1.Қазіргі физикадағы көпшілік жаңалықтармен техникалық ұтықтар зарядталған бөлшектердің шоғырынүйрену негізінде орнаған. Томсонныңжәне оның оқу-
шылардыңөткізген зерттеулерініңнәтижесінде электрон ашылған. Олар:Катодық сәуленің аймағында электронныңменшікті зарядын анықтаған. В Кауфман e/me бұл зерттеулерді одан ары қарай жалғастыра отырып ,жылдам электронныңжылдамдықтарын импулісьістік релятивистік жылдамдықтарын анықтаған . Сол әдіспен Томсон экспериментте изотоптардың барлығын анықтады .
Ф Астонатом ядросын байланыс энергиясын анықтады .Бұл жаңалықтардыңбарлығы зарядталғанбөлшектердің қасиеттері ментабиғатытуралы мәлімет берді. Соңынан зарядталған шоғырлардың да сонымен бірге
Зарядталмаған бөлшектерде заттың түзілісін үйренуде ең қолайлы және эффективті құрал болып есептелуі Резерфордтың және оның қызметшілерінің α бөлшектің бөлінуінемесе шашырауы тәжірибесі анық көрсетті. Бордың пастулаттарындағыдай атомдағы электрондар өзіндік немесе дискреттік стационар күйде болуында Франк Герц тәжірибесінде анықтады. Сонымен шашырау әдісі одан әрі жалғасып, өте қөп құралы екендігін көрсетті.
Бұл зерттеу нәтижесінде микро әлемінің қасиеттерімен түзілісіжайында толық ақпарат алынады. Бұл эксперименттің негізгі процесі 3 этаптан тұрады.
1а 2
1
32
өзара
әсерлесу шығушы
3
1в 2
4
5
- Зарядталған бөлшектер шоғыры.
- Монохрамат және параллель бөлшектер шоғыры.
- Олардың өзара әсерлесу аймағы.
- Шашыранған шоғырлар.
- Детекторлар (қабыл етуші).
Өзара соқтығысу серпімді және серпімсіз болады. Серпімді болғанда мысалы,а+в->а1+в1 серпімсіз болғанда лай алыпоны дуалға лақтырғанда ол жабысып қалады.
5). 1. Экспериментаторлардыңміндеті кешенді даярлау яғни зарядталған бөлшектер шоғыры көзін даярлайды.
- Өзара әсерлесу аймағын даярлайды.
- Детекторды даярлайды.
- Вакумда болады.
Теоретиктің негізгі міндеті . Алдыннан болжау жүргізу және барлық болатын процестерініңтехнологмясын түзусонымен біргетеория мәліметішығатын нәтиженішығару. Эксперименттің дұрыс қойылуынажауап алу .
Өзарасоқтығысу кезінде серпімді және серпімсіз шашыраудан тыс өзара реякция жүруі де мүмкін . Онда жаңа бөлшек пайда болады.
Мыалы: Ядролық реакцияларкезінде өте көп жаңа бөлшектер пайда болады. Штерн Герц тәжірейбелеріндебөлшектіңмагниттікмонаменттерінслектроскопикәдіспенөлшеген .АлТомсон
Мас-слектрокопиләдісменкатонддықсәуленудіүйренген.
Бұл процесскезіндегіенуші жәнешығушыэлементар
Бөлшшектербарлықсақталу заңдары.
Мысалы,энергия импульс сақтауы шарт.Егер берілген процесс барлық сақталузаңыменқанағаттандырылса.Ондайшығушы
Каналғаашықканалдеп аталады.Оғанәринесерпімді
процесіжатады.Алегердесақталузаңдарынанбірі
қанағаттандырылмасаондайканалғажабықканал дейілнеді.
Мысалыреакцякезіндегіэнергяныңжұтылу процесі кеткендеболады.
Мысал.
Есеп. Гравитациялық жәнеэлектромагниттікбайлыныстар туралы.
Гравитациялықтұрақтыларды
G(M-1 L3 T-2) элементарзарядының е*(М1/2 L3/2 T-1) және массасы m(М). Берілген бөлшектің физикалық шамасының өлшемдерін түрлендіру.
Және е* бірдей өлшемдеріне ие болғаны үшін гравитатциялық тұрақты G=const нәтижені шығарамыз.