Осыдан үш жүз жылдай астам бүрын көрнекті педагог Я. А. Коменский оқушылар аз оқып, көп білетін дидактика әдісін табуды армандаған болатын. Коменскийдін, негізгі ойы оқушылардың өз бетіншеоқуынакүшсалуболатын,өйткенітәжірибелідеген
мұғалімнің өзі оны алмастыра алмайды. Қазіргі кезде накты айкын болып отырған жайт, біз мектепте, жогары оку орындарында қаншама қажетті және пайдалы білім бергенімізбен, адам оны үнемі толықтырып отыруға тура келеді; сондықтанда қазіргі педагопікалық, және қоғамдык-саяси әдебиеттерде «үздіксіз білім алу», «мамандыкты жетілдіру» «өз бетіңше білім алу» ұгымдары кездесетіиі тегін емес. Сонда ғана ол тиімді оку енбегіпдегі іскерлік пен дагдыны окушыларға дарыта алады. Адамның аткаратын жүмысымын, мелшері мен сапасы, оның жүмыс қабілеттілігіне (накты жағдайға карай —дене және ой кабілетіне) байланысты екендігі түсінікті. Өз кезегінде жүмыс қабілеттілігі болмашы ссбстерге де байланысгы. Мәселен, сабақтын ауасы тар бөлмеде откізілуі; адамның бүгін үйкысы канбауы; таңертең ыстык тамак ішудің орнына бутербродты қанағат түтуы немесе мүлде тамак ішпеуі, серуендеп демалудың орнына телевизор алдында үзак түн отыруы т. б. Сонымен қоса жүргізілген әксперименттердің корсеткеніндей, осы себеитердін. қай-қайсы болмасын, әсіресе олардьта барлығы жинала келгенде біздін. жүмыс қабілеттілігімізге едәуір әсер етеді екен. Мәселен, желдетілмеген болмеде сабак өткізгенде ой енбегінің кµрсеткіші 5—7% кемиді екен. Тамақтануды дүрыс үйымдастырудың зор маідызы cap. Күні бойы үш-төрт рет тамактанған жөн: таңертеңгілік ыстик сн. ішіп, жатар алдында аздап қана тамактанган дүрыс. Бір қарапыда, ore қарапайьш ереже секілді. Бірақ оның өзі қаншалықты жиі бүзылады десеңші, оның µзі алдағы үзақ мерзімді жоспарыңа да (жогарыда айтылгандай), сондай-ақ ой қабілетіңе де қолайсыз әсер ете іі. Жүмыс қабілеттілігіи аныктау ушін оның озінде қай уакьпта жоғары, кай уақытта төмеи екеидігін білгеи дүрыс, ол үшін озіңе бақылау жүргізу, әр түрлі жұмысты тәуліктің әр мерзімінде атқарып көру қажет. Жүмыска қабілеттілік жоғары болу үшін үдайы демалып, жүмыста қысқа уакыт үзіліс жасап отырудың қажеіті екендігі есте болуы тиіс. Уақытты озіңше жоспарлағанда (мәселен, үйде сабаққа әзірленгенде), әр сағат жүмыс істеген сайып 5—7 минуттай үзіліс жасап отырғаи жөн. Жүмыс түрі ауысқанда үзақ үзіліс жасаған қолайлы. Уақыт ксз келгеп рсжимнің негізі, бірақ режимнің өзі емес. Режим үгымына өзара байланысты және жеке адамныд ерекшелігі ескерілген жүмыс күнінім. тәртібі, тамақтану, ұйықтау жатады. Әрине кез келген режим — өзіанің бос уақытывды әдейі, саналы гүрде шектеу, бос уақыт дегеннің өзі де «саналы түрде шешім қабылдау»1 қажеттілігінен гуындайтыны ақиқат. Жоғарыда айтылған жайттармен коса адам өзін-езі тану, өзіне-өзі бақылау жасау арқылы ғана режимнің керек, қажетті екендігін түсіне алады, әрі уақытты тектен-тек, стихиялы өткізуден аулак болады. Уақытты ең колайлы жоспарлаудың өзі жеке жүмыс техникасын, яғни стихиялы түрде (жақсы үлгіге еліктеу нәтижесінде) немесе сол еңбекке қатысты белгілі бір әрекетті, біздің жағдайымызда — оқу енбегін мақсаттытүрде атқара білуге қалыптаскан жағдайды алмастыра алмайды. Жаппай жүргізілген әкспериментте, арнайы үйрену (ез бетінше үйрену де) арқылы оқу жылдамдығын 3—15 есе арттыруға болатындығы аңғарылды. Соңғы цифр таңқаларлық болып көрінуі мүмкін, алайда мұнын, өзі әбден мүмкін екендігі айқын. Кітап әлеміндегі негізгі информация көздерін меңгеруде өзіңді сенімді сезінумен қоса, библиографиялық жазбаларды дәл жүргізудің де зор манызы бар. Кейде студенттер уақыт үнемдеу үшін, әдебиет деректерін шамалап жазып, кейін кітапханаға тағыда келіп анықтап алармын дел ойлайды. Бұлай істеу, әрине, мүмкін болғанымен, оның өзі шындығын айтқанда уакьітты тиімсіз пайдалану болып саналады. ӘдебиеттердІ тиісті ережеге сәйкес өте дәл жазу қажет. Конспект, яғни әдеби түпнұсқаны ықшамдап көшіру немесе ауызша лекцияны жазу; әдетте қағаз шетіне немесе арнайы белінген орынға өз ойың тіркелуі мүмкін. Бұл нағыз «студенттік» жазба түрі, ол кейіннен емтихан немесе зачет тапсыру үшін қажет, онда материалдар ойылуға тиісті сұрақтар ретімен орналасқан. Конспектінің алдағы творчестволық жүмысқа және қайталап қарауға қажеті шамалы. Сілтеме карточкалар, мазмұндамалар т. б. бұл материалды толықтыра түседі. Реферат әдетте конспектіден гөрі ыкшамдау және онда ең негізгілері ғана қамтылады. Әдетте жазылған рефератты немесе дәптерді нөмірлеп, оларды жүйелік белгілері бойынша картотекаларға орналастырылған карточкаға тіркеген жөн. Қарапайым және күрделі жоспарлар бір-бірінен толықтығымен ерекшеленеді. Олар нақтылы бір түпнұсқада не туралы әңгіме болғандығын еске тусіруге мүмкіндік бергенімен, фактілерді дәл алуға жеткілікті көмектесе алмайды. Дәлірек айтқанда қарапайым жоспардың бір түрі — кітапты сипаттап жазатын карточка, онда осы кітаптың мазмүны да келтіріледі. Жазба түрінің еқ ыңғайлысы, бірақ оған дағдылануды қажет ететіні — каталогтыц карточкага жазу. Ондағы өз сөзі толықтығы әр түрлі дәрежеде болуы мүмкін, әрі картотекаға орналастырылып, курстық, дипломдық жұмыстар үшін, лекция немесе баяндама үшін кез келген уақытта алуға болады. Мұндай карточкалар лекция немесе баяндама жасаушылар үшін да өте қолайлы. Онда материалдардың қысқаша түжырымдалуының Іске ешқандай бөгеттігі жоқ. Тіпті ықшамдалған жазбаның өзі есте сақтауға өте сенімді, әрі сол арқылы басқаларын да еске түсіруге болады.