Мәдениаралық ерекшеліктердің психологиясы.Әлеуметтік психологиядағы салыстырмалы-мәдени тәсілдер

“Мәдениет” атауы латын тілінде алғашында “топырақ өңдеу” дегенді білдірді. Сөйтіп табиғи себептерден туған өзгерістерден өзеше , адам әрекетінен табиғат объектісінде болатын барлық өзгерістер мәдениет түсінілді. Кейіннен “мәдениет” сөзі адам жасағанның бәрі білдіретін жинақтаушы атауға айналды. Осы тұрғыдан алғанда мәдениет адам жасаған “екінші табиғат”, табиғатта жоқ, адамның саналы қызметімен жасалған бүкіл дүние ретінде қарастырылады. Мәдениет дегеніміз – белгілі бір адамдар тобы үшін ортақ мінез-құлық нормалары мен үлгілері, сенімдер мен адамгершіліке құндылықтарының жиынтығы.

Адамдардың өзара байланыстарының өзгеруі олардың мәдениетіндегі өзгерісті де туғызады. Оы жөнінен алғанда адам мәдениетінің әлемі адамның аса мәнді қуатты күштері қалыптасуының дамуы мен көрніс табуының, олардың табиғат пен қоғамда іс жүзінде асырылуының аясы болып алады.

Ал мәдениеттің ғылыми ұғымына келетін болсақ, онда оны адамдардың жасампаздық қызметі нәтижесінде жасалған және жасалынатын материалдық және рухани құндылықтар жиынтығы ретінде қарастырамыз. Рухани мәдениет өркенді мәдени құндылықтар жиынтығы, тиісті мәдени ағарту мекемелерінің құндылықтар ы мен мен өзінік өндірісін танытатын рухани өмір дамуының нәтижесі, адам шығармашылығының жемісі.

Мәдениет өз бойынаматериалдық және рухани өндіріс нәтижелерін бейнелендіріп сіңіреді. Сондықтан осығане сәйкес мәдениетті материалдық және рухани деп негізгі екі салаға бөледі.

Материалдық мәдениет матерниалдық қызметтің барлық саласын қамтиды және оның нәтижелері адам идеяларының материалдандырылуы, білімнің заттандырылуы болып табылады.

Рухани мәдениет ұғымы қоғамдық сананың барлық формалары мен деңгейлерін, білім мен тәрбие жүйелері, мәдениет мекемелері жүйелерін қамтитын күрделәі де көпжақты құрылым. Таным мен білім берудің барлық түрлері, әдебиеттің, өнердің, философияның, діннің, ғылымның, адамгершіліктің барлық формалары мен түрлері осыған жатады.

Әлеуметтік психологаяның ерекше саласы — каузалды этрибуциядеп аталады. Зерттеушілер Г.Келли, Э.Джонс,^К.Дэвис, Д.КенноуіТ» Р.Нисбет, Л.Стрикленд. Атрибуцияның аудармасы, телу, есептеу дегенге келеді. Латьш тілінен аударғанда «саша» — себеп, яғни каузалды атрибуцияны — себеіпі телу деп түсінуге болады. Каузалды атрибуция адамдар «туралы алынған мөлімет жеткіліксіз болганда, оның мүмкін өрекеттері мен қасиетгерін тауып, сол объеюіге телу жағдайы. Г.Келли атрибуцияның үш түрінқарастьфады:жекетүлгалықатрибуіщя,объектілік

атрибуция жөне жағдайлық атриіэуция. Ьақылаушы көбше жеке тұлғалық атрибуцияны пайдаланады (әрекет себептері сол әрекетгі жасаушыға телінеді), ал қатысушы көбінесе жағдайлық атрибуцияны (әрекет себептері жағдайларға телінеді). Мүндай жағдайлар, өсіресе табысқа жету мен сөтсіздік себептерін теліғенде айқын көрінеді: өрекетке қатысушы сәтсіздік себептерін жағдайлармен байланыстырса, ал сырттан бақылаушы сәтсіздік себсбін ең алдымен орындаушыдан көреді. Атрибуция қүбылысының маңыздылшы көптеген экспериментгік зерттеулерден айқын көрінеді.