Кекселік-шақ ең ұзаққа созылатын адам дамуын кезеңі (30-60 жас аралығы) көптеген арсында бұл кезеңді қалыпьтастыру мәселесі талас туғызып жатады. Біреулер бұл кекзеңді (зейнетке кету кезеңі ) деп анықтаса , енді біреулері “нағыз қоғам өмірін гулдендіретін” кезең деп анықтама береді. Э.Эриксонның пікірінше , кемелдік шақ 25-тен 65- жасқа деінсозылады, яғни өмірдің 40 жыл уақтын алады деген сөз. Кекселік жақта, жастық шақтағыдай өмірінің маңызды бөлігін кәсіби қызмет пен жанұялық қатынастар алып отырады. Бірақ та олардың әлеуметтік даму жағдайы өзгеріп отырады: Бір кәсіпті таңдау мен өмірлік жарды таңдау орын алса, яғни өмірдің маңызды жақтарын ұйымдастыру болса, онда кемелдік шақтаөзінің “менін ” толық аша білу жағдайыжүзеге асады, яғни кәсіптік қызметпен жанұяда өзін толық аша білуі маңызды болып табыылады Э.Эриксонның ойынша , кекселік шақтың негізгі мәселесі бұл даму жолыныңпрогрессивтілігі мен регрессифтілігі арасындағы таңдау болып табылады.Бұл жерде ересектің көзқарасында өнімділік ұғымы мынадай түсінікке ие: шығармашылық және кәсіби өнімділік болып табылады.
Кекселік шақтың негізгі ерешелігінің бірі өзінің және өзгелер өмірі үшін жауапкершілікті сезіну.Кемелдік кезеңдегі жеке бастың дамуынан ақталмаған максимализмнен құтылуды талап етеді, бұл әсіресе жас өспірімдік пен жастық шаққа тән . Бұл кезеңдегі ойладырытын мәселелеор- өмір мәселелерінесалмақтылықпен қарау , әсіресе кәсіби қызметтің жан-жақтылығынаназар аудару болып табылады.
Кекселік кезеңдегі көптегенадамдардан “жоспарланбаған ” кризис болады, яғни тұрақты екі кезең шекарасынан икемделу емес, нақты кезеңнің өзіне тұрақталу болып табылады. Бұл “40 жас кризисі” депаталады. Бұл кризис кейбіреулерінде ерте басталады,ал кейбіреулерінде кеш басталып ұзаққа созылуы мүмкін. Бұл 30 жастың кризисінің қайталануы болып сияқты, яғни өмірдің мәнін іздеу кризисі.30 жастағы кризис кезінде адам белгілі бірнақты шешімге келе алмаса, 40 жаста бұл кризистіңқайталануы сөзсіз. 30 жастағы кризис кезіндегідей, бұл кезде де адам қаттыуайымғатүсіп, өзінің өміріне дегенқанағатанбаушылық, өмірлік жоспарлары мен оның жүзеге асуы арасындағы алшақтықты сезінүін басыныа кешіреді.
Кәсіби қызметтегімәселелергеқоса , бұл кезеңде жанұялық қатнастарда да қиындықтар туындауы мүмкін. Бұл кезеңде, әдетте, балалары өзіндік-дербес өмір сүре бастайды , кейбір өзінен үлкен туысқандары өмірден өтіп жатады. Жақын адамдарынан айырылу, жанұяда болатын келіспеүшіліктер, барлығы кризистікжағдайды одан да тереңде те түседі .
40 жастағы кризистің туындау кезінде адам өзінің өмірінеқайта үңіліп, өмір мәнін іздестіре бастайды, “Я-концепциясын” жаңадан құра бастайды бұл крезиспен көптеген маңызды өзгерістер байланысты, мәселен , кәсібін өзгертуіне жаңа басқа жанұя құруына дейін баруы мүмкін. Кемелдік кезеңніңжаңа орталық шағы- бұл оның өнімділігіболып табылады.ЯғниЭ.Эриксон бойынша интегралды білім жүйесі, кәсіби өнімділік пен болашақ ұрпақ өміріне өз қорын қалдыру мәселесі болып табылады. Осыменен жастық шақта – орталық жастық жаңа білім бағыты болып, біріншіден, жанұялық қатынастар, ата-ана болу, екіншіден, кәсіби қабілеттілігі болса, онда кемелдік кезеңде осы екеуінің біріккен білім жүесі , алдағы меңгерілгендағдылар нәтижелерін бекіту ьолып табылады.
40- жастық кризис жағдайындағы аса маңызды мәселе — өмір жоспарыныңқайта түзілүімен байланысты “Я- конссепсиясының” өзгеруі болып табылады.
“Акмә” және “акмеология” туралы ұғым.
Көптеген психолгтардың пікірінше кәсіби өнімділіктің поблемалары “акмэ”-гулдену өсудуң биік шыңы , кезеңдерімен түсіндіреді . ол антикалық заманның өзінде –ақ пайда болған. Ежелгі гректердің түсінігінше , “амеэ” деген ұғымы даму психологиясында кемелдік шақты зеттейтін сала болып табылған.Бұл саланы “акмэология” деп атамыз.
Көптпген зертеушілер, оның ішінде швейцарлық психолог Э. Клапаредтің, ойынша кемелдік кезеңдегі өзінің гүлдену — өсінуінеөзінің кәсіби шыңына жеткенде өзінің шыңына жеткенде адам өзінің дамуын тоқтатады, жеткен нәтижесінде тоқтап , өзінің шығамашылық потециялына қанағаттанады.Кемелдік кезеңдегі “акмэнің” бөлінуі- бұл кемелдік кезеңге әркелкі көзқарстардың пайда болуы, осыдан өмірлік елсенділікпенэнергияның төмендеуі болып табылады. Г. Кайктің анықтауы бойынша , кемелдік бұл- жанұялық өмірдегі гулдену, өсу болып табылады. Бұл кезеңде көптеген адамдарды — өзінің шығармашылық потенциалын жүзеге асыру мәселелері, өзінен кейінгі ұрпаққа белгілі бір шеберлікті қалдыру қажеттілігі жүзеге аспай қалған жоспарлары мен назардан тыс қалған мүмкіндіктер уайымдатады, өзінің жақын-туыстарымен жақын қатынастарды қалай сақтау мәселесі ойландырады.
Кемелдіктің ерте және ортаңғы кезінде бірінші фаза сақталады, ортақ функциялар сапаларының прогрессивті даму фазасы жүзеге асады. Бірақта, екінші фаза да туындайды, бұл кәсіби қызмет процесіндегі арнайы психмкалық функциялар мен байланысты прогрессивті даму болып табылады. “АКМЭ” туралы түсінікті жақтаушылардың пікірінше акмеологияның негізгі міндеті-осы өнімді кемелдік кезеңнің туындау заңдылықтарын орналастыру болып табылады.
Бір қатар мамандықты меңгеруге қолайлы кезең өнімділік жас ерекшелік шыңы өздерінің мінез-құлқына негізделген. Барлық кәсіпкерлерінде шеберлік, білім мен тәжірибе физикалық және фунуционалды дайындықтың жоғары деңгейі жауап бере алуы тиіс. Сыналушы ұшқыштар, -кәсіби спортшылар, -әртістер өзінің “акмэсіне” кемелдік щақтың алғашқы кезеңінде жетеді, одан кейін біршама басылаады. Басқа кәсіптерде мәселен, хирург-дәрігері, авиадиспетчер және т.б “акмэ” кемелдік шақтың ортасында немесе соңына қарай жетуі мүмкін.
Мұндай жағдайлардың барлығында да кәсіптік өнімділік шыңы шеберлік, білім, тәжірибе деңгейлерінің қажетті оптималды үйлестілігіне байланысты, бір жағынан, функциональды дайындыққа негізделсе, екінші жағынан, физикалық дайындыққа негізделген.
“Акменің” мерзімі мен ұзақтығына адамның жеке тұлғалық ерекшеліктері әсер етеді. Мысалы, кез келген спорттың түрлерінде жас шағы ерекше маңызға ие.
“АКМЭ” мәселесі, әсіресе шығармашылық кәсіптегі адамдарда қызығушылық туғызады- оқымыстыларды, жазушыларда, ақындарда, крмпозиторларда, суретшілерде және т.б өте айқын мысалдарды келтіруге болады, А.Н.Верстовский өзінің шығармашылық өнімділік шыңына “Асколдова могила” 36 жасында жеткен одан кейінгі 27 жыл уақытында осы секілді шығармаларды шығара алмады.