Мұрағат– документті материалдар сақтайтын дербес мекемелер немесе мекемелердегі, ұйымдар мен кәсіпорындардағы осы жұмыспен айналысатын бөлімдер. Осындай арнаулы мекемелер иен қоғамдардың жұмысы, адамдардың еңбегі нәтижесіндесеріктелген документердің жиынтығы да мұрағатдеп аталады. Мұрағат ғылыми-зерттеу жұмыстарына, шаруашылық пен мемлекеттібасқару қажетіне пайдаланылады. Жазба деректерді жинастыру жазу-сызу ең ежелгі мемлекеттер құрылған кезден бастап қолға алынды. Россиядағы мұрағат ежелгі Русьте мұрағат құжаттары ең алғаш князь сарайларында, монастырларда, шіркеулерде, ірі жер иелерінде пайда болып, кейін мемлекеттік мекемелерде қалып таси бастады. Орта Азияның құлиеленуші мемлекеттерінде (хорезм, соғд және Самани) жазу болғанын дәулетін ескерткіштер табылды. ІХ ғаысрдың аяғы Х ғасырдың басында бұл мемлекеттерде орталық мұрағаттармен қатар жеке меншік мұрағат пайда болды. Ибн Сина Самани әмірі кітапханасында мұрағат толық баяндалған еңбек қалдырды. ХVІ ғасырда Москвада патша мұрағаты ұйымдасты. Шын мәнінде мемлекеттік мұрағат ХVІІІ ғасырдың басынан, петр заманынан басталады. ХІХ ғасырдағы ірі тарихи мұрағат: Бас штабтың инспекторлық депсертиментінің Москвадағы бас мұрағат (1819), Россия империясының мемлекеттік мұрағаты (1834), Заң министірлігінің Москвадағы мұрағаты (1852ж),Әскери-ғылыми мұрағат (1867) т.б. ұйымдастырылды. Жазу Шығыс славияндарда Русьте християн дінің қабылдамай жатып пайда болған. Бұған Киев князімен Византия мен келсім шарттар дәлел болады (991,994,971) және архео қазба жұмысы кезінде табылған кириллица жазулар. Християн дінің қабылдағаннан кейін. Ежелгі Русьте қол жазба құжатар кейінен тарады. Құжаттар әртүрлі қызметтер атқарды. Дипломатық акты – Шет мемлекеттермен қарым қатнасы. Әкімшілік акты – мемлекет жерлерімен басқару Княздар арасындағы келісім шартар. Соғыс қимылдары бірлесіп жүогізу. Жазу басқару класстар арасындағына пайдаланған жоқ халық ішіндеде кең тарады. Бұған дәлел болатынНовгородта табылған Ежелгі орыс қалаларында “берестяныграмоталар” Х!-Х!!ғ. грамота иелері қала тұрғындары крестьияндар, усталар, саудагерлер.Құжаттар летопистерді құрушы базасы болып саналады. Бұл құжаттар княздардің қазнасы сақтау бөлмелері нде сақтаған көптеген құжаттар монастырлерде Церковаттардың құнды заттарымен сақталып тұрушы еді. Бұлардың жинақтарын, княздардың және баярлардың силықтарымен толықтырып отырды. Қала қоғамынан мұрағатты, көбінесе сол қорғаушы қаланың храмдарында сақталған еді.
Қазақстанда 1919 жылы желтоқсан айында жарты жылдай ғана жұмыс істеген тарихи-статистикалық бөлім құрылады. Оған қызмет еткен оынбордағы өлкетанушы ғылым А.П.Чулошников, филолог және этнограф А.А.Четыркина, юрист Е.А.Яковлева, статистик К.П.Шагаевтар болды. 1920 жылы наурызда тарихи-статистикалық бөлім Қазақстан еңбекшілеріне қазақ халқының тарихы туралы мәліметтерді жинауды, іздеуді және бөлімге жіберуді сұрап ұран тастайды. 1920 ж. 10 апрельде тарихи статистикалық бөлім Өлкелік ре,волюциялық комитетінің халық ағарту бөліміне беріліп, оны ғылыми комиссия деп атайдыи, ал 1920 жылдың декабрь айынан Қазақ АССР-і құрылып, бөлімді Халық ағарту комиссариатының құрамында ғылыми бөлім деп аталды. Бұл бөлім ғылым, әдебиет, өнер, музей және архив мәселерімен айналысты. 1921 ж. август айында ғылыми бөлім халық ағарту комиссариатының Академикалық орталығы болып өзгерді. Ол екі секциядан: ғылыми және көркем секциядан құрылды. Академикалық орталықтың құрамына Бас музей мен Бас архив енді /2,80-81/.Республика өмірінің ғылыми саласында ерікті ғылыми қорғандар үлкен роль атқарды. Ондай ерікті қоғамның бірі — Қырғыз өлкесін зерттеу қоғамы болды.1925 жылда бастап ол Қазақстанды зерттеу қоғамы болып қайта құрылды. Бұл қоғам Халық ағарту комиссариатының ғылыми бөлімінен бөлініп шықты. Қоғамды құруға белсенділік танытқандар тарихшы — өлкетанушы А.П.Чулошников, Орынбор өлкесін зерттеуші, Орынбор архив комиссиясынның мүшесі А.П.Гра, тарихшы – этнограф Ә.А.Диваев, С.М.Петров, А.Л.Мелков, И.В.Мелкова, А.А.Четыркина, И.М.Расторгуев т.б. болды. Құрышы – мүшелері төрағасы С.Меңдешев, әскери комитет штабының бастығы А.Н.Турский болды.. Оынбор өлкелік музейінде 1920ж. 15 октябрьде жиналыс өтті. Оған қоғамның 35 мүшесі қатысты. Ал ресми түрде жұмыс бастаған уақыты 1920 ж. 1 ноябрь болып тіркелді. Жаңа қоғам орынбор ғылыми архиві коммиссиясының, ОГҚ Орынбор бөлімінің жұмысын жалғастырушы орган ретінде Қазақ республикасын тарихи – археологиялық, этнографиялық, жаратылыстану және басқа салаларда терең зерттейтін органға айналады.