Мәдени шоктың сатысын және мәдени аралық бейімделуі өте көптеген факторлармен ерекшеленеді, оларды индивидуалды және топтық деп бөлуге болады. Бірінші түр факторларға жатады:
- Индивидуалды мінездемелер – тұлғалық және демографиялық.
Бейімделу процесіне жас өте қатты әсер етеді. Тез және жеңіл кішкентай балалар бейімделеді, содан кейін мектеп жасындағылар қиналады, өйткені олар сыныпта өздерінің құрбыларына ұқсаулары қажет, сыртқы бейнесімен, манерасымен, тілдерімен, тіпті ойларымен де. Қарт адамдарға мәдени қоршаған ортаның өзгеруі өте қатты қиындыққа әкеп соғады. Дәрігерлер мен психотерапевтердің көзқарасы бойынша көптеген көшіп келгендердің көбі мәдениетсіз ортаға бейімделе алмайды, олардың ішкі қажеттіліктері болмаса бөтен мәдениет пен тілді үйрену қажет.
Кейбір зерттеулердің нәтижелері бойынша әйел адамдар бейімделу процесінде көп мәселелерге кез болады, ер адамдарға қарағанда. Шынында да мұндай зерттеулердің обьектісі салт-дәстүрлі мәдениеттегі әйелдер болды, бейімделуге өте төмен, білім деңгейі мен кәсіптік тәжірибесі ерлерге қарағанда төмен. Керісінше, американдықтарда жыныстық ерекшеліктер байқалмайды. Мынадай көрсеткіштер бар американдық әйелдер тезірек шапшаң, ер адамдардың басқа мәдениетке қалыптасуынан ерекшеленеді. Білім бейімделудің жетістігіне әсер етеді: ол жоғары болған сайын мәдениет шогының симптомдары азырақ болады. Жоғары білімді жастарға бейімделу оңайға түседі.
Осыған дейінгі пікірлер бойынша, шетелде жұмыс немесе оқу үшін адамдарды тұлғалық мінездемелерімен, мәдени аралық бейімделу қалыптасады. Г.Триандис былай дейді, қазіргі уақытта бейімделудің әсер етуі дәлелденген:
Басқа да көптеген авторлармен келтірілген, «Адам шетел үшін» егерде мәдениетті ортаға кірген кезде, оларға өте көп қиыншылықтар кездеседі. Берілген мәліметтерді қарастыратын болсақ басқа мәдениетке кіру үшін, тәжірибелі жетік терең білетін, өзін ұстайтын, экстровертті типті көпшіл индивид болуы шарт; адам құндылықтар жүйесіндегі үлкен орын алатын жалпы адамдық құндылықтар, әртүрлі көзқарастарға берілген, қоршағандармен қызықтыратын, ал қақтығыстар кезінде бірлестік стратегиясын қабылдайтын адам. Бірақта осындай әмбебап тұлғалық мінездемелерді, кез-келген мәдениетке тез бейімделе алатын адамды табу қиын. Тұлғалық ерекшеліктер жаңа мәдениет нормаларымен келісімде болу керек. Мысалы экстроверсия бейімделуді жеңілдетпейді. Сингапур мен Малазия экстроверттері Жаңа Зеландияға жақсы бейімделе алады, бұл елдің интроверттеріне қарағанда. Бірақта, Сингапурда эксторвертті-ағымында өте терең мәдениетті шокты көрді, бөтен мәдениетті өздерінің тұлғалық бағыттары субьективті өмірге негізделген сыртқы обьктивтілерге еместігін байқалады.
Мәдениеттің негізгі элементтеріне ең алдымен тіл жатады.
Ол – адамзат тәжірибесін сақтау мен болашақ ұрпаққа берудің объективтік формасы. Демек, тіл адамдардың қатынас құралы, ойлаудың тікелей шындығы болса отырып, олар туралы мәлімет берудің құралы олып табылады.
Этнопсихологияның демографиялық және экологиялық аспектлері. Урбанизация, оның тұлғаның этнопсихологиялық келбетін қалыптастырудағы әсері. Әр түрлі этникалық топтардың (оқушы, студент, жұмысшы, шаруа, зиялы және т.б) жас ерекшелік, жыныстық, кәсіптік, антропалогиялық жақтарына байланысты ерекшеліктері, мұның кәдуілгі санадан орын алып отыратындығы. Этникалық генофонд туралы түсінік. Адам ат қою мен жер атауларының этнопсихологиялық астарлары.
Діни сенім, оның этнопсихологиялық аспектлері. Дін және тұлға. Бизнес пен сауда саттықтағы ұлтаралық өзгешіліктер. Ұлттық этикет пен іскерлік стиль ерекшеліктерін есепке алу. Этнопсихология және психодиагностика. Заңға қайшы келетін мінез-құлық, оның түрлі формаларымен (нашақорлық, ішімдікке салыну, жезөкшелік т.б) күрес жүргізуде этнопсихологиялық білімнің маңыздылығы.
Ұлттық ерекшеліктерді зерттеуде батыстық әдістемелердің жарай бермейтіндігі. Тестер және сауалнамаларды таңдауда ұлттық ерекшеліктермен санасудың аса қажеттігі.
Этнопсихология және саясат. Этносоралық шиеленістердің алдын-алуда этнопсихологиялық білімдердің ролі. Этносаралық шиеленістердің психологиялық астарлары (Г.У.Солдатова). Этносаралық шиеленісушіліктің әлеуметтік-психологиялық феномен екендігі. Ұлтаралық байланысты тиімді етудің жолдары.
Әр түрлі этникалық қауымдастықтағы қарым-қатынас және мұның этностық ерекшеліктері.
Ұлттық мінездің қалыптасуында әр түрлі әдет наным-сенімдердің алатын орны.
Көпшілікке белгілі 1988 жылдан бастап республикада психолог мамандар даярлана бастады.
Ұлттық мәдениетті және кез келген басқа мәдениеттің негізгі элементтеріне сенім мен білім жатады. Сенімде адамдардың шынайы бейімділігі, күнделікті қызметінде нені басшылыққа алатындығы айқындалады да, ол мінез-құлық үлгілерінен, нормалары мен дағдыларынан т.т. көрініс табады. Мәдениеттің құндылық танымдық жүйесі оның мағңызды компоненті болып табылады. Құндылық дегеніміз — бұл белгілі бір қоғамдық заттың, құбылыстың қажеттілігі, ынтаны, бір қоғамдық заттың, құбылыстың қажеттілігі, ынтанеы, мүддені қанағаттандыру қасиеті. Құндылықтар әлеуметтік субъекті өз қажеттерін саналы түрде сезінуі нәтижесінде, қоршаған ортамен олардың сәйкестігінде, демек, бағалау актісінде жүзеге асатын құүндылық қатынасы неәтижесінде қалыптасады.