Бастауыш сынып оқушыларының білім, оқу икемділіктері мен дағдыларын қалыптастыру

Қазакстан Республикасы бастауыш білімінің мемлекеттік стандартында «…бастауыш сынып оқушысын белгілі бір қажетті біліктер мен дағдылардың иесі, оқу әрекетінің субъектісі, әр түрлі мәдениеттермен өз көзқарасы тұрғысынан диалогқа тусетін автор және жас ерекшелігіне сәйкес өз жасын қалыптастыруға күш жұмсап еңбектенетін бала» деп қарау міндеті анықталған. Бұл құжатта осы уақытка дейін окытудың көздейтін негізгі максаты-балаларға білім беру екендігі қазіргі кезде бір жақты, жеткіліксіз деп есептелетіні айтылған. Себебі, мектеп оқушьларға білім берумен қанағаттанып, сол білімді нақты тәжірибеде қолдануға үйретпесе, онда бұл жеткіліксіз болар еді. Демек, білімді тиісті жағдайда қолдану оқытудың көздейтін негізгі мақсаты болып саналады.

Бастауыш мектептегі қазақ тілі, ана тілі — жоғарғы сыныптағы жүйелі түрде жүргізілетін тіл мен әдебиет курсының алғашқы бастамасы, осы түрғыдан алып карағанда, бастауыш сьныптағы қазақ тілі, ана тілі сабақтарында іске асырылатын міндеттер мына түрде больп саналады:

а) баланы саналы түрде оқуға, жазуға және сөйлеуге үйрету, сол оқу, жазу, үйрету үстінде өмір шьндығына, дүниетануға, айналасын қоршаған құбылысты білуге, оның кейбір зандылығын ұғуға үйрету;

ә) ойын ұштап, тілін жетілдіру, білімі мен түсінігін кеңейту, тіл мен әдебиет туралы алғашқы ұғымын және осы пәнге байланысты жүргізілетін жұмыстар аркылы кажетті біліктерді мен дағдыларды калыптастыру;

б) оқушылардьң идеялық бағыттылығын тәрбиелеу, олардың моральдық қасиеттерін қапыптастыру, эстетикалык тәрбиесін жетілдіру .

Бастауыш сыныптарда оқушы дағдысын калыптастыру туралы педагог-ғалымдар Л.Г.Попова , Т.Сабыровтың , Р.Қоянбаевтың т.б. еңбекгері бар.

Математика сабақтарындағы міндеттер: баланы есеп шығаруға, логикалық ойлауға,түрлі есептер кұрастыруға үйрету.

Ана тілі, ағьшшьш тілі сабақтарындағы міндеттер: оқушыны оқуға, сөйлемдер және әңгіме құруға, шығарма жазуға үйрету.

Қазіргі педагогиканың мектеп мұғалімдерінің алдына қойып отырған маңызды талаптарының бірі — оқушылардың пәндік оқу дағдыларын қалыптастыру. Себебі, оқушылардың пәндік оқу дағдыларын қалыптастырудың олардың жана білімді игеруінде, оны болашақ өмірде қолдануында маңызы зор.

Бұл қайшылықтың шешімін іздестіріп табу біздің зерттеу проблемамызды айкындап берсе, жоғарыда айтылған мәселелер диплом тақырыбына таңдап алуымызға негіз болды.

Ғьлыми білім, икемділік, дағдылар жүйесінен құрылатын білім мазмұнын әр оқушы өзгермелі заманнық күнделікті тіршілігіне бейімделе отырып, өзінің ой-өрісін, талғамьн, дүниетанымын кеңейтіп, дамытып отыратын құрал ретінде пайдалануы қажет. Сөйтіп, жасөспірімнің мектептен алып шыққан білімі өз мүддесі мен қоғам талаптарын ұштастыруға бағытталған іс-әрекетінің және ой-өрісінің мүмкіндігінше шығармашылық сипатта болуына ыкпал етуі керек. Білім мазмұнына деген мұндай жаңаша көзқарас ең алдымен білім, білік, дағдыларды меңгерудің негізі ретінде оқушы дамуы мен тәрбиесін қамтамасыз ету міндеттерін шешуді көздейді. Мұның өзі басты кезекте бастауыш сынып оқушыларының игеуге қажетті білім, икемділік, дағдылар жүйесін зерттеуді кажет етеді, яғни біздің зерттеу тақырыбым

Бастауыш сыныптардағы білім мазмұнының қайнар көзі құрамдас үш бөліктен: адам, табиғат, қоғамнан тұратын айналадағы дүние. Ендеше осы мазмұнның өзі айналадағы дүние, оны танып білудің әдіс-тәсілдері туралы түсініктер мен ұғымдарды біріктіретін біртұтас білім, икемділік, дағдылар жүйесі болып табылады.

«Икемділік» ұғымының мағынасы педагогикалық әдебиегтерде әр түрлі терминмен анықталады. Орысша «умение» терминінің қазақша баламаларына «білік», «біліктілік», «іскерлік», «ептілік»,»икемділік» т.б алынған.

P.M. Қоянбаевтың «Қыскаша педагогикалық сөздігінде» икемділік-әйтеуір бір ережеге және оны нақты міндеттерді шешу барысында лайықты пайдалануға негізделген жаңа әрекетті меңгерудің нәтижесі. Икемділік іс-әрекеттің орынды тәсілдерін таңдай білуден емес, оларды тәжірибеде орындаудан көрінеді»,-делінген.

Мұғалім мектеп оқушысьша қажетті әдеттр мен дағдыларды олардың ата-аналарына түсіндіргені дүрыс, өйткені, кез келген ата-ана мектептік дағдьшар мен әдеттрдің калайша қальштасьш отыратынын біле бермейді. Окушы дағдысьшьщ дамуы біркелкі болмайды. Ол әр оқушьща түрліше дамып отырады. Сондыктан, мұғалім бұлардың әрқайсысына жеке назар аударып, жеке бақылап отырмайынша, оқушылардың білімін әділ бағалай білмейінше, дағды тәрбиесі ойдағьыдай ұйымдастырылмайды.

Дағды жаттығу процесінде қалыптасады. Оны қалыптастыру үшін кайталау жеткіліксіз, оған арнайы жаттығу кажет. Кез-келген кайталаудан жаттығу шықпайды. Мәселен, адамның нашар жазуы көп кайталанғанмен тұзепмейді. Себебі, мұнда арнайы жаттығулар жүйесі жоқ. Жаттығу жөнінде белгілі ежелрді білмей, яғни дағдыны қалыптастыру кандай жолмен жүріп отырғандығымен таныспай, қандай дағдыға болса да ие болу өте қиын.

Дағдыға машықтана алудың мьшандай белгілрін көрсетуге болады.

Біріншіден, дағдьның ойдағыдай қалыптасуының нәтижесін үнемі біліп отыруға байланысты.

Екіншіден, дағдыланушы адам жаттығуға біртіндеп кіріссе, жаттығулардың арасын уақыт жөнінен дұрыс бөлсе, үйрену әдістерін жетілдірсе, үйренетін дағдьның өзінің ерекшеліктерін білсе, дағды нәтижелі болуымен қатар тез қалыптасып, соңынан берік орнығатын болады.

Үшінші жағьшан адамға дағды мен білім жетіспей жатады. Оның білікгерінің арта түсуіне кедергі келтіреді. Бұл үшеуі бір-бірімен кері кұрылымдастық катынаста болып отырады.

Дағдылануда іс-әрекеттің тұтас өзі емес, жеке юмпоненттері ғана автоматтанады. Мәселен, баланың жазуы әр уакьггта саналы әрекет болып есептелінеді, орындаудағы тәсілдері оның автоматтануы болып табьшады. Даму шегіне жеткен дағдылардан мына төмендегідей белгілерді байкауға болады:

Дағдыланудың белгісі — әр түрлі амалды тез орындап, шапшаң қимыпдау.

Дағды калыптасқаннан кейін күштеніп, зорланып, қиналып істеу жойылады.

Дағдыланудың үшінші белгісі-бір катар жеке амалдарды біріктіріп, одан тұтас бір амал жасай алу, жаттыға келе кібіртіктеп отырмайды, шапшаң окитын болады.

Төртіншіден, көзбен бакылаудың маңызы кеміп, козғалыспен бакылаудың маңызыартады.

Бесіншіден, дағдыға машықтану үшін алдын ала кабылдай aлy кабілетінің болуы.

Казак стан Республикасының мемлекеттік білімі қалыптасып, егемендігінің нығая түсуі еліміздің білім беру жүйесінде жарқын болашаққа бастайтьн жаңа серпін туғызды.

Әлемдік өркениетке ұмтылған жас мемлекетіміздің білім жүйесі жаңаша заманның кажеттіліктері мен сұраныстарына, талабына сай болуы тиіс. Өмірге еніп жатқан нарық катынастары жағдайында түрлі мемлекеттік, жеке, ортақ меншік түрлері тұсында өз ерекшеліктерімізге сәйкес дами отырып, дүниежүзілік білім кеңістігіне ұмтылудамыз. Мұндағы негізгі мақсат- оку үрдісін ізгілендіру, өскелен жас ұрпактың парасатты, ана тілін кұрметтейтн, ата-баба дәстүрін жалғастыратын адамзат тәрбиелеу.