Плазмалылар тип тармағы. Бірінші класс-Талшықтылар. ¤кілі Эвглена.
Қарапайым жануарлар типіне 30000-нан астам жануарлар кірді. Олар суда, ылғалды жерде, және көп жасушалы жануапрлардың ағзаларында тіршілік етеді.
Денесі жартылай сұйық цитоплазмадан ж/е ядродан тұрады. Олардың цитоплазмасы екі қабаттан сыртқысы ашық түсті тығыз эктоплазмадан ж/е ішкі эндоплазмадан тұрады. Цитоплазмада митохондрия, эндоплазмалық тор, рибосома, Глджи аппараты, жиырылғыш вакуолы, ас қорыту вакуолы т.б. орналасқан. Барлық қарапайымдылардың қозғалуы олардың жалған аяқтарына, талшықтарына, кірпікшелеріне байланысты. Көптеген түрлі бактериялармен ж/е шіріген органикалық заттармен қоректенеді. Қарапайымдылар бүкіл денесі арқылы тыныс алып ауадағы оттегін сіңіріп көмір қышқыл газын бөледі. Көбеюі жыныссыз ж/е жынысты жолмен жүреді. Жыныссыз көбеюде олар екіге бөлінеді. Нәтижесінде бір ағзадан екі н/е бірнеше жас қарапайымдылар пайда болады. Жыныстық көбеюде екі бірдей құрылысты қарапайымдылар бір бірімен қосылады. Одан зигота пайда болады. Көптеген қарапайымдылар қолайсыз жағдайда цистаға айналады. Ондай жағдайда қарапайымдылар көп уақытқа дейін сақталады, қолайлы жағдай болса, цистадан шығып өмірін жалғастырады. Қарапайымдылар судағы бактериялармен ж/е шіріген органикалық заттармен қоректеніп суды тазартады, топырақтың түзілуіне үлес қосады. Олар әртүрлі жануарлардың денесінде өмір сүруіне байланысты көптеген аурулар таратады.
1-ші тип тармағы-Плазмалылар-Plazmodroma.
Плазмалылар тип тармағына жататын қарапайым жануарлардың бәрі псевдоподий немесе талшықтар арқылы қозғалады ж/е оларда еш уақытта майда кірпікшелілер болмайды. Бұлтип тармағына үш класс кіреді.
1 Талшықтар-Flagellata
2 Тамыраяқтылар-Rhizopoda
3 Споралылар-Sporozoa
1 класс. Талшықтылар-Flagellata
Талшықтылардың толып жатқан формаларын бір класқа қосып тұратын негізгі белгі олардың бір немесе бірнеше талшығыныңболуы.Бұл талшықтаросы организмдердіңқозғалуорганелласы.Талшықтар дененіңалдыңғы жағынаншығады,әдетте олардың саныбір немесе кейдеекі, кейде 4-8.Талшықтарплазмадажататынерекше кішкенеденешіктен -базальтүйіршігінентарайды.Талшықтардыңкөбініңтығызпелликуладеп аталатынқабығы болады.Осы қабыққабайланысты талшықтардыңденесініңпішіні и ұзынша келген ,өзгеріпотырмайтынтұрақтыболып келеді.Қоректену әдісіне қарайталшықтармына төмендегідейтопқа бөлінеді:
1.Автотрфтыорганизмдер-бұл талшықтаркәдімгіөсімдіксияқтықоректенеді.Яғнигалокиттікнемесеөсімдікше қоректену деп атайдыбұл әдісті.
2.Гетеротрофты-организмдердіңхлорофилдері болмайды.Олар жануарларнемесеөсімдіктержасағанорганикалықзаттарды қорек етеді. Гетеротрофты талшықтаршіріп кеткенқақтардаболатынбелоктың ыдырауынаншыққанпродуктылардыосмосжолыменбойынасіңіру арқылы қоректенеді.Қоректенудіңмұндайәдісінсапрофиитіқоректену деп атайды.Кейбір гетеротрофтыталшықтарбактерияны,бір клеткалыбалдырларды ,және майда қарапайымжануарлардықорек етеді.Қоректенудің мұндай әдісінгаллозойлықнемесе жануарлыққоректену деп атайды.Бұл әдіспен қоректенетінталшықтардыңденесініңалдыңғы жағындадербесжұтқыншақпенауызтесігікездеседі.
3.Кейбіржасылформаларыараласқоректене алады.Яғниолардымиксатрофтыдеп атаймыз.
Бұл класқаонотрядкіреді.
1.Хризомонадалар-Chrysomonadina.
2.Гетерохлоридалылар-Heterokhloridina.
3.Крипотомонадылылар-Crytomonadina
4.Сауыттылар-Dinoflagellata
5.Эвгленелар-Euglnoidina
6.Хлорамонадалылар-Chloromonadina
7.Фитомонадалылар-Rhytomonadina
8.Алғашқымонадалылар-Phytomonadina
9.Көп талшықтылар-Polymastigina
10.Тамыр талшықтылар-Rhizomastigina
Осылардыңішіндегіең маңыздысыжәне көп кездесетініэвленаларотрядынатақталамыз.
Денесіірілеу,ұршықтәрізді, немесесопақша келетінжасыл түстіталшықтыжануар,әдетте ласбасқансулардаболады.Эвгленаныңсыртынжылтыр қабықпилукулажауыптұрады.Денесініңалдыңғыжағындажұтқыншағы болады.Бұлдомалақболып келетінрезерборғабарып тіріледі.Жұтқыншақтыңтүбіне жарықсезгішнүкте сигмаболады.Бұлэвленаныңқозғалысын реттеп отырады.Резервордыңқасындажиырылғышвакуольорналасқан.Бұл зәр шығаружәне осмосқысымынреттеп отырады. Эвгленаныңжиырылғышвакуолінбірнешекішкенезәралып келетінвакуолдерқоршапжатады.Жиырылғышвакуоль бірминуттаекі ретжиырылады.Сол кездежиырылғышвакуолгетолғансұйықзатрезерворғақұйылады жәнежұтқыншақ арқылысыртқа шығарылады. Эгвленаныңденесініңарт жағындатамшы сияқтыядросы болады.Плазмадахлорофилсіңгенкөк жасылхроматхоралары болады.Эвгленанағызжасылөсімдіктершеқоректенеді. Эвгленаларұзыннан бөлінуарқылыкөбейеді.Ядромитидикаәдісіменбөлінеді ядробөлінгенненкейінплазмадабөлінеді.Плазманыңбөлінуі оның алдыңғыжағындашұңқырпайдаболуынанбасталады.Осыкездеталшықтартүсіп қалады, жәнебазальтүйіршіктерібөлінеді.Кейінненбазальтүйіршіктеріненталшықтар өсе бастайды.Плазманыңбунақталыпекіге бөліну процесіалдан артқақарайжүреді мұныңнәтижесіндежасосиптар бір-біріментек денесінің артқы жағынан ғана қосылып тұрады содан кейін олардың арасындағы байланыс үзіліп әрқайсысы жеке шығады. Қолайсыз жағдай кездескенде эвглена цистаға айнала алады. Су тиген жағдайда ғана циста бұзылып, эвглена қайтадан тіршілікке кіріседі.