй ғана елестетуіңе болады. Кіммен енді достасқың келетініжайында ойлан. Сен ол адам туралы не айта аласың? Сендер бірігіп не істей аласыңдар? Сенің досың қандай? Саған оның қандай қасиеті ұнайды? Сендердің достықтарыңның әрі қарай нығаюы үшін не істемексіңдер?
Осы сұрақтар бойыншаойланып көр, оған жауаптықағазға жазааласың,суретін салсаң даболады (15 минут)
Ал, енді төрт адамнан топқа бөлініңдер, егер иқаласаңдарөз суреттеріңдің жәнешығармаларыңды бір-біріне көрсетуге болады. Бұл жаттығуды орындапжатқанда не туралыойлағандарыңды айта аласыңдар. Сендердіңтөрттіктеріңдегі балалардың не айтарынмұқият тыңдаңдар (10 минут)
Жаттығуды талдау:
-Адам досты қалай табады?
-Неліктен өмірдежақсы дос қажет?
-Біздің сыныпта сенің досың бар ма?
- “Жасөспірімдердің жеке-дара өсуін дамыту” тренингі.
Тренинг тақырыбы:
Жеткіншектердің жеклік өсуін дамыту.
Мақсаты: Жеткіншек жастағылардың жекелік өсуіне жағдай жасау.
Тренинг міндеттері:
Өзін-өзі тануға ұмтылыс, өзінің ішкі әлеміне үңілуге және оны бағдарлауды қалыптастыруғажағдай жасау.
Қатысушылардыңсезімімен эмоция туралы білімін кеңейту, өз сезімі мен эмоционалдық реакциясын білдіругебасқара білуге үйрету.
Қарым-қатынас дағдыларын жетілдіру, тыңдай білуге, өз көзқарасынбілдіре алуға, өзге адамдарды түсіндіруге, ымыршылдыққа келуге қалыптастыру.
Өмірлік мақсаты, оларға жетудің жолы мен тәсілдерін, келешек өмірі туралы ойлануға қабілеттендіруі.
Қатысушылар категориясы:
Тренинг жасы 11-12-ден аспаған жеткіншектерге арналады. Кіші мектеп жасындағы балалар жеткіншек кезеңде болатын өзі туралы ізденетін жасқажетпегендіктен олар үшін өзекті болмайтын тақырыппен айналысу күрделі.
Топқұрамы:
-Адам саны 10-15 адам болуы.
-Топтардың қалауымен жинақталуы:
-Әр түрлі жынысты топтар арасында өткізілгені дұрыс, бірақ біржыныстылар арасында жүргізуге боламыз.
-Топтағы қатысушылар жасының айырмашылығы аз болуы қажет.
Өткізілетін орины:
Тренингке арналған үлкен бөлме.
Өткізілу түрі.
Топтық сабақ: Сабақтың жиілігі аптасына бір рет. Әрбір сабақ үш болімнен тұрады.
1.Кіріспе бөлім (ширату).
1.Негізгі бөлім (жұмыс)
2.Қорытынды.
Тренинг 6 сабаққа 2 академиялық сағатқа есептелген (жалпы ұзақтығы 23 сағат)
Кіріспе бөлім мен қорытынды бөлім барлық уақытта 4/1 бөлігін алуы тиіс.
Кіріспе бөлім қатысушылар жағдайы мен бір, екі ширату жаттығуынан тұрады. Әрбір сабақ басында психолог топтың ахуалын сезінуі маңызды. Бұл оған бір күнге жасаған жоспарын қайта түзетуге мүмкіндік береді.
Қатысушыларға келесі сұрақтарды қоюғаболады: “Өзіңді қалай сезініп тұрсыз?”, “осы уақыт ішінде қандай жаңалық болды?”. “Өткен сабақта не есіңде қалды?”.
Ширату кезінде әртүрлі жаттығулар қолданылады, қатысушыларды жұмыс күйінекелтіріп , белгілі тақырып бойынша жұимыс жасауға белсендіру. Бұл жаттығулар топқа талқыланбайды.
Бірінші сабақтың кіріспе бөлімі көп уақыт алады, ережелерді кеңінен түсіндіруге, қатысушылардың мотивациясынакөңіл бөлуге жұмыс немен аяқталатыны айтылыды. Топтағы бірінші сабақ топтың нормаларды жасауда мотивация беруде жұмысқа қатысушылардың белсенді кірісуіне шешуші роль атқарады.
Тренингтің сәтті болуы көп деңгейде топ жұмысының арнаулы ұстанымдарын сақтауға байланысты.
— Қатысушылардыңбелсенділігі үстанымы топ мүшелері үнемі әртүрлі әрекеттерге қатысады — ойындар, пікірталас, жаттығу саны мен бірге өзгеқатысушылар әрекетін мақсатқа бағыттап, бақылайды, талдайды.
-Қатьысушылардың зерттеу көзқарасы ұстанымы: қатысушылар қарым-қатынас мәселесін өздері шешеді, жетекші туындаған сұраққа жауапты өздері іздеуіне ой салады.
-Мінез-құлықтың әділдігі ұстанымы:топтағы қатысушылардың мінез-құлқы импульсивті деңгейден обьективті деңгейге ауысады: мұнда обьективацияқұралы кері байланыс болады, яғнивидеотехникакөмегімен:
-Серіктестікқарым-қатынас ұстанымы: топтағы өзараәрекеттестікбарлық қатысушыларды қызығушылығынескеріп құрылады: әрқайсысының жекелік құндылықтарына құрметпен қарау,көзқарастарының теңдігі соныменбірге бір-біріне жаны ашу, түсіну.
-“Қазір және осы жерде” ұстанымы: топ мүшелері өз назарын дәл қазіргі болған әрекетке шоғырланады, төкен тәжірибені байланыстыруғаболмайды.
-Жарияламау ұстанымы: топтық“психологиялық жабылуы” қатысушылардың
Топтық пікірталас кезінде қатысушылармәселені топтық үрдіспенбасқаруға үйренеді, пікірталаста әртүрлірольде: комуникатор, идея генератор, эрудит т.б. Осындайбелсенді жұмысүрдісіне топтыққарым-қатынас қалыптасады. Рольдік ойындарғатұлғааралық өзара-әрекеткетіреу жасалады. Жоғары оқыту құндылығын көптеген психологтар мойындап отыр. Ойында қатысушылар үшіншынайы өмірде маңызы бар рольдер мен жағдайлар “ойналады”. Ойыннан кейін болатын әлеуметтік мінез-құлық ережелері мен нормалары , қарым-қатынас стилі, әртүрлі психологиялық талдау оқыту тиімділігін күшейтеді. Рольдік ойындарда қалыптасқан қарым-қатынасдағдылары жеке тұлға игілігі болуға шынайы өмірінде сәттілік әкеледі.
Әртүрлі жакттығулардан тұратын психогимнастика топтың жайлыахуалын қалыптастыруға топтағы қатысушылардыңжағдайының өзгеруінесонымен бірге әртүрлі қарым-қатынас қасиеттерінбіріншіайналадағы әлемді қабылдауға сезімталдықты жоғарылату.
Сабақбағдарламасы.
1.сабақ- “Бастау алу”танысуғаарналады жәнежетекші мен топ арасында байланыстыңорнауы, кедергілерді жою,сенімділікті ахуалы ментоптың ұйымшылдығынқұру.
2.сабақ- “Адамдар әлемінде”топтың ұйымшылдығынаарналады. Қатысушылардыңқарым-қатынас сауаттылығынкөтеругеконструктивтіқатынас дағдысына үйренуге, тыңдай білуге , өз көзқарасын шығарып , жеткізіп алуғаөзге адамдардытүсініп ымырашылдыққа келу.
3.сабақ- “Эмоция теңізінде” қатысушылардың сезімімен эмоциябілімін кеңейтугеарналады. өз эмоциясынбілдіре алуғадағдыны үйренужәне өзгелерден осыныкөре білу.
- сабақ- “Ішкі жантереңдігіне” , өзін тануға жағдай жасау өзінің ішкі әлемінеүңілуге және оған бағдар жасауға арналады.
- сабақ-“Өткен шақ, осы шақ, болашақ”келешек омірін түсінуге, өмірлік мақсаттарды, олардың жолы мен жету жолынақабілеттендіретінжағдай жасауға арналады.
- сабақ- “Финал” қорытынды жасауғажеткеннәтижелерді бекітугетоптық жұмыстың аяқталуынабайланыстан шығуға арналады.
Ширату жаттығулары.
“Кездесу менұқсастық”.
Қатысушыларға кездесумен ұқсастықтарын айту ұсынылады.
Мысалы: “егер біздіңкездесуіміз жануар болса, онда бұл ит болар еді”
“Ауа райы”
Нұсқау: бір парақ қағазбен қарындаш алып қазіргі көңіл-күйіңізгесәйкес суретсалыңыз, сізқазір “нашар ауа райы” немесе “дауылды жел” мүмкін сізде ауа райы өте жақсы, күн жарқыраптұрған шығар.
“Жазу машинасы”
Қатысушыларға сөз немесе сөзтіркесі жасырылады . Әріптердіқұрайтын мәтін топ мүшелерінің арасындабөлінеді. Мұнан кейін сөз тіркесіжылдам айтылуы тиіс, әркім өз әрпінайтады, ал сөздер арасы алақандарыменшапалақтап отырады.
“Ергежейлілер мен алыптар”
Барлығышеңбер бойына тұрады“Алыптар” деп бұйрық берілгенде барлығы тұрады,ал “ергежейлілер”дегенде барлығы отыра қалуы қажет.Жетекші қатысушыларды -“Алыптар” дегенде отырыпқалатындай етіпшатастырады.
“Сигнал”
Қатысушылар жақынжәнеқолдарын артқаұстап шеңбербойынатұрады.
“Посылка”
Қатысушылар бір-біріне жақын шеңбербойынаотырады . Қолдарынкөршілерініңтізесіне қояды. Қатысушылардың бірікөршілерінің аяғынжеңілшапалақтап“посылканы” жібереді. Сигнал тезарада жүругетиісті жәнеавторға шеңбербойынша айналып келеді. Сигналдықнұсқаларыболуымүмкін (саны әртүрлінемесе қозғалыс түрі).
“Өзгермелі бөлме”
Нұсқау: не қазірбәріміз бөлмеде жәй жүреміз. Ал ендікөз алдыңызға елестетіп көріңіздерші , бөлме сғызға толы , сіз олардың арасыменөтіп барасыздар. Қазір бөлме қызғылтсары — қабырғалар қызғылт сары. Еденде төбе де энергияға толы “Фанта” сусынындағыкөпіршіктейкөңілдіәріжеңілсезінеміз. Ендіжаңбыржаудыайналаның барлығыкөгілдір әрі су болыпкетті. Сіз көңілсіз мұңлы , шаршап келесіз…..
“Уілдеген мотор”
Нұсқау: сіздернағыз автомобиль жарысынкөрдіңіздерме? Қазірбізшеңбербойындағы автожарыс ұйымдастырамыз. Көзалдыңызға уілдеген жарыс автомобилін елестетіңіз- “ррррррммм”. Араларыңызданбіреулеріңіз “рррмм” деп бастапбасын оңға немесе солға бұрады. Оның көршісібірінші адам басынқалай бұрса , сол адам рррмм деп айтып жарысқа түседі. Осылаймотор уілі шеңбер бойынша шапшаң жүріп өтеді. Қане кім бастағысы келеді.
Сабақты аяқтауға арналған жаттығулар.
“Шеңбербойынша қошеметтеу:
Нұсқау: біз бүгін тамаша жұмыс жасадық. Мен қазір сендергеойын ұсынғым келіптұр. Мұнда шапалақтау адымен жәйсодан кейін қатты қатты шапалақ болуыкерек.Жетекші алақанмен шапалақтап жәй ғана бірқатысушының жанына барады. Маған кейін бұл қатысушытоптан бір адамды таңдап, енді екеуі қол шапалақтайды. Үшінші адамтөртінші адамды таңдайды. Соңғыадамға бүкіл топ қол шапалақтайды.
“ Сыйлық”
Қатысушылар шеңбербойынатұрады.
Нұсқау:
Қазір бір-бірімізгесыйлық жасаймыз. Жетекшіден бастап әрқайсысымыз кезекпен пантомима арқылықандайда бірзатты бейнелеп оң жақтағыкөршігесыйлық береміз (гүл, балмұздақ т.б.)
“Жанға жағымдысабағыңыз үшінрахмет”
Қане ортақ шнңберге тұрыңыздар. Мен сіздерге салтанаттысезінугебір-бірімізге алғыс айтуға, достық сезімін білдіругекөмектеседі. Ойын келесі үлгімен өткізіледі: олардың бірі ортаға тұрады екінші адам келіп қолынқысып “жан-жағымдысабағыңыз үшін алғыс айтамын” ,- дейді. Екеуі қолдарын ұстап ортада тұрады. Осылайша барлығы бір-біріне алғысын айтып шығады.