Проблемді және соның ішінде оқу міндеттерңнңғ жоғары сатыға көтерілуінің айырмашылығын туғызатын белсенді әдіс. Проблемді оқытудың идеясы мен айналысқан көптеген танымал ойшылдар, педагогтар, психологтар Д.Бурнер; Н,Лернер;А.Матушкин: Оконь т.б Проблемалы оқыту өзекті жолдар ұғымы . Пробемалық ситуация – бұл субъективті психикалық жағдай, оның пайда болуы, қандай да субъектге білімнің немесе тәсілдің әсері іске асыруда жеткіліксіз әсер етеді, білім және білімсіздердің арасында қарсы сөйлеу қашанда болады. Бұл қайшылықтан алға шығу, субъективті түрде негізі сұқбаты өзіне немесе досына қою. Солай болғандықтан субъективті білімнің қандайда сұрақтарының енгізіне қатысып, сезімнен шығу , не ойлау, іздеуі , ситуациядан шығу жолдары. Осындай образдар проблемалық ситуацияда 2 жағдай болады:
-
- Қарсы болу ( немесе сөйлеу )
- Талаптану.
Проблемалық ситуацияны шешу барысында проблемаларды есепке айналдыру.Ізденушілік және жағдайдың бөлінуі, танымал әдістерді іздеуде рұқсаттың болуы.
Проблемді лекцияны жасау . Проблемді оқыту кезінде мұғалім ізденіс жұмыстарын ұйымдатыруды, оның барысында оқушылардың жаңа білім , іскерліктерін меңгертіп, жалпы қабілетін, зерттеу белсенділігін дамытады, оқу мен оқыту сипатын өзгертеді. Оқушылар шағын зерттеу және шығармашылық практикалық жұмыстар мен айналысады. Зерттеу арқылы жаңа білімдер- факты, заңдылықтар, ұғымдар, принцптер, теориялар, ережелер, алгаритмдер қалыптасады. Проблемалық оқыту процесі мынандай:
Проблемалық жағдай жасау және проблема қою.
Проблемаларды шешу жолдарын – гипотезаларды ұсыну.
Таңдап алынған гипотезаның дұрыстығын жаратылыс математика бағытындағы пәндерде тәжірибе арқылы гуманитарлық пәндерге ережелердің дұрыстығын түп деректер арқылы тексеру.
Нәтижелерді қорыту: жаңа білім , іскерліктерді оқушылардың бұрынғы білім , іскерлігін қосу, оларды теория мен перактика арқылы бекіту.
Мұғалім әркезеңде басшы, оқытудың ұймдастырушысы. Оқушы белсенділігі материалдың күрелілігіне , оқушының дайындықтары мен деңгейлеріне, жағдайларына байланысты. Проблемді оқытуды менгеру үшін мұғалім проблемалық жағдайдан, проблемалық міндет, гипотеза сияқты ұғымдарды жақсы білу керек. Проблемалық оқытудың маңызды кезеңі проблемалық жағдай.Мысалы: 1 сыныпта математиканы жаңа ережесін меңгеруді алып қарайық. Оқушыларға 2+6=? Десек, қосу мен алу тәсілін білгендіктен, оны бұлар қиналмай шығарады. Ал х+6=9 десе, мұндай есеп шығару тәсілін білмейді, сондықтан бірден шығара алмайды.
Проблемалық міндет ұғымының психологиялық әдебиетте екі түрлі мәні бар:
- Оқушыдан танымдық іс-әрекетке талап ететін кез-келген тапсырма.
- Кез-келген міндет емес, оқушылардың өздері үшін жаңа білімдер алуға ықплал жасайтын міндеттер.
Проблемалық әдісті қолданғанда оқушылар орындайтын іс-әрекет, шығармашылық іс-әрекетке көшеді. Бастауыш мектеп оқушылары проблемалық міндеттерді өз беті мен шеше алмайды, сондықтан мұғалім оларға проблеманы шешу жолдарын көрсетеді; проблеманы түгелдей өзі шешеді. Оқушылар проблеманы шешпесе де танымдық қиындықтарды шешу жолдарын үйренеді. Проблемалық әдістің орта және жоғарғы сыныптарға пайдасы көп. Проблемалық жағдайды шешуге керекті білімдер, ақыл-ой жұмысына керекті үлкен белсенділікті талап етеді.Оны оқушылар өз беті мен немесе мұғалімнің көмегімен шешеді.Проблемалық жағдайды жасаудағы мақсат- оқуды қиындату арқылы оқу матералын меңгерту, баланың ақыл-ойының жұмыс істеуі. Пробламалық жағдайға сұрақ қою, болжам айту, дәлелденбеген пікірлерді талдау арқылы жасалынатын диаграмма жасау. Оқушылар шығармашылық пен жұмыс істеп, білімдерін емін еркін естеріне түсіреді.Проблемалық әдіс оқушыларды тақырыпқа қарама-қайшылықтарды түсінуге, болжамдар айтуға, дәлелдер келтіруге , шешім табуға үйретеді.