Эстетикалық тәрбие берудің мазмұны көркемдік талғамды жетілдірумен, оқушыларды өнерге тартып таныстыру мен ғана шектелмейді .
Өнердегі, өмірдегі және табиғаттағы әсемдікті көре білу ,сезіну және ұғыну сәбилік шақта пайда болады. Мектепте мұның бәрі онан әрі дамиды, оның болмысқа деген эстетикалық көз-қарастары қаланады.
Эстетикалық білімнің негізі –оқу пәндері. Бастауыш сынып оқушылары әртүрлі пәндерді оқудың нәтижесінде табиғаттың еңбектің сұлулығын және адам іс-әрекетінің әдемілігін бағалай білуді түсінеді. Олар әдемі жазуға ,мәнерлеп оқуға, және айтуға үйренеді. Ал бұл мәдениетті сөйлеуге ,көркемдік танымын қалыптастыруға ,қиялын дамытуға әсер етеді.
Ана тілі сабақтарында оқушылардың тілін дамыта отырып, мұғалім суретке қарап әңгеме құрауды ,әсер алған уақиғаларды айтып беруді, қиялында жаңа белгілерді жасауға үйретеді. Көркемдікті сезінуге талғамы пайда болып ,олардың рухани күші дамидыы.
Музыка сабақтары өте әсерлі сезімдерді оятып ,музыка мұраттарын қалыптастырып, бала тәртібіне ықпал етеді. Музыканы тыңдау, ән салу балалар үшін өнегелік -әсемдік мәні бар ,себебі көтеріңкі көңіл, ержүректік сезімдерден ортақ әсер алу оларды рухани өрлеу үстінде біріктіреді және топтастырады. Сондықтан саналы тәртіп пен мінез-құлықтық тәрбиені күшейту үшін музыка пәні бағдарламасында халық әндерін игеруге үлкен мән берілген .
Музыка пәнінің ән салу және жазылып алынған музыкалық шығармаларды тыңдау негізінде оқушылардың есту қабілетін дамытуды көздейді . Бастауыш мектеп мұғелімі музыка сабағын өзі жүргізетіндей даярлығы болуы керек немесе музыка сабақтарына тікелей қатынасып ,ол пәнді жүргізушімен тығыз байланыста отырып ,басқа сабақтарда ,сыныптан тыс жұмыстар да музыканың адам өміріндегі алатын орны туралы әңгімелер өткізуі керек.
Бейнелеу өнер сабақтарының да балалардың эстетикалық көз қарасын тәрбилеуде ықпалы мол. Кескіндеме , мүсін, сызықтық суреттер, сәулет өнерлері құралдарымен өмір, табиғат және қоғам әсемдігі өрнектеледі. Бейнелеу өнері шығармалары әсемдік үшін күреске шақырады, адамдар мұраттарына ,күнделікті өмірдегі тәртібіне үлкен ықпал жасайды.
Бейнелеу әсемдікті түсіну мен нәзік сезіну , алған әсерін бейнелеу өнері құралдары мен шамасына сай беру ,сызықтық сурет салу сауатын меңгеру, жеке балаларды кескін , мүсін, сызықтық суреттерде әсемдікті жасау қабілеті , олардың өзіндік іс-әрекеті бейнелеу өнерін тану барысында қалыптаса бастайды.
Төменгі және ортанғы сынып оқушыларының көптеген еңбек істерін октябряттар жұлдызшалары, пионер звенолары мен отряттарының каолективтері жүзеге асырады.
Оқушылардың еңбектегі іс-әрекетін ұйымдастырудың мынадай жалпылық формаларын таратуға болады. Олар: құстар күні, бау-бақша апталығы, орман айлығы, сенбіліктер т. Б.
Мектеп оқушыларын жалпы еңбек мәдениетіне тәрбиелеудің зор маңызы бар – жұмысты жоспарлай білу және соған дағдылану, материалды үнемді пайдалану, жұмыс орнын тәртіпті ұстау, жеке бас игиенасы мен еңбек қорғау ережелерін сақтау, жұмысты мұқият орындау, жұмыс уақытын тиімді пайдалану қасиеттерін қалыптастырудың зор мәні бар.
Әр жас топтарындағы оқушылардың қоғамдық пайдалы еңбегінің мазмұны.
- Өзінне-өзі қызмет көрсету
- Мектеп үшін істейтін жұмыстар.
- Өнімді еңбекке қатысты.
- Табиғатты қорғау.
- Көркейту жөніндегі жұмыс.
- Қалдық шикі заттарды жинау.
Эканомикалық тәрбие-мектепте берілетін адамгершілік тәрбиесінің құрамдас бөлігі. Эканомикалық тәрбие-қоғам мүшелерінің білімін, қабілетін және дағдысын, қажеттілігі мен мүддесін, ойлау стилін қалыптастыру мақсатында жүйелі, мақсатты бағытта ықпал ету, деп түсінілді.
Сонымен қатар, эканомикалық тәрбие «қоғамның адамға оның ойлау жүйесін және әрекетін қалыптастыру үшін жүйелі, мақсатты бағытта ықпал ету» (2) эканомикалық даму заңдылықтарын тану негізінде адамды белсенді қоғамдық-пайдалы әрекетке дайындау үрдісі . (3) деп те анықталды.
Бастауыш сынып оқушыларына ертегілер арқылы эканомикалық тәрбие беруге болады. Мысалы: Буратина өзінің ақшасын талдың түбіне көміп қояды. Сол жерден ағаш пен бірге ақша өседі деп күтіп жүрді. Ақша қайда өседі. Ақшаны қайда салу керек еді? –банке салу керек еді. Яғни оқушы банк деген сөзбен таныс болды. Осы секілді үнемділі –үнемсіздік ке байланысты мақал мәтелдерді жинау. Мысалы: Тамшыдан тама берсе, дариа болар. Үзіп жеген үнемділікке жатпайды.
Дене тәрбиесінің негізгі құралдарына дене жаттығулары, гимнастика, ойын, туризм, спорт, табиғи фактрлар жатады.
Қазақтың ұлттық ойындары: Көкпар, сайыс, күрес, теңге алу, қыз қуу т.б.
Қазақ халқының ұлттық ойындары елдің өмірі мен тығыз байланысты. Оның шаруашылық, экономикалық, әлеуметтік тұрмысынан туған. Сондықтан, оның тәбиелік маңызы аса жоғары әрі құнды. Қазақтың ұлттық ойындары дер кезінде қағаз бетіне түсіп үлгермегендіктен ұмыт болған. Дер кезінде қағаз бетіне түспей жинаушылардың көзінен таса қалған ойындар әліде көп кездеседі. Мысалы: Сары құлан, ақ аю, жылмаң, топай ойындары.
Бастауыш мектептердегі балалардың дене тәрбиесі барысында қозғалмалы ойындарға жетекші роль беріледі. Дене тәрбиесінің негізгі құралдары мен әдістерінің бірі реінде көп қозғалысты ойындар сауықтыру және тәрбие білім беру мүмкіндіктерін шешеді.
Ойын барысында балалардың қозғалғыш ширақтығы бүкіл организмде жігерлі жағдай туғызады, алмасу процестерін күшейтеді.
Қимыл –қозғалыс ойындары өзінің мазмұны мен формасы жағынан эстетикалық әрекет болып табылады. Балалардың бұрын игерген қимыл дағдыларын тірек ететін әр алуан қимыл ойындары оларға қолайлы дәлдікпен қалыптылықтан, ептіліктен, ерекше мәнерліктен көрінеді. Ойындардың әсіресе, халық ойындарының эстетикалық сипаты ойын бастауы мен, әңгімелесуімен, санамақпен, байи түседі.
Балаларға музика ерекше эстетикалық ықпал жасайды: Ол балаларды жігерлендіреді, олардың көңіл күйін біріктіреді, қимылға эстетикалық сипат береді.
Ойындар мазмұны жағынан екіге бөлінеді: сюжетті және сюжеттсіз. Сюжетті қимыл қозғалыс ойындары шартты формада өмірлік немесе ертегі оқиғасын бейнелейді. Балаларды ойында шығармашылық пен көрінетін ойын бейнелері қызықтырады. Мысалы: Мысық пен тышқан, қасқыр мен қақпан.
Сюжетті қимыл-қозғалыс ойындары балаларды өздеріне түсінікті мақсатқа жетуге жетелейді. Олар өз кезегінде ойындардың тоқтап жүгіру, ұстап алу және осы сияқты үлгілеріне бөлінеді.
Халық ойындарын тәрбие жұмысында пайдалану мектеп келесі шарттарды орындаған жағдайда нәтиже береді:
-сынып жетекшілері, тәрбиешілер және тағы басқалар халық ойындарына жауапты қарап кез келгенде ғана емес, жоспарлы және күнделікті пайдалану.
-оқу жылы басында тәрбие жұмысының жалпы мектептік жоспарын, башылыққа алып, сынып жетекшілері және пән мұғәлімдері өздерінің жоспарларына міндетті түрде халық ойындарын енгізу.
-тәрбие ісін меңгеруші халық ойындарын тәрбие жұмысы жоспарларына кіруін бақылау.
-оқушылардың ойынға қызығуын көтеру үшін оларды ұйымдастырушылар мазмұны мен ретін біліп қана қоймай, оларды өткізуге өздеріде қатысу.
-халық ойындары сабақтарда, тәрбие сағаттарында, кештермен ертеңгіліктерде қолдану мектептің кәсіптік бағдар жұмысының мазмұнына енгізу.
Экалогиялық тәрбиенің негізгі мақсаттары:
- Экологиялық нормалардың, ережелердің қажеттілігін оқушылардың мінез құлқына тәрбиелеу
- Қоршаған ортаға жауапсыздық пен қараушыларға жол бермеу.
- Жастардың бойында экологиялық мәдениетін қалыптастыру:
(А) тұлғаның мінез-құлқында;
(Ә) қоғамдық пайдалы еңбекке және еңбек тәрбиесі арқылы айналадағы табиғатты қорғауда, күтуде және жақсартуда;
(Б) экологиялық білімді насихаттауда;
(В) ең алғашқы кәсіби еңбекте.
Экологиялық тәрбие еңбек тәрбиесімен байланысты. Өйткені өедірістік іс-әрекеттің барысында адам қоршаған ортаға тікелей әсер етеді.
Бастауыш сынып оқушылары табиғат байлығына ауыл шаруашылығында пайдалану жайлы алғашқы ұғымды еңбек сабақтарында алады. Олар үй мүліктерін, киім-кешек, тағам. Тағы басқа. Жасайтын табиғат заттарын қалай пайдаланумен танысады.
Бастауыш сыныптардың оқу бағдарламасы оқушыларды төмендегі іскерлікті, дағдыны қалыптастыруға бағытталған; өсімдіктердің даму кезеңіне фенология лық бақылау жүргізу; метеппен және қоғамдық мүлікті ұқыптылықпен күту, тұрмыста электроэнергияны, газды, суды үнемді пайдалану. Оқушылардың негізгі экологиялық жұмыстарының түрлері.
-көшет мтериялдарын өсіру, ағаштар отырғызу, оларды өрттен қорғау, орман тоғайдағы зиянды жәндіктермен күресу.
-пайдалы хаиуандарды қорғау олардың есебін алу.
Экологиялық тәрбиенің басты міндеттері:
- Өмірде және нақты еңбек іс- әрекетінде экологиялық білімді қолдана білу, іскерлікке төселу.
- Табиғатты қорғау және өзгертуге байланысты оқушыларды жаппай қоғамдық пайдалы еңбекке қосу.
- Әрбір мектепте экологиялық білім және тәрбие қоғамын ұйымдастыру.
- Қоғам мүшелері мектептегі жастар ұйымымен ынтымақтасып, тұрғылықты жерде экологиялық штабтар құрады, жорықтар, саяхаттар ұйымдастырады.