Сыныптан тыс жұмыстар

1. Мектепте әдебиетті оқыту барысында сыныптан тыс жұмыстарға ерекше көңіл бөлінуге тиіс. Оқушыларды сөз өнеріне тарту, көркем шығармаларға деген қызығушылығын арттыру, эстетикалық талғамын, сезімін дамыту сияқты білім мен тәрбие берудің басты-басты мәселелері сыныптан тыс жұмыстарды тиімді ұйымдастыру арқылы жүргізіледі.

а) Сыныптан тыс жұмыстар оқушылардың қабілеті, икемі, дарыны, жеке ынтасы негізінде ұйымдастырылады және бірнеше салаға бөлінеді. Үйірме жұмыстары – сыныптан тыс жұмыстардың күре тамыры.

ә) Әдеби-шығармашылық үйірмелердің сонымен қатар «Шешендік өнер», «Айтыс», «Термеші» сияқты фольклорға негізделген түрлері, әсіресе, соңғы кездерде тәжірибеге көптеп енгізілуде.

Үйірме жұмыстарының арнаулы органы – қолжазба журналы, газеті болады. Жұмыс жоспары жасалынады. Мұндай істерге кейде жергілікті ақын-жазушылар да (өз тілегімен) көмектесіп, белгілі бір секцияны басқарады.

б) Әдеби үйірмелердің бір түріне «Кітап достары» немесе «Кітап – білім бұлағы» деген үйірмені жатқызуға болады. Әсіресе, 5-8 сыныптарда мұны мектеп кітапханасымен бірігіпжүргізудің маңызы ерекше.

2. 5-8 сыныптар бойынша әдебиет үйірмелерімен бірлесе отырып, «Алтын сақа» немесе «Ер Төстік елінде» атты драма үйірмесін жүргізуге болады. Сыныптан тыс жұмыстардың бір түрі – клубтар. Үйірмеге қарағанда клубтардың ауқымы кең. Үйірмеге қабілетті соған икемді ғана балалар тартылса, клубқа қатысам деушілерге ондай шек қойылмайды. Бір сыныпты түгелімен бір клубқа қатыстыруға болады. Мысалы, «Аққу», не «Әлди, әлди, ақ бөпем» клубына қыздар тартылады. Әдеби біліммен қатар, эстетикалық тәрбие беру, сұлулық, әдемілікті сезінуге баулу, ұлттық тәрбиені жүзеге асыруда мектепте өтілетін әдеби кештің атқаратын жұмысы ерекше болып келеді. Клубта әдебиеттегі қыздар бейнесі, ақын-жазушы қыздардың өлеңін оқып-талдау, өнерпаз, білімпаз қыз-келіншектер туралы, сондай-ақ қыздарға өзін-өзі күту, болашақта үй тұрмысын қалай жүргізу, дастархан мәзірінің жайы, бала тәрбиесі, сән т.б. туралы қызықты, маңызды әңгімелер өткізіліп, әр саладағы мамандармен кездесу ұйымдастырылады. «Алтыбақан», «Мұрагер» клубтарын құрып, халықтың өнерін, әдет-ғұрпын, әдебиетін, шешендік өнерін кеңінен насихаттауға болады.

Ақын-жазушыларға байланысты мынадай кештер өткізуге болады:

1. «… Құйрықты жұлдыздай жарқ етіп…» (Ш. Уәлиханов туралы).
2. «Жүрегімнің түбіне терең бойла…» (Абай).
3. «Адамзаттың Айтматовы» (Ш. Айтматов).
4. «Кінәны жүрекке қой, қойма маған» (М. Жұмабаев).
5. «Мен кетермін, артта жазған сөзім қалар…» (Шәкәрім туралы).
6. «Оқыған азаматтың ардағы, бетке ұстар көсемі» (Ахмет Байтұрсынов).
7. «Өлсе де денем, мен өлмен…» (Ж. Аймауытов туралы).
8. «Оян, қазақ!» (Міржақып Дулатов).

Әдеби конференциялар

3. Әдеби конференцияларды үлкен бір проблемалар, тақырыптар бойынша жүйелі өткізіп тұру тиімді. «Қайта оралған есімдер» шығармашылығы бойынша мынадай тақырыптарды қамтуға болады:

1. Мағжан поэзиясындағы нышан, романтика, миф.
2. а) Шәкәрім – Шығыс поэзиясындағы жарқын тұлға. ә) Шәкәрім поэзиясындағы Абай үлгісі, Абай әсері.
3. Ана тілін түрлеген Ахаң.
4. Жүсіпбек прозасындағы шеберлік пен шешендік.
5. Міржақып – алғашқы қазақ романының авторы.

Әдебиет сабағы, сабақ процесіндегі жұмыстар мен сыныптан тыс жұмыстар тонның ішкі бауындай қабысып, бірлікте жүріп отыруы керек. Оқу бағдарламасындағы оқып, талдауға ұсынылатын шығармалардың барлығын сабақ процесіндегі игеріп біту мүмкін нәрсе емес. Көркем шығарманы оқудың басты-басты кезеңдері сыныптан тыс мезгілде жүзеге асырылады. Сыныптан тыс оқулардың басты мақсаттарының бірі – кітаппен жұмыспен істеуге үйрету, өз беттерімен оны тыңдай білу, оқығандарының ішінен ең негізгі, басты мәселелерді еске ұстау дағдыларын қалыптастыру. Сыныптан тыс оқу сабақтарын ізденіспен өткізетін мұғалімдер кабинетте, кітапханада арнайы «Сыныптан тыс оқу» бұрышын ұйымдастырады. Ол мынадай бөлімдерден тұрады. Мұғалім еркіне қарай: 1. Оқу бағдарламасында ұсынылатын кітаптар тізімін сынып бойынша көркем етіп жазып қою:

Үлгі (5-сынып)

Кітап оқығанда, мына мәселелерді есте ұстау:

Кітапты жазып оқыма, денеңді тік ұстап, дұрыс отырып оқы.

Басты кейіпкерлер, негізгі оқиғалар есіңде қалу үшін, арнайы күнделік-дәптер ашып қой.

Мына үлгіні пайдалануыңа болады:

Ең басты мәселе, мұғалім оқушылардың сыныптан тыс оқуын, сыныптан тыс оқу сабақтарын ғылыми түрде, тиімді, қызықты ұйымдастыра білуі керек.

Мектепішілік конкурстар, жарыстар, әдеби ойындар, кітап оқу мәдениеті, маңызы т.б. тақырыптарға тәрбие сағаттарын жүргізу, оқырмандар конференциясын өткізудің маңызы ерекше. Мұндай әр түрлі жұмыстарды бір маңызды тақырып айналасында өткізуге болады. Мысалы, М. Әуезов шығармаларына байланысты мынадай жұмыстар жүргізіледі:

1. Бәйге-жарыстар (конкурстар)

1. М. Әуезов шығармаларын мәнерлеп жатқа оқу;
2. М. Әуезовті ең көп оқыған бала;
3. «Жеке меншігінде М. Әуезов шығармалары көп», «Әуезов мұрагері» т.с.с.

2. Әдеби викториналар

Викториналық сұрақтар «Мектеп тынысы» стендісіне ілініп қойылады, балалар жауабы арнайы жәшікке хат үлгісінде жазбаша салынады. Қорытындысы жиналыс, отырыста хабарланады.

Викторина сұрақтары (жоғары сыныптар үшін):

Үлгі:

1. «М.Әуезов – заманымыздың ұлы жазушыларының бірі». Кімнің сөзі?
2. «Сіз «Абайды» оқыдыңыз ба? Оқымасаңыз, сіз еш нәрсе білмейсіз! Бұл – таңғажайып, бұл – керемет!» Кімнің сөзі? Кімге айтылған?

Әдеби ойындар

Әдеби ойындар, әсіресе, 5-8 сыныптарда қызықты болмақ. «Жаңылтпаштың жаңылмас шебері», «Жұмбақ, жұмбақ, жұтылдым», «Алдар қудың басынан кешкендері», «Қожанасыр қоржыны», «Жиреншенің тапқырлығы», «Тазшаның тапқырлығы», «Төрт түлік малдың айтысы», т.б. тақырыптарға қызықты ойындар өткізуге болады. Бұл ойындардың көпшілігі сахналық көрініспен жүргізіледі, юмор, тапқырлық, әр түрлі күлдіргі жағдайлар оны әрлендіре түседі.

1. Оқырмандар конференциясы

5-8 сыныптарда «Мен сүйетін ертегі», «Мысалдар әлемінде», «Туған жер әуені» тақырыптарды алуға болады.

4-6 сыныптарда «Шыңғыс Айтматов шығармаларындағы азаматтық проблемалар. «Екінші дүниежүзілік соғыс Қасым жырларында», «Шәкәрім шығармаларындағы Шығыс сазы», «Шәкәрім және Абай», «Қазақ әдебиетіндегі суырыпсалмалық өнер», т.б.