:«Әлеуметгік стереотип» терминін алғаш рет 1922 ж. У.Лттман енгізген. Әлеумеггік етереотап (таптауырын) белгілі өлеуметтік топ мүшесіне төн бір қүбылыстың немесе адамның біршама түрақты бейнесі. Әртүрлі өлеуметтік топтар, нақты топтар (үлт) немесе көсіби топтар, өздеріне тән стереотиптерін жасайды, белгілі деректерді түрақты түрде, заттарды үйреншікті түрде түсіндіру.
Адамдарды түсінудегі стереотап екі түрлд салдарға окелуі мүмкін: біріншіден, адамды түсінуді белгілі түрде жеңілдетеді, бүл жағдайдаадамдықабьглдаудаэмоциялыққабылдаунемесе қабылдамауіскеасырылмайды,жеңілдету(штамптарды і пайдалану)арқасында түсінупроцесінқысқартады.Екінші * жағдайда, адамда жаңсақ наным пайда болуына өкеледі. Егер де бүрынғы төжірибеден, ол адам туралы теріс пікір қалыптасса, > оны жаңадан қабылдауда да осы теріс көзқарас сақталады. Өте кең таралған стереотип (таптауырын) — этникалық таптауырын болып есептеледі, яғни белгілі үлт өкілдері туралы түрақты нанымдар,мысалға: жапондардыңеңбексүйгіштігі, > француздардың жеңіл мінезділігі, орыстардың көп сөйлегіштігі, қазақтардьщ кең пейілділігі т.с.с.
Стереотип негізінде жаңсақ наным пайда болуының объективті болмысты қате түсінуге өкелетініне мысал ретінде педагогакалық стереотип — мүғалім санасында идеалды оқушы моделінің қапыптасуын көрсетуге болады. Ол — мүғачімнің жақсы педагог екендігін дөлелдейтін жөне оның жүмысын жағымды ететік, бірлескен орекетке даяр, білімге үмтылатын, тортіпті оқушы. Осындай идеалға жақын балаларды, мүғалім, жақсы оқуіпы ғана емес, жалпы қарым-қатынаста сүйкімді, адал, парасатгы адамдар деп қабылдайды. Оған қарама-қарсы «жаман оқушылар» бейнесіне жақын оқушылар, жалпы түрде енжар, аірессивті жаман адамдар, педагогтардың теріс эмоцияларын тудырушылар деп қабылданады,
Мүғалімдердің осындай күтінулері, шын мәнісінде баланың нақты жетістіктерін көрсетпейді. Сонымен бірге осындай күтінулер баланың өзін-өзі қабылдауын да қалыіггастыруы мүмкін. Багас психологы Ристтің көрсетуінше, көп балалар мектепте толықтай ашылып дамымайды жөне өздеріне деген жақтырмаушылықты сезінеді, себебі, о-бастан оларға «дамымаган», «қабілетсіз», «үшқалақ'» деген атақ тағылған. Ягаи мүғалімнен оқушыға бағытталған кері байланыс көбіне, Р.Бернстің аюуышна «өзін-өзі актуалдайтын сәуегейлік» формасында іске асырылады.
Мөселен, бір экспериментге бірінші сыньш мүғалімдерінің қыздар мен үл балалардың арасындағы оқу темпін игеруі туралы пікірлерш анықтаған. Мүғалімдердің бір тобы, бүл жерде жыныстық айырмашылық жоқ десе, екінші тобы үл балалар қыздарға қарағанда нашар игереді деген. Бір жыл өткен соң жүргізілген өлшеулерден, I топтағы мүғалімдер сыньштарында, расында да үлдар мен қыздардың оқуды игеруінде айырмашылық болмаганы, ал екінші топ мүғалімдерінің сыныптарында үл балалар негізінен қыздардан қалыңқырағаны байқалғаны көрінген. Бүл сипатгалған дерек «күгіну таптауырыны» немесе «Пигмалион эффектісі» деп аталады. Ол идеалды оқушы бейнесінің немесе мүғалімнің теориялық педагогикалық түжырымының, тінті оқушының есімінің негізінде де қалыптасуы мүмкін.
Мүғалімге үнайтьш есімді оқушылар, педагогқа үнамайтын есімі бар балаларға қарағанда өздерін сенімдірек сезінетшдерін зерттеулер көрсетеді. Баланың есімі оның оқу үлгерімінің табыстылығына байланысты мүғалім күтінулеріне де өсер етеді.
«Күтіну таптауыршш» педагогикалық процестегі нақты өрекетге көрінетін фактор. Ол мүғалімнің бағдары мен күтінулерінен ғана емес, оның мінез-қылығынан да белсенді көрініс беруіне байланысты.
Бақылау сұрақтары: