Әлеуметтік жүріс-тұрыстың этномәдени варианттылығы

Әлеуметтік объектілерді қабылдауда, өсіресе, басқа этникалық топтардың өкілдерін қабылдауда, анық көрінетін этникалық таптауырьш, этникалық өзіндік сана, өзін белгілі этникалық топ өкілі деп түсінуімен байланысты. Этникалық топтар өз тобының ерекшеліктерін, басқалардан өзгешелігін анық түсінеді. Басқаның бейнесі тым қарапайым түрде, басқа топ өкішне ерекше өлеуметтік (этностық) бағдарды қүрайтын кейбір ЭТНОС-аралық қарым-қатынас негізінде қалыптасады.

Осы жағдайда басқа этникалық топпен жасалынған бүрынғы қаръш-қатынас төжірибесі үлкен рөл атқарады. Егер де ол қарым-қатынас өшпеңцілік негізінде болса, жаңа қабылданатын топ өкіліне де осьшдай көзқарас болады. Осьшдай бағдарға байланысты қалыптасқан бейне -этникалық таптауырын болып саналады. Көбіне этникалық таптауырынныц пайда болуы этностар арасьшдағы қарым-қатынастың жеткіліксіздігімен де байланысты.

Өзінің этникалық тобьшың ерекшеліктерін түсіну басқа топтарға деген жаңсақ нанымды тудырмайды. Тек басқа топты бағалау кезінде, оның бейнесінде бүрмаланушылық пайда болуы мүмкін. Мүндай жағдайда психологиялық түрғыдан этноцентризм — барлық болмыстағы қүбылыстарды «өзінің» этникалық тобы позициясынан (оны эталон деп алып) қабылдау көрінеді. Ал адамдардың үлттық ерекшеліктерінің негізі қайда? деген сүраққа толық жауап беру қиынға соғады. Негізінен, тарихи дамудың нөтижесіиде қалыптасқан, экоіюмикалық, әлеуметтік, мәдениепік жағдайларға байланысты екенін көруге болады, дегенмен бүл күрделі проблема өлі де болса түбегейлі шешілмеген.

Мөселен, өр жүртта сөлемдесу салты да өр түрлі болып келеді. Жапондықтар амандасқанда үш рет төжім етсе, үнділер екі алақанды біріктіріп, маңдайға тигізіп, бас иеді. Біз қазірде де қол алысу арқылы бір-бірімізге ізгі ниет білдіреміз. қоштасу кезінде қол алысуда да осындай ниет көзделеді. Орта Азия халықтары (өзбек, түркмен, тәжік, т.б.) бір-бірімен аман-саулық сүрасқанда сол жақ төсін басып, кеудесін сөл-пәл иіп отырады. Түркі тектес халықтардың есы дөстүрінде келіндер, жолы үлкен қайын жүртына сол тізесш бүгіп, ал қайын аға, қайын атаның үйіне еңгенде оң тізесіне екі қолын тигізіп, сол аяғын бүгіп, үш рет сөлем беретін болған. Кей жерлерде осы дөстүр әлі де сақталынған.

Әр ел дөстүрінде сөлемдесу өр ынғайда орындальш, өр тілде айтылса да — мүндағы ізгі мақсат — бір-бірімен оң қарым-қатынас жасаудың алғашқы қадамы, түсіністіктің басы деп айгуға болады.